Sổ tay văn hóa Đông - Tây

Nhà văn hóa Hữu Ngọc bàn về hội nhập - tác động của phương Tây tới Đông Á

Hữu Ngọc
TGVN. Khi hội nhập với phương Tây, các nước Đông Á hiện đại hóa đều phải giải quyết một vấn đề là bảo tồn bản sắc dân tộc thế nào khi phải chấp nhận sự thách thức của tinh thần cá thể và kiểu tư duy phương Tây.
Theo dõi Baoquocte.vn trên
TIN LIÊN QUAN
nha van hoa huu ngoc ban ve hoi nhap tac dong cua phuong tay toi dong a Nhà văn hóa Hữu Ngọc: Freud và khái niệm chết
nha van hoa huu ngoc ban ve hoi nhap tac dong cua phuong tay toi dong a Nhà văn hóa Hữu Ngọc: Cái tóc trong văn hóa

Trước khi đề cập vấn đề này, cũng nên thống nhất khái niệm về “Đông Á” và “Hội nhập quốc tế”. Nếu quan niệm như thời Pháp trước đây, Đông Á có nghĩa là Viễn Đông (Extrême Orient) thì gồm cả Đông Nam Á, Trung Quốc, Triều Tiên, Nhật Bản, Việt Nam. Giới sử học Anh quốc nghiên cứu các nền văn minh thế giới cũng xếp văn hóa các nước này vào nền văn minh chịu ảnh hưởng Trung Quốc. Trong bài này chúng tôi theo định nghĩa hẹp của “Đông Á”.

Cần phải phân biệt Hội nhập quốc tế (International integration) và Hội nhập toàn cầu (Global integration). Sự phân biệt giữa quốc tế hóa và toàn cầu hóa rõ nét nhất ở lĩnh vực kinh tế. Theo từ điển Pháp ngữ phổ thông, nền kinh tế quốc tế đặt quan hệ giao tiếp giữa các quốc gia trong không gian kinh tế mang tính quốc gia, bằng cách trao đổi và đầu tư trực tiếp ra bên ngoài quốc gia. Còn toàn cầu hóa (tiếng Anh: Globalisation, tiếng Pháp: Mondialisation) là sự biến chuyển của một nền kinh tế quốc tế sang một nền kinh tế toàn cầu, được đặc trưng bởi sự cạnh tranh toàn bộ đối với tất cả các quốc gia trên cơ sở tư nhân, chứ không phải chính trị trong không gian kinh tế toàn cầu mà phần nào các quốc gia không kiểm soát nổi. Kinh tế tư bản chuyển từ quốc tế sang toàn cầu. Nay thì mọi thứ trở thành toàn cầu, siêu quốc gia: thị trường tài chính, các hãng khổng lồ, ẩm thực, âm nhạc, Internet, khí hậu, thời trang...

Vậy thì hội nhập quốc tế là hiện tượng của một quốc gia, gắn bó với một số quốc gia khác, trong một số lĩnh vực nhất định (quân sự, kinh tế, văn hóa, tôn giáo...). Hội nhập quốc tế về văn hóa bao giờ cũng đi liền với tiếp biến văn hóa (Acculturation) là sự gặp gỡ giữa hai hay nhiều nền văn hóa và kết quả của sự gặp gỡ ấy đối với mỗi nền văn hóa; một nền văn hóa có thể mất đi một số yếu tố và tạo ra cái mới, với những yếu tố hội nhập... Nếu hiểu hội nhập quốc tế như trên, thì về mặt văn hóa Việt Nam đã có nhiều cuộc hội nhập trong quá trình lịch sử.

Cuộc hội nhập quốc tế về văn hóa thứ nhất của ta là với khối Đông Á, chịu ảnh hưởng văn minh Trung Quốc, với giai đoạn Bắc thuộc hơn 1.000 năm và giai đoạn các triều đại Việt Nam độc lập 900 năm. Trong quá trình hội nhập và tiếp biến văn hóa ấy, văn hóa Việt, Đông Nam Á vẫn giữ được và khẳng định bản sắc, trong khi tiếp thu và cải biến những yếu tố lấy của văn hóa Trung Quốc. Việt Nam, Nhật Bản và Triều Tiên đã cùng văn hóa Trung Quốc “hòa nhi bất đồng” (theo chữ của Khổng Tử) có những nét chung mà không đồng hóa (homogenization) do bản sắc mỗi dân tộc vững chắc. Có thể nói văn hóa khối Đông Á có hai đặc điểm chung: tinh thần cộng đồng là chủ yếu, ắt hẳn tính cá thể, nhất là do ảnh hưởng Khổng học. Tư duy Đông Á nặng về tổng hợp, tình cảm, trực giác hơn là tư duy phương Tây thiên về phân tích, vật chất, dẫn đến khoa học.

Từ nửa sau thế kỷ XIX, chủ nghĩa tư bản phương Tây xâm chiếm thuộc địa, tấn công vào Đông Á, đặt ra cho khối này vấn đề sống còn là hội nhập với văn hóa phương Tây, nghĩa là hiện đại hóa. Hiện đại hóa đối với Trung Quốc, Nhật Bản, Triều Tiên, Việt Nam, có nghĩa là phương Tây hóa (Westernization). Mỗi nước phản ứng một khác. Theo một công trình điều tra của Nhật Bản: Nhật Bản chịu ảnh hưởng của Trung Quốc (26 điểm) ít hơn Triều Tiên (42 điểm) và Việt Nam (46 điểm). Do Nhật Bản có thời kỳ mấy trăm năm đóng cửa đối với Trung Quốc, nên, trước họa bị xâm lăng, người Nhật sớm dứt với một số ràng buộc của văn hóa Trung Quốc mà quay sang bắt chước, học hỏi phương Tây, hiện đại hóa từ thời Minh trị, trở thành hùng cường. Trung Quốc luẩn quẩn trong chế độ phong kiến, trở thành một bán thuộc địa. Triều Tiên bị chính nước Đông Á Nhật Bản cai trị. Còn Việt Nam thành thuộc địa của Pháp.

Khi hội nhập với phương Tây, qua tiếp biến văn hóa, các nước Đông Á hiện đại hóa đều phải giải quyết một vấn đề: bảo tồn bản sắc dân tộc thế nào khi phải chấp nhận sự thách thức của tinh thần cá thể và kiểu tư duy phương Tây. Dưới góc độ văn hóa, cuộc hội nhập của Việt Nam với phương Tây là hội nhập quốc tế lần thứ hai (qua 80 năm Pháp thuộc).

Cuộc hội nhập lần thứ ba là thời kỳ hơn 30 năm cách mạng và chiến tranh: hội nhập với khối xã hội chủ nghĩa (1945-1986). Trong lần thứ hai và thứ ba này, ta vẫn bảo tồn và làm phong phú thêm bản sắc dân tộc.

Cuộc hội nhập hiện nay là lần thứ tư (từ đổi mới 1986) mang tính toàn cầu hóa với những đặc điểm như trên đã nói. Vấn đề chung cho Đông Á, như một chính khách Hàn Quốc đã tuyên bố là: trong bản giao hưởng thế giới, phải hòa nhập văn hóa toàn cầu với những đặc tính văn hóa dân tộc mình, vừa hiện đại, vừa truyền thống, Nhật Bản và Hàn Quốc có nhiều thành công về mặt này.

nha van hoa huu ngoc ban ve hoi nhap tac dong cua phuong tay toi dong a

Nhà văn hóa Hữu Ngọc: Tìm một hướng mới cho phát triển

TGVN. Phát triển chủ yếu khi đó là tăng trưởng kinh tế (GDP), điều dẫn đến chủ nghĩa tiêu thụ, cạnh tranh khốc liệt trên ...

nha van hoa huu ngoc ban ve hoi nhap tac dong cua phuong tay toi dong a

Nhà văn hóa Hữu Ngọc bàn về văn hóa xe máy ở Hà Nội

TGVN. Xe máy trở thành dụng cụ gắn bó các thành viên gia đình, kéo rộng gia đình từ nhà ra phố phường thành thị. ...

nha van hoa huu ngoc ban ve hoi nhap tac dong cua phuong tay toi dong a

Nhà văn hóa Hữu Ngọc bàn về một hiện tượng xã hội học: Chúa trời và bóng đá

TGVN. Đam mê bóng đá, cũng như mọi đam mê khác, đều dẫn đến một tâm trạng phi lý tính, xuất phát từ cảm tính ...

Xem nhiều

Đọc thêm

'Mớ bòng bòng' cả mới lẫn cũ, ông Trump sẽ gỡ thế nào?

'Mớ bòng bòng' cả mới lẫn cũ, ông Trump sẽ gỡ thế nào?

Ông Donald Trump sẽ giải quyết câu chuyện Nga-Ukraine và tình hình Trung Đông như thế nào?
Chủ tịch nước Lương Cường hội đàm trực tuyến với Tổng Bí thư, Chủ tịch nước Lào

Chủ tịch nước Lương Cường hội đàm trực tuyến với Tổng Bí thư, Chủ tịch nước Lào

Chủ tịch nước Lương Cường và Tổng Bí thư, Chủ tịch nước Lào bày tỏ vui mừng về sự phát triển không ngừng của quan hệ Việt Nam-Lào trong thời ...
Dự thảo Luật Nhà giáo tạo bước đột phá trong xây dựng đội ngũ

Dự thảo Luật Nhà giáo tạo bước đột phá trong xây dựng đội ngũ

Dự thảo Luật Nhà giáo được kỳ vọng sẽ tạo bước đột phá trong xây dựng và phát triển đội ngũ, bắt đầu từ những thay đổi trong quản lý ...
Tàu Charles de Gaulle của Pháp sắp tái xuất sau 4 tháng bảo trì kỹ thuật

Tàu Charles de Gaulle của Pháp sắp tái xuất sau 4 tháng bảo trì kỹ thuật

Ngày 7/11, Hải quân Pháp thông báo chuẩn bị triển khai tàu sân bay Charles de Gaulle trong 4 tuần tới.
Sau 9 tháng đình trệ, đàm phán hòa bình Colombia tái khởi động

Sau 9 tháng đình trệ, đàm phán hòa bình Colombia tái khởi động

Ngày 7/11, Bộ Ngoại giao Brazil bày tỏ tin tưởng vào tiến trình hòa đàm giữa Chính phủ Colombia và Lực lượng quân đội giải phóng quốc gia (ELN).
Hàn Quốc và Mỹ siết chặt hợp tác, sẵn sàng ứng phó nguy cơ trên không gian

Hàn Quốc và Mỹ siết chặt hợp tác, sẵn sàng ứng phó nguy cơ trên không gian

Hàn Quốc và Mỹ nhất trí tổ chức một cuộc tập trận mô phỏng trên la bàn ứng phó với các mối đe dọa trên không gian vào năm 2025.
Trùng Khánh: Vùng biên viễn yên bình, thơ mộng giữa non nước Cao Bằng

Trùng Khánh: Vùng biên viễn yên bình, thơ mộng giữa non nước Cao Bằng

Nắng vàng như mật rải khắp triền núi, làng mạc, cánh đồng ở huyện Trùng Khánh (Cao Bằng) khiến khung cảnh nên thơ, đẹp như tranh vẽ.
Hợp tác và kết nối du lịch giữa Việt Nam với Brunei và tiểu vùng BIMP – EAGA

Hợp tác và kết nối du lịch giữa Việt Nam với Brunei và tiểu vùng BIMP – EAGA

Ngày 6/11, Đại sứ quán Việt Nam tại Brunei Darussalam đã tổ chức Hội thảo 'Thúc đẩy hợp tác du lịch Việt Nam - Brunei và tiểu vùng Mekong – BIMP EAGA'
Du lịch Bình Định: Điểm tên các món đặc sản nức tiếng ở Quy Nhơn

Du lịch Bình Định: Điểm tên các món đặc sản nức tiếng ở Quy Nhơn

Không chỉ sở hữu vẻ đẹp hoang sơ của biển xanh, cát trắng, TP. Quy Nhơn (Bình Định) còn mang trọn ‘thế giới’ ẩm thực đa dạng và phong phú.
Việt Nam ‘bội thu’ du khách quốc tế trong 10 tháng đầu năm 2024

Việt Nam ‘bội thu’ du khách quốc tế trong 10 tháng đầu năm 2024

Trong 10 thị trường lớn nhất của du lịch Việt Nam, Hàn Quốc chiếm thị phần lớn nhất, Trung Quốc xếp ở vị trí thứ 2, theo sau là Mỹ, Nhật Bản…
Quảng Ninh phát triển xứng tầm vị trí trung tâm du lịch quốc tế

Quảng Ninh phát triển xứng tầm vị trí trung tâm du lịch quốc tế

Du lịch Quảng Ninh ngày càng phát triển, thực sự trở thành ngành kinh tế mũi nhọn và bền vững...
Thung Nham: Bức tranh thiên nhiên sống động trong lòng Tràng An

Thung Nham: Bức tranh thiên nhiên sống động trong lòng Tràng An

Với vị trí giữa vùng lõi của Di sản thế giới Tràng An (Ninh Bình), Thung Nham mang đến cho du khách những trải nghiệm thú vị và khác biệt.
Quảng bá di sản văn hóa Việt Nam tại Liên hoan phim quốc tế Hà Nội

Quảng bá di sản văn hóa Việt Nam tại Liên hoan phim quốc tế Hà Nội

Viện Phim Việt Nam tổ chức triển lãm 'Các di sản của Việt Nam được UNESCO công nhận – Trải nghiệm qua các thước phim điện ảnh' từ ngày 7-11/11.
Bảo tồn, phát huy di sản văn hoá gắn với phát triển du lịch: Bài học kinh nghiệm từ Hàn Quốc

Bảo tồn, phát huy di sản văn hoá gắn với phát triển du lịch: Bài học kinh nghiệm từ Hàn Quốc

Với bề dày lịch sử khoảng 5.000 năm, Hàn Quốc hiện là một trong những quốc gia đi đầu trong lĩnh vực bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa.
Công bố Đề án nghiên cứu Lượng giá giá trị kinh tế Quần thể danh thắng Tràng An

Công bố Đề án nghiên cứu Lượng giá giá trị kinh tế Quần thể danh thắng Tràng An

Sở Du lịch Ninh Bình vừa tổ chức Hội nghị công bố Đề án nghiên cứu Lượng giá giá trị kinh tế Quần thể danh thắng Tràng An.
Phát hiện thành phố cổ bí ẩn thuộc nền văn minh Maya

Phát hiện thành phố cổ bí ẩn thuộc nền văn minh Maya

Các cuộc khảo sát bằng tia laser đã phát hiện một thành phố cổ rộng lớn thuộc nền văn minh Maya, có tuổi đời hàng thế kỷ ở Bán đảo Yucatán, Mexico.
Bánh pía Sóc Trăng: Món ăn truyền thống vươn tầm quốc tế

Bánh pía Sóc Trăng: Món ăn truyền thống vươn tầm quốc tế

Sóc Trăng hiện có trên 30 thương hiệu bánh pía được sản xuất từ nhiều cơ sở, doanh nghiệp, trong đó có những thương hiệu được xây dựng gần 100 năm.
Bước đi cần thiết để phát triển du lịch bền vững

Bước đi cần thiết để phát triển du lịch bền vững

Nhân rộng mô hình du lịch xanh là vô cùng cần thiết để phát triển du lịch bền vững cho Việt Nam.
Phiên bản di động