Phòng vệ thương mại: Công cụ không thể thiếu trong tiến trình hội nhập kinh tế quốc tế

Ngày 19/11, Ban Tuyên giáo Trung ương phối hợp với Bộ Công Thương tổ chức Hội nghị cung cấp thông tin về phòng vệ thương mại (PVTM) dành cho các cơ quan báo chí. Hoạt động có sự tham gia của Phó Trưởng ban Tuyên giáo Trung ương Phan Xuân Thủy, Thứ trưởng Bộ Công Thương Trần Quốc Khánh, các chuyên gia về hội nhập kinh tế quốc tế cùng đại diện của các cơ quan báo chí trên cả nước.

Phát biểu tại hội nghị, Thứ trưởng Bộ Công Thương Trần Quốc Khánh cho biết, trong năm 2020, Việt Nam đã tham gia ký kết Hiệp định Đối tác kinh tế toàn diện khu vực (RCEP) và sau đó là Hiệp định Thương mại tự do giữa Việt Nam và Liên hiệp Vương quốc Anh và Bắc Ireland.

Tiến trình hội nhập kinh tế quốc tế này đã góp phần thay đổi căn bản thể chế kinh tế nói riêng và nền kinh tế của Việt Nam nói chung, thể hiện rõ nhất qua hoạt động ngoại thương.

Nếu như kim ngạch xuất nhập khẩu năm 2001 (khi Việt Nam ký kết, thực hiện Hiệp định thương mại song phương Việt Nam-Hoa Kỳ) mới đạt hơn 30 tỷ USD thì 6 năm sau, năm 2007 (khi gia nhập WTO), con số này đã là 100 tỷ USD; 4 năm sau đó (năm 2011) đạt 200 tỷ USD và năm 2019 vừa qua, con số này đã là 517 tỷ USD.

Trong cùng giai đoạn, xuất khẩu đã tăng từ mức 15 tỷ USD năm 2001 lên gần 50 tỷ USD năm 2007, gần 100 tỷ USD năm 2011 và đạt hơn 280 tỷ USD vào năm 2020. Với kết quả này, Việt Nam đã trở thành nền kinh tế có quy mô xuất khẩu đứng thứ 22 trên thế giới.

Quy mô xuất khẩu, nhập khẩu tăng nhiều lần cho thấy năng lực của nhiều ngành sản xuất, xuất khẩu của Việt Nam đã cao hơn, hàng hóa của Việt Nam đã thâm nhập được và cạnh tranh sòng phẳng trên nhiều thị trường xuất khẩu. Tuy nhiên, cùng với đó, hàng hóa nhập khẩu cũng vào đất nước nhiều hơn và cạnh tranh khá quyết liệt với hàng Việt Nam.

Theo Thứ trưởng Trần Quốc Khánh, để bảo đảm môi trường cạnh tranh bình đẳng giữa hàng hóa nhập khẩu và hàng hóa sản xuất trong nước trong bối cảnh mở cửa nền kinh tế và đưa ra các cam kết về xóa bỏ hàng rào thuế, hàng rào phi thuế, các nhà đàm phán của các thành viên WTO trước đây, hay các hiệp định FTA hiện nay, đã thiết kế một công cụ là phòng vệ thương mại (PVTM).

PVTM bao gồm các biện pháp như (i) tự vệ (áp dụng khi hàng hóa nhập khẩu gia tăng đột biến, gây thiệt hại nghiêm trọng cho sản xuất trong nước); (ii) chống bán phá giá (CBPG); và (iii) chống trợ cấp (áp dụng khi hàng hóa nhập khẩu cạnh tranh không lành mạnh do bị bán phá giá hoặc được nước xuất khẩu trợ cấp).

Công cụ PVTM xuất hiện từ rất sớm và được sử dụng thường xuyên trong thương mại quốc tế. Biện pháp này ra đời và phát triển cùng với tiến trình tự do hóa thương mại quốc tế. Theo thống kê của WTO, hơn 25 năm qua (kể từ khi WTO ra đời vào năm 1995 cho đến 31/12/2020), các nước đã khởi xướng điều tra tổng cộng 6.300 vụ chống bán phá giá, 632 vụ chống trợ cấp và 400 vụ việc tự vệ, trung bình mỗi năm hơn 290 vụ!

