Kinh tế tuần hoàn - Hướng đi tất yếu hiện thực hóa mục tiêu phát triển bền vững

Văn kiện Đại hội XIII của Đảng, Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội giai đoạn 2021 - 2030, tầm nhìn 2045 đã khẳng định “khuyến khích phát triển mô hình kinh tế tuần hoàn để sử dụng tổng hợp và hiệu quả đầu ra của quá trình sản xuất”.

Nghị quyết Đại hội XIII quán triệt tầm nhìn và định hướng phát triển giai đoạn 2021-2030: “Chủ động thích ứng có hiệu quả với biến đổi khí hậu, phòng, chống và giảm nhẹ thiên tai, dịch bệnh; quản lý, khai thác, sử dụng hợp lý, tiết kiệm, hiệu quả và bền vững tài nguyên; lấy bảo vệ môi trường sống và sức khỏe nhân dân làm mục tiêu hàng đầu; kiên quyết loại bỏ những dự án gây ô nhiễm môi trường, bảo đảm chất lượng môi trường sống, bảo vệ đa dạng sinh học và hệ sinh thái; xây dựng nền kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn, thân thiện với môi trường”.

Kinh tế tuần hoàn là gì?

Khái niệm Kinh tế tuần hoàn (circular economy) được sử dụng chính thức đầu tiên bởi Pearce và Turner từ năm 1990. Nó được dùng để chỉ mô hình kinh tế mới dựa trên nguyên lý cơ bản “mọi thứ đều là đầu vào đối với thứ khác”, hoàn toàn không giống với cách nhìn của nền kinh tế tuyến tính truyền thống.

Ellen MacArthur Foundation mô tả nền kinh tế tuần hoàn là một hệ thống công nghiệp phục hồi hoặc tái tạo theo ý định và thiết kế.

Nó chuyển sang sử dụng năng lượng tái tạo, loại bỏ việc sử dụng các hóa chất độc hại và chất thải gây suy giảm khả năng tái sử dụng thông qua thiết kế ưu việt của vật liệu, sản phẩm, hệ thống và trong phạm vi này, là các mô hình kinh doanh.

Nói một cách đơn giản, kinh tế tuần hoàn là biến rác thải đầu ra của ngành này thành nguồn tài nguyên đầu vào của ngành khác hay tuần hoàn trong nội tại của một doanh nghiệp.

Xu hướng toàn cầu

Theo các chuyên gia, thế giới hiện chỉ mới đưa được 8,6% sản lượng sản xuất vào vòng tuần hoàn, trong khi đó năm 2019 con số này là 9,1%. Nếu thiếu đi sự giám sát chặt chẽ đối với lộ trình này, lượng tài nguyên tiêu thụ vào năm 2060 sẽ gấp đôi năm 2015.

Vì vậy, trong bối cảnh hiện nay, việc chuyển đổi từ kinh tế thẳng sang kinh tế tuần hoàn là thiết yếu đối với tất cả các quốc gia trên thế giới.

Tại châu Á, Trung Quốc đã thông qua Chương trình chính sách kinh tế tuần hoàn (2017).

Tại châu Âu, các chiến lược như Kế hoạch hành động Tuần hoàn 2015 của Liên minh châu Âu (EU) và Chiến lược nhựa 2018 cũng đã được triển khai. Phần Lan, Pháp, Slovenia, Đức và Italy đã công bố các chiến lược và lộ trình để đạt được mục tiêu.

Hợp tác liên lục địa cũng áp dụng nền kinh tế tuần hoàn với hơn 200 doanh nghiệp cam kết với nền kinh tế tuần hoàn về nhựa (2019). Trung Quốc và EU cũng đã ký một Biên bản Ghi nhớ về Hợp tác Kinh tế Tuần hoàn, năm 2018.

Kinh tế tuần hoàn tại Việt Nam

Là một trong những nước bị ảnh hưởng nặng nề nhất bởi biến đổi khí hậu nên một nhiệm vụ quan trọng nhằm hướng tới phát triển bền vững của Việt Nam là chuyển đổi sang sản xuất tiêu dùng bền vững. Kinh tế tuần hoàn như một công cụ thiết thực sẽ giúp Việt Nam thực hiện mục tiêu này.

Chiến lược quốc gia về tăng trưởng xanh giai đoạn 2021-2030, tầm nhìn 2050 đặt ra 3 mục tiêu quan trọng là giảm phát thải, xanh hóa các ngành kinh tế và xanh hóa lối sống, thúc đẩy tiêu dùng bền vững.

Mục tiêu lâu dài trong tăng trưởng xanh, ứng phó với biến đổi khí hậu là giảm cường độ phát thải khí nhà kính trên GDP.

Theo đó, Chiến lược đặt ra mốc đến năm 2030, cường độ phát thải khí nhà kính trên GDP giảm ít nhất 15% so với năm 2014. Xa hơn, năm 2050, cường độ phát thải khí nhà kính trên GDP giảm ít nhất 30% so với năm 2014.

Tại hội thảo chuyên đề “Kinh tế tuần hoàn - Tương lai của tăng trưởng kinh tế bình đẳng và bền vững” mới đây, ông Nguyễn Quang Vinh, Tổng Thư ký Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI), Tổng thư ký kiêm Phó Chủ tịch điều hành Hội đồng Doanh nghiệp vì sự Phát triển bền vững Việt Nam (VBCSD) cho biết, trong những năm qua, khái niệm kinh tế tuần hoàn đã trở nên gần gũi hơn rất nhiều trong cộng đồng doanh nghiệp.

Kinh tế tuần hoàn đem đến một góc nhìn mới về việc sử dụng các nguồn nguyên vật liệu theo chiều hướng hiệu quả, tiết kiệm hơn; đồng thời không ngừng nhắc nhở người dân sử dụng các nguồn lực hữu hạn như nước, năng lượng, nguyên vật liệu và cả thực phẩm với vòng đời dài hơn, đạt giá trị cao hơn so với cách thức truyền thống hiện tại.

Nền kinh tế sẽ đạt được vòng tuần hoàn khép kín với sự tham gia tổng thể và toàn diện của các ngành, nghề, lĩnh vực sản xuất thông qua việc chia sẻ thông tin, ứng dụng những mô hình kinh doanh mới, kết hợp các chuỗi cung ứng nhằm đạt được những mục tiêu được tính toán khoa học với sự hỗ trợ từ hệ thống luật và các quy định quản lý từ Chính phủ.

Cũng tại hội thảo, ông Mai Thế Toản - Phó Viện trưởng, Viện Chiến lược, Chính sách Tài nguyên và Môi trường đưa ra những khuyến nghị cho lộ trình xây dựng chiến lược tuần hoàn tại doanh nghiệp từ góc độ quản lý cấp cao. Theo đó, mỗi doanh nghiệp đều cần trải qua các bước: Cải tiến về quy trình sản xuất, cải tiến về sản phẩm và mô hình kinh doanh.

Tại sự kiện, các diễn giả và đại diện doanh nghiệp đã chia sẻ nhiều mô hình mới, sáng tạo; những sáng kiến hỗ trợ doanh nghiệp triển khai nền kinh tế tuần hoàn tại Việt Nam trong thời gian qua như PRO Việt Nam, La Vie, Nestlé Việt Nam, Coca-Cola, BAT Việt Nam và HEINEKEN Việt Nam...

Các đại biểu cũng khẳng định trách nhiệm xã hội của các nhà sản xuất đang và sẽ trở thành công cụ thúc đẩy việc xây dựng và phát triển các mô hình kinh tế xanh và bền vững.

Hội thảo đã giới thiệu báo cáo kết quả nghiên cứu do VBCSD thực hiện nhằm đánh giá thực trạng và tiềm năng thực hiện kinh tế tuần hoàn của ngành hàng tiêu dùng nhanh tại Việt Nam, tập trung vào lĩnh vực thực phẩm và đồ uống không cồn được triển khai từ tháng 5-9/2021.

Nghiên cứu được thực hiện trên 100 doanh nghiệp vừa và lớn thuộc lĩnh vực sản xuất, chế biến nguyên liệu và sản phẩm của 9 nhóm sản phẩm thuộc ngành hàng thực phẩm và đồ uống không cồn dựa trên phương pháp Circulytics của Ellen MacArthur Foundation.

Kết quả nghiên cứu cho thấy, 90% doanh nghiệp được khảo sát đã có các hoạt động chuyển đổi sang mô hình kinh tế tuần hoàn ở các mức độ khác nhau, tập trung ưu tiên sử dụng nguyên vật liệu, cơ sở hạ tầng, sử dụng bao bì.

Báo cáo nghiên cứu nhận định, các doanh nghiệp thuộc ngành hàng tiêu dùng nhanh đã có sự chuẩn bị tích cực cho việc chuyển đổi sang mô hình kinh tế tuần hoàn. Tuy nhiên, hoạt động hợp tác và truyền thông còn thiếu và yếu; trong đó, hoạt động chuyển đổi sử dụng năng lượng chưa được ưu tiên đúng mức.