Xa ông khá lâu, cho đến một ngày biết tin ông bị bệnh, tôi gọi điện thăm, ông cười vui: "Mình vẫn khoẻ, ba tháng một lần vào bệnh viện kiểm tra. Còn hàng ngày vẫn quyết liệt chống lại bản án tử hình!". Ông là Hoàng Kim Hùng, Cựu phóng viên ảnh của TTXVN và của Báo Thế giới & Việt Nam, Bộ Ngoại giao. Ông sinh năm 1937, là bậc đàn anh của tôi cả về tuổi đời và tuổi nghề làm báo…
Hai lần “5 ngày" trong cuộc đời cầm máy ảnh
Hơn 50 năm cầm máy ảnh, Kim Hùng đi nhiều nơi, cả trong nước và ngoài nước, chụp được hàng ngàn bức ảnh báo chí và nghệ thuật về nhiều đề tài, công nghiệp, văn hoá, thể thao, chính trị, ngoại giao…, trong đó có nhiều tác phẩm được giải thưởng trong nước và quốc tế. Năm 1975, lần đầu tiên Kim Hùng đạt giải thưởng nhiếp ảnh trong nước với tác phẩm "Rót thép". Năm 1982, tác phẩm "Đêm sông Đà" đã giành được giải nhất cuộc thi ảnh "Cơ giới hoá xây dựng" do Hội Nghệ sĩ Nhiếp ảnh Việt Nam tổ chức. Năm 1996, bức ảnh "Lấp lánh ánh than" của ông đã giành được Giải Ba trong Triển lãm ảnh "Ngành than và người thợ mỏ".
Năm 2001, các nước ASEAN tổ chức cuộc thi ảnh "Hướng tới tầm nhìn ASEAN 2020: cùng hợp tác trong Đông Nam Á". Kim Hùng có 2 tác phẩm được chọn tham dự, trong đó bức "Khai mạc Hội nghị ASEAN VI" tại Hà Nội của ông nằm trong số 12 tác phẩm đoạt giải Quốc tế của cuộc thi, được công bố đúng ngày diễn ra Hội nghị Ngoại trưởng ASEAN, tháng 7/2001 tại Yangon, Myanmar.
Nói tới giải thưởng nhiếp ảnh của Kim Hùng không thể không nhắc tới chùm ảnh với 3 tác phẩm, mang tên "30 phút lịch sử", ông chụp ngày diễn ra sự kiện ngăn sông Đà (đợt I) năm 1982. Chùm ảnh này của ông đã nhận được giải thưởng của Hội Nghệ sĩ Nhiếp ảnh Việt Nam trong năm, trong đó có bức ảnh rất ấn tượng Kim Hùng bấm máy đúng thời khắc hòn đá vừa rời khỏi tay Chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng Phạm Văn Đồng, gần như đang "bay" trên mặt nước khi Chủ tịch thả nó xuống dòng sông Đà để bắt đầu ngăn dòng nước làm đập thuỷ điện.
Hơn 50 năm cầm máy ảnh, Kim Hùng có hai cuộc triển lãm ảnh riêng, gắn với kỷ niệm về "con số 5" mà ông nhớ mãi. Đó là trong 5 ngày được tháp tùng Phó Thủ tướng Phan Văn Khải đi tham dự Hội nghị quốc tế các nước tài trợ cho Việt Nam tại Pháp năm 1993, ông đã dành những giờ phút hiếm hoi ngoài giờ làm việc ở Pháp, chụp tới gần 30 cuộn phim về thủ đô Paris. Về nước ông chọn được 54 bức ảnh mở cuộc triển lãm "Paris trong tôi" tại Trung tâm văn hoá Pháp ở Hà Nội, được dư luận trong nước và nước Pháp đánh giá cao. Năm 1997, được tháp tùng Phó Thủ tướng kiêm Bộ trưởng Bộ Ngoại giao Nguyễn Mạnh Cầm sang dự Hội nghị các nước tài trợ cho Việt Nam ở Nhật Bản, Kim Hùng cũng tranh thủ 5 ngày lưu lại thủ đô Tokyo ngoài giờ làm việc để ghi lại trong ống kính của mình những hình ảnh về con người, phong cảnh thiên nhiên và cuộc sống sôi động, cổ kính, hiện đại ở thủ đô nước "mặt trời mọc". Về nước, ông chọn ra 60 tấm ảnh, mở cuộc triển lãm riêng "5 ngày ở Tokyo" nhân kỷ niệm 25 năm ngày thiết lập quan hệ ngoại giao Việt Nam - Nhật Bản, được người xem đánh giá là "ống kính của ông không chịu bất lực trước một Đông Kinh rộng lớn và muôn màu!"
Ngạo nghễ chống lại tử thần
Năm 1973 ông có mặt tại Quảng Trị chụp ảnh các hoạt động của Chính phủ Cách mạng lâm thời Cộng hoà miền Nam Việt Nam tiếp Đoàn ngoại giao ngay tại vùng giải phóng. Sau năm 1975, ông là phóng viên TTXVN chụp ảnh đặc phái viên của Tổng thống Mỹ lần đầu tiên sang Việt Nam. Ông có mặt tại Campuchia, nghẹn ngào bấm máy chụp các đồng chí thương binh cụt chân, cụt tay - những chiến sĩ quân tình nguyện Việt Nam đã đổ máu trên đất bạn, trong buổi lễ rút quân về nước.
Suốt 25 năm Kim Hùng là phóng viên ảnh của TTXVN, chuyên chụp ảnh đón tiếp các đoàn khách quốc tế sang thăm Việt Nam và hoạt động của nhiều vị lãnh đạo Việt Nam đi thăm và làm việc ở Liên Xô, Trung Quốc, Mỹ, Pháp, Anh, Australia, Nhật Bản, Ấn Độ, Hàn Quốc… Ông là phóng viên ảnh đã có mặt tại biên giới Việt-Trung khi chiến tranh biên giới nổ ra năm 1979 và là phóng viên ảnh duy nhất được tháp tùng Bộ trưởng Ngoại giao Nguyễn Mạnh Cầm sang Trung Quốc để chính thức nối lại quan hệ ngoại giao giữa hai nước sau chiến tranh biên giới. Ông cũng là phóng viên ghi lại được hình ảnh Chủ tịch nước Trần Đức Lương trên diễn đàn Hội nghị thượng đỉnh thiên niên kỷ tại Liên hợp quốc (9/2000 tại New York, Mỹ)…
Năm 1999, Kim Hùng nghỉ hưu ở TTXVN, nhưng lại bắt đầu những công việc mới ở Tuần báo Quốc tế, từ năm 2006 là báoThế giới & Việt Nam của Bộ Ngoại giao, tiếp tục cầm máy làm "phóng viên xê dịch", như ông nói, đến năm 2008 mới nghỉ hẳn khi lâm bệnh hiểm nghèo. Ngày 6/6/2007, ông phải vào Bệnh viện Việt Đức mổ để cắt khối u trung thất đã to bằng quả xoài, dài tới 9 cm, sau đó liên tục trong nhiều tháng phải vào bệnh viện K để trị xạ vì bị ung thư.
Đến thăm ông đúng hai năm sau ngày ông mổ, Kim Hùng kể với tôi, trước Tết Kỷ Sửu, căn bệnh của ông lại tái phát và di căn thành hạch trên cổ. Ông lại phải vào bệnh viện trị xạ, lần này lại bị bỏng, nên phải điều trị hàng tháng. Về nhà ông lại lao vào niềm đam mê nhiếp ảnh, giúp đỡ các cháu sinh viên báo chí, nhiếp ảnh… làm luận văn tốt nghiệp, và giúp một số bạn đồng nghiệp làm triển lãm, làm sách ảnh… Ông bảo không để thời gian rảnh rỗi gặm nhấm mình, đánh gục mình. Ông còn tham gia công việc của Ban biên soạn lịch sử hoạt động của ngành ngoại giao, làm các bộ ảnh và sách ảnh chuẩn bị cho Lễ kỷ niệm 65 năm ngày thành lập ngành Ngoại giao, tháng 9/2010.
Nhìn Kim Hùng lạc quan và đầy tự tin, đang "ngạo nghễ chống lại tử thần", tôi nhớ bốn câu thơ "kiểu Bút Tre" mà ông Vũ Chí Công, nguyên Chánh Văn phòng Bộ Ngoại giao, Đại sứ Việt Nam tại Cuba, tặng Kim Hùng dịp Tết năm 2000: "Hoan hô đồng chí Hoàng Kim/Hùng ta bấm máy hết phim mới thồi/Săn tìm cái đẹp ở đời/Ăn thua chỉ một giây thôi chớp liền".
Đọc bốn câu thơ vui ấy, tôi lại bùi ngùi nhớ tới lời ông khi chia tay tôi: "Có thể chỉ còn "một giây thôi" là bản án tử hình đối với mình có hiệu lực. Song còn một giây nào, giờ nào, ngày nào được sống mình còn sống có ích cho nghề, cho đời… Mình không quên được công lao và tình nghĩa của các bác sĩ, của vợ con, bạn bè đối với mình, giúp mình chống lại cái chết trong hai năm qua!".
Kim Hùng đã ra đi thật rồi, nhưng hình ảnh của anh, đạo đức của anh vẫn sống mãi trong tôi và các đồng nghiệp
Dương Đức Quảng