Trong những năm gần đây, số lượng các vụ việc PVTM của nước ngoài đối với hàng hóa xuất khẩu của Việt Nam đang gia tăng nhanh chóng.

Nếu như giai đoạn 2005-2010 mới có 25 vụ việc (15 vụ việc chống bán phá giá, 1 vụ việc chống trợ cấp, 6 vụ việc tự vệ và 3 vụ việc chống lẩn tránh) thì con số này trong giai đoạn 2011-2015 là 52 và giai đoạn 2016-tháng 9/2021 là 109 (58 vụ việc chống bán phá giá, 16 vụ việc chống trợ cấp, 24 vụ việc tự vệ và 11 vụ việc chống lẩn tránh).

Giai đoạn trước năm 2005, số tổng số vụ việc khoảng 22 vụ, qua đó tổng số vụ việc tính đến nay là 208 vụ việc. Đặc biệt, số lượng các vụ việc chống lẩn tránh nhằm vào hàng hóa xuất khẩu từ Việt Nam đang có dấu hiệu tăng lên do một vài nước cho rằng hàng hóa xuất khẩu từ Việt Nam sử dụng nguyên liệu chính được nhập khẩu từ những khu vực đang bị họ áp dụng biện pháp PVTM (như thép, nhôm, thậm chí là tôm).

Theo đại diện Bộ Công Thương, lý do chính của xu thế gia tăng các vụ việc PVTM đánh vào hàng xuất khẩu từ Việt Nam là do xuất khẩu của ta tăng rất nhanh trong thời gian vừa qua - nhờ tác động tích cực của tiến trình hội nhập kinh tế quốc tế, tham gia các hiệp định FTA. Nhiều mặt hàng của ta đã tạo ra sức ép cạnh tranh lớn tại thị trường nước nhập khẩu, khiến ngành sản xuất tại các nước này đề nghị Chính phủ họ điều tra áp dụng các biện pháp PVTM.

Ở chiều ngược lại, mặc dù PVTM là nội dung tương đối mới với Việt Nam, nhưng trong những năm gần đây, chúng ta cũng đã bắt đầu chủ động sử dụng công cụ PVTM để thiết lập môi trường cạnh tranh công bằng và bảo vệ lợi ích chính đáng của ngành sản xuất trong nước.

Tính đến tháng 11/2021, Bộ Công Thương đã khởi xướng điều tra 23 vụ việc PVTM, gồm 13 vụ việc chống bán phá giá, 01 vụ việc chống trợ cấp, 06 vụ việc tự vệ và 01 vụ việc chống lẩn tránh biện pháp tự vệ. Đối tượng là các sản phẩm thép, kính nổi, dầu ăn, bột ngọt, phân DAP, màng BOPP, nhôm, ván gỗ, sợi và gần đây nhất là đường.

Các biện pháp này đã góp phần lập lại môi trường cạnh tranh công bằng và bảo vệ được lợi ích chính đáng của nhiều ngành sản xuất trong nước trong bối cảnh Việt Nam đã và đang hội nhập ngày càng sâu vào kinh tế khu vực và kinh tế thế giới.

Cũng theo Thứ trưởng Trần Quốc Khánh, biện pháp PVTM có tác động nhiều mặt, lâu dài không phải là những lợi ích trước mắt, các biện pháp này có thể xuất hiện cả ở chiều xuất khẩu, nhập khẩu.

Với vai trò của các biện pháp PVTM trong bối cảnh hội nhập sâu, rộng, Đảng, Nhà nước đã có chủ trương nhất quán, xuyên suối đối với công tác PVTM. Gần đây nhất, Báo cáo chính trị của Ban chấp hành Trung ương Đảng khóa XII tại Đại hội Đảng lần thứ XIII đã đề ra chủ trương “chủ động hoàn thiện hệ thống phòng vệ để bảo vệ nền kinh tế, doanh nghiệp, thị trường trong nước phù hợp với các cam kết quốc tế”.

Phó Trưởng ban Tuyên giáo Trung ương Phan Xuân Thủy cho rằng, mặc dù PVTM không còn là một khái niệm mới mẻ, nhưng nhiều doanh nghiệp, hiệp hội ở Việt Nam vẫn còn thụ động trước các biện pháp phòng vệ thương mại, dẫn đến thiệt hại xảy ra khi không cạnh tranh được với hàng nhập khẩu hoặc khi bị nước ngoài điều tