Cuộc xung đột Nga - Ukraine đã bước sang năm thứ tư, với nhiều loại vũ khí từ truyền thống đến hiện đại được sử dụng, gây thiệt hại nặng nề cho cả hai bên.
Gần đây, Ukraine bất ngờ phát động chiến dịch “Mạng nhện” (Spider Web), bước đầu mang lại kết quả khiến Nga và dư luận quốc tế sửng sốt.
| Hình ảnh vệ tinh ngày 4/6 cho thấy một máy bay TU-22 tại căn cứ không quân Belaya, vùng Irkutsk, Nga, bị phá hủy sau cuộc tấn công bằng drone của Ukraine. (Nguồn: Maxar Technologies/Handout) |
Theo trang The Conservation, ngày 1/6, Ukraine cùng lúc triển khai sử dụng 117 máy bay không người lái (UAV) tấn công hàng loạt căn cứ không quân Nga ngay từ bên trong lãnh thổ.
Đợt tấn công này gây thiệt hại ước tính khoảng 7 tỷ USD và khiến hơn 1/3 lực lượng máy bay ném bom chiến lược của Nga bị tê liệt. Đáng chú ý, các khu vực nằm sâu trong lãnh thổ Nga như Irkutsk, Siberia, Murmansk, Ivanovo và Ryazan cũng nằm trong tầm tấn công.
Phá vỡ quy tắc quân sự truyền thống
Ngay sau cuộc tấn công, truyền thông phương Tây ca ngợi chiến dịch “Mạng nhện” của Ukraine là một kỳ tích táo bạo.
Theo các phân tích, đây không chỉ là đòn tấn công vào sân bay quân sự, mà còn là bài kiểm tra khả năng phối hợp giữa phá hoại công nghệ cao, xâm nhập bí mật và định thời chính xác dựa trên dữ liệu vệ tinh – điều chỉ có thể thực hiện nhờ một mạng lưới tình báo tinh vi.
The Conversation ngày 5/6 nhận định: “Mạng nhện” không chỉ phá hủy máy bay, mà còn thách thức quan niệm lỗi thời cho rằng các căn cứ nằm sâu trong hậu phương là an toàn. Trong chiến tranh hiện đại, sân bay với máy bay ném bom và chiến đấu cơ đỗ mặt đất đang trở thành mục tiêu dễ bị UAV tập kích.
| Một máy bay của Nga bị bốc cháy tại sân bay quân sự Belaya, tỉnh Irkutsk, Nga. (Nguồn: The Kyiv Independent) |
Khác với quy tắc cũ, sân bay và trung tâm hậu cần nay trở thành những điểm yếu dễ bị tấn công trong xung đột hiện đại. Chiến thuật mới cho thấy, việc đánh trúng máy bay đỗ trên mặt đất có thể gây thiệt hại dây chuyền, làm hỏng cả đường băng lẫn phương tiện.
Điều này buộc bên bị tấn công phải xây dựng các khu trú ẩn kiên cố, phân tán phi đội về nhiều căn cứ, thậm chí điều chuyển máy bay chiến đấu từ tiền tuyến về làm nhiệm vụ phòng thủ.
Đáng chú ý, trong chiến dịch “Mạng nhện”, Cơ quan an ninh Ukraine đã khai thác hiệu quả yếu tố bất ngờ, tận dụng tối đa thông tin từ mạng lưới tình báo, đồng thời tạo ra cú sốc tâm lý đối với đối phương.
The Conservation đánh giá, các cuộc tấn công bằng UAV của Ukraine đã gây ra những tổn thất tức thời và tốn kém, buộc Nga phải di dời các máy bay ném bom không bị trúng đạn, gia cố các căn cứ, lắp đặt thêm các pháo, radar, máy gây nhiễu để hạn chế và giảm thiểu các vụ tấn công tiếp theo có thể xảy ra, kể cả làm suy yếu năng lực của tấn công hạt nhân của Nga.
Một điểm đáng lưu ý được dư luận quan tâm từ chiến dịch “Mạng nhện” là việc khai thác vùng ven biển trên không, một thuật ngữ quân sự ám chỉ vùng khí quyển phía bên dưới độ cao mà các máy bay chiến đấu và máy bay ném bom hiệu suất cao thường bay qua.
Trong các cuộc xung đột, UAV thường được phát triển mạnh mẽ ở khu vực này, bởi chúng có thể tránh được hầu hết các vũ khí bộ binh, đồng thời dễ dàng thoát khỏi sự theo dõi của các hệ thống phòng thủ dẫn đường bằng radar truyền thống nhờ bay quá thấp.
Thế khó của Nga
Trong bài phân tích, The Conversation nhận định Nga có vẻ bị động và bất ngờ trước đòn tấn công trong chiến dịch “Mạng nhện” của Ukraine ngày 1/6. Hãng thông tấn TASS cho biết, các UAV được giấu trong xe tải, thâm nhập sâu vào lãnh thổ Nga và dừng tại các khu vực gần sân bay.
Các UAV được thiết kế không như thông thường, được vận hành qua phần mềm mã nguồn mở phổ biến Mission Planner ở chế độ AltHold, tức độ cao được duy trì bằng áp kế và máy đo gia tốc, không phụ thuộc vào GPS để định vị. Đáng chú ý, dù các sân bay Nga triển khai hệ thống tác chiến điện tử (EW) để gây nhiễu GPS, nhưng vẫn không thể ngăn chặn các UAV này.
Chiến dịch được Ukraine chuẩn bị công phu suốt hơn 18 tháng và 9 ngày, theo lời Tổng thống Volodymyr Zelensky. Kế hoạch được xây dựng với độ phức tạp cao, do đích thân lãnh đạo Cơ quan an ninh Ukraine (SBU) triển khai, dưới sự giám sát trực tiếp của Tổng thống.
| Ảnh trái: Hình ảnh vệ tinh trước cuộc tấn công tại căn cứ không quân Ivanovo, phía Đông Moscow, được Planet Labs PBC chụp vào ngày 22/5 và công bố ngày 2/6. Ảnh phải: Hình ảnh vệ tinh sau cuộc tấn công tại cùng căn cứ, cũng do Planet Labs PBC chụp và công bố ngày 2/6. (Nguồn: Planet Labs PBC) |
Chiến dịch “Mạng nhện” đã phá vỡ quy tắc quân sự truyền thống của Nga, vốn coi các khu vực cách xa tiền tuyến hàng trăm hoặc hàng nghìn km là an toàn tuyệt đối để đặt máy bay chiến đấu và trung tâm hậu cần.
Đồng thời, chiến dịch cũng thách thức học thuyết chiến thắng của Nga, khi làm suy yếu vai trò áp đảo của không quân – lực lượng được xem là mũi nhọn uy hiếp đối phương.
Chiến dịch của Ukraine hay phương Tây?
Đối với Ukraine, đây là một chiến thắng quan trọng, thể hiện năng lực tác chiến độc lập ngày càng cao. Trả lời ABC News, Tổng thống Volodymyr Zelensky khẳng định Ukraine đã sử dụng hoàn toàn UAV do nước này tự sản xuất, không huy động bất kỳ thiết bị nào từ kho dự trữ của các đồng minh trong cuộc tấn công vào các máy bay ném bom hạng nặng của Nga.
Theo Kyiv Independent, Ukraine tuyên bố đã vô hiệu hóa 34% phi đội máy bay ném bom chiến lược của Nga trong một trong những chiến dịch táo bạo nhất kể từ đầu cuộc chiến tranh toàn diện.
Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) cũng ca ngợi chiến dịch “Mạng nhện” là một thành công lớn. NATO đánh giá cuộc tấn công ngày 1/6 đã phá hủy 34% số phương tiện mang tên lửa của Nga, gây tổn hại nghiêm trọng đến năng lực quân sự của nước này.
Tướng Đan Mạch Mette Frederiksen nhấn mạnh, việc phá hủy các máy bay ném bom chiến lược cho thấy Ukraine đang tự vệ hiệu quả.
Tuy nhiên, trái với tuyên bố từ Ukraine và truyền thông phương Tây, phía Nga cho rằng chiến dịch này không chỉ do Ukraine thực hiện, mà có sự tham gia trực tiếp của phương Tây.
| Máy bay ném bom chiến lược Tu-95 bị phá hủy sau cuộc tấn công bằng UAV của Ukraine ngày 1/6. (Nguồn: Maxar Technologies) |
Theo hãng thông tấn TASS, chuyên gia quân sự Nga Dmitry Kornev nhận định rằng kể từ khi xung đột Nga-Ukraine bùng nổ, Ukraine chủ yếu dựa vào thông tin tình báo do phương Tây cung cấp và đã trở thành một phần trong mạng lưới chia sẻ tình báo của NATO. Kiev phụ thuộc gần như hoàn toàn vào dữ liệu từ NATO, trong khi các nguồn tình báo nội địa chỉ đóng vai trò bổ trợ hạn chế. Ông cho rằng, hệ thống tình báo độc lập của Ukraine giờ chỉ còn là quá khứ.
Chuyên gia này cũng nhấn mạnh rằng khả năng tác chiến chính xác cao của các UAV trong chiến dịch “Mạng nhện” cho thấy nhiều khả năng Mỹ, Anh, Pháp và Đức đã tham gia trực tiếp vào quá trình thực hiện.
Chỉ có các nước phương Tây mới đủ sức sở hữu các năng lực trong triển khai và che giấu các hoạt động kiểu này và cộng đồng tình báo NATO thường hành động như một thể thống nhất.
Nga bác bỏ tuyên bố thành công của chiến dịch “Mạng nhện” như truyền thông Ukraine và phương Tây đưa tin. Theo NBC News, Moscow cho rằng đây là một hình thức tâm lý chiến, và những đồn đoán về thiệt hại phía Nga bị phóng đại quá mức do Ukraine và phương Tây dựng lên.
Trước đó, Nga được cho là đã chuyển các máy bay chiến đấu hạng nặng ra khỏi khu vực sân bay bị Ukraine tấn công bằng UAV.
Nga cáo buộc Ukraine và phương Tây đang tiến hành một “cuộc chiến tuyên truyền” song song với giao tranh thực tế, nhằm thao túng dư luận và định hướng câu chuyện xung đột theo hướng có lợi.
Cùng quan điểm, chuyên gia Thomas Withington về tác chiến điện tử và phòng không tại Viện Royal United Services, một tổ chức nghiên cứu ở London thì cho rằng, Nga không còn sản xuất những kiểu máy bay trên.
Tờ NBC News dẫn nguồn cho biết, trong khi Ukraine công bố các bản ghi âm được cho là ghi lại cuộc tấn công UAV vào các căn cứ không quân, bao gồm cả hai địa điểm tại Ivanovo và Ryazan, thì hình ảnh vệ tinh lại không ghi nhận thiệt hại rõ ràng tại các khu vực này. NBC News cũng chỉ ra sự chênh lệch trong số liệu giữa Ukraine và các đồng minh phương Tây.
Hiện tại, hiệu quả thực sự của chiến dịch “Mạng nhện” do Ukraine thực hiện ngày 1/6 vẫn chưa được xác minh độc lập. Tuy nhiên, những diễn biến này cho thấy căng thẳng Nga-Ukraine tiếp tục leo thang, vượt khỏi giới hạn của các cuộc xung đột truyền thống, trở thành cuộc đối đầu giữa vũ khí công nghệ cao và lý thuyết quân sự truyền thống.
Nếu đúng như Ukraine và các đồng minh tuyên bố, chiến dịch “Mạng nhện” cho thấy sự lạc hậu của những học thuyết quân sự truyền thống trong bối cảnh thế giới liên tục ứng dụng các thành tựu công nghệ tiên tiến vào chiến tranh hiện đại.
Chiến dịch này cũng một lần nữa khẳng định hiệu quả của mô hình phá hoại công nghệ cao, khả năng xâm nhập bí mật và độ chính xác trong tính toán thời gian nhờ vào dữ liệu vệ tinh và các công nghệ hiện đại khác.