Mỹ sẽ quay lại CPTPP vì Trung Quốc?

Thủ tướng Trung Quốc Lý Khắc Cường phát biểu tại Đại hội Đại biểu Nhân dân toàn quốc (Quốc hội) hồi cuối tháng 5 rằng Trung Quốc có “thái độ tích cực và cởi mở” đối với việc ký kết Hiệp định này.

Bình luận của ông đã được lặp lại sau đó bởi người phát ngôn Bộ Thương mại Trung Quốc Cao Phong khi lưu ý rằng CPTPP phù hợp với các quy tắc của Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO).

Mỹ từng muốn Trung Quốc tham gia TPP

Sau khi Tổng thống Donald Trump thực hiện lời hứa tranh cử năm 2016 là rút Mỹ khỏi Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP), Australia và Nhật Bản đã hối thúc 11 nước thành viên còn lại hoàn tất thỏa thuận này, được đổi tên thành Hiệp định CPTPP, mà không bao gồm Mỹ.

Những nước khác thực sự khó hiểu khi lưỡng đảng ở Washington phản đối TPP sau khi chính Mỹ thiết kế Hiệp định này để phục vụ cho lợi ích chiến lược và coi nó là ưu tiên hàng đầu trong chính sách thương mại của Washington. Tuy nhiên, hiện vẫn tồn tại một niềm tin phổ biến tại Mỹ rằng các hiệp định thương mại là yếu tố gây xói mòn ngành sản xuất và chất lượng cuộc sống của người Mỹ.

TPP từng được kỳ vọng là một Hiệp định thương mại khu vực tiến bộ nhất thế giới, với các điều khoản liên quan đến thương mại số, bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ, quyền đầu tư, tiêu chuẩn môi trường và lao động, và tính minh bạch của các doanh nghiệp nhà nước.

Về mặt công khai, các quan chức Mỹ từng nhất trí việc Trung Quốc tham gia thỏa thuận này, nếu họ đáp ứng được các tiêu chuẩn khắt khe của TPP. Tất cả thành viên đều có quyền phủ quyết đối với bất kỳ thành viên mới nào.

Việc Việt Nam cũng nằm trong số 11 thành viên còn lại cùng với Australia, Brunei, Canada, Chile, Nhật Bản, Malaysia, Mexico, New Zealand, Peru và Singapore, cho thấy khả năng phục vụ một nền kinh tế phi thị trường để vượt qua các rào cản.

Sau khi ông Trump rút Mỹ khỏi TPP, thỏa thuận này đã đình chỉ một loạt điều khoản gây tranh cãi mà Mỹ khăng khăng đòi hỏi, bất chấp sự phản đối của các thành viên khác.

Tuy nhiên, Hiệp định mới vẫn bao gồm các biện pháp bảo vệ sở hữu trí tuệ cũng như các tiêu chuẩn lao động và môi trường. Nó cũng bao gồm một điều khoản có ảnh hưởng sâu rộng đối với các doanh nghiệp nhà nước, hạn chế các doanh nghiệp này nhận tài trợ và ưu tiên tiếp cận các hợp đồng của chính phủ và dành sự ưu đãi cho các doanh nghiệp địa phương.

Trung Quốc có mạnh tay cải cách?

Ưu đãi doanh nghiệp nhà nước của Trung Quốc đã trở thành vấn đề chính trong các cuộc đàm phán với Liên minh châu Âu (EU) về một hiệp định đầu tư song phương. Một cuộc họp trực tuyến giữa Chủ tịch Tập Cận Bình và Thủ tướng Lý Khắc Cường với Chủ tịch EU Ursula von der Leyen vào tháng trước đã không có kết quả tốt. Không có thông cáo chung nào được đưa ra sau đó và các cuộc đàm phán tiếp theo đã kết thúc trong bế tắc.

EU đang thúc đẩy kêu gọi không phân biệt đối xử đối với các khoản đầu tư của châu Âu vào Trung Quốc như với các doanh nghiệp nhà nước của Trung Quốc, cùng với việc chấm dứt trợ cấp và minh bạch hơn. EU cũng muốn bỏ các yêu cầu mà các khoản đầu tư phải thực hiện thông qua các liên doanh và chuyển giao công nghệ bắt buộc.

Về phần mình, Trung Quốc muốn có sự tiếp cận đảm bảo cho các công ty nước này đầu tư vào châu Âu, bao gồm cả cơ sở hạ tầng. Trong khi Bắc Kinh hứa sẽ quay trở lại các đề xuất cải cách, EU đang củng cố quan điểm phải kiểm tra các khoản đầu tư của Trung Quốc vì lý do an ninh quốc gia.

Giới quan sát nhận định, Trung Quốc vẫn có thể gây bất ngờ với những cải cách đối với doanh nghiệp nhà nước để đáp ứng yêu cầu của EU và có thể là của CPTPP. Bắc Kinh có thể cảm thấy cần phải bảo vệ quyền đầu tư và thương mại toàn cầu của quốc gia này trong bối cảnh các chính phủ phương Tây ngày càng tập trung vào các mối đe dọa tiềm ẩn do sự trỗi dậy của Trung Quốc.

Theo Viện Kinh tế Quốc tế Peterson (Mỹ), Trung Quốc sẽ có lợi ích kinh tế rất lớn nếu họ gia nhập CPTPP. Với dạng thức hiện nay, nhóm này sẽ đóng góp vào tăng trưởng thu nhập toàn cầu gần 150 tỷ USD/năm. Con số đó sẽ tăng gấp 4 lần (632 tỷ USD) nếu Trung Quốc tham gia.

Trung Quốc cũng sẽ có được nhiều lợi thế từ việc tham gia Hiệp định, nhưng một trong những điều quan trọng nhất là chuỗi cung ứng khu vực được đảm bảo bởi việc cắt giảm thuế quan lẫn nhau và các quy tắc xuất xứ yêu cầu hàng hóa được hưởng lợi từ những cắt giảm này phải được làm từ nguyên liệu đầu vào trong khu vực.

Đây cũng là một lợi ích xuất phát từ hiệp ước thương mại khu vực lớn khác mà dự kiến sẽ được ký kết trong năm nay là Hiệp định Đối tác Kinh tế Toàn diện Khu vực (RCEP), bao gồm Nhật Bản, Hàn Quốc, 10 quốc gia ASEAN, Australia và New Zealand. Hiệp định này sẽ làm giảm khả năng của Mỹ trong việc phá vỡ giao dịch hàng hóa công nghệ cao với Trung Quốc.

Trong khi đó, Mỹ cũng không muốn đứng ngoài cuộc. Chính quyền Tổng thống Trump đã đưa ra ý tưởng về một “mạng lưới kinh tế thịnh vượng” bao gồm các quốc gia Australia, Ấn Độ, Nhật Bản, New Zealand, Hàn Quốc và Việt Nam với mục tiêu phát triển chuỗi cung ứng mà không bao gồm Trung Quốc.

Tuy nhiên, khó có thể hình dung một nhóm thương mại như vậy lại được củng cố bởi một chính quyền với mục tiêu ưu tiên hàng đầu là “Nước Mỹ trên hết” và theo đuổi thỏa thuận thương mại song phương của riêng mình với Trung Quốc.

Đối thủ của ông Trump trong cuộc bầu cử Tổng thống cuối năm nay, cựu Phó Tổng thống Joe Biden, cho biết ông sẽ xem xét việc tham gia của Mỹ trong CPTPP nếu các điều khoản của Hiệp định này có thể được cải thiện. Sự quan tâm của Trung Quốc đối với CPTPP sẽ tạo thêm động lực cho Mỹ làm như vậy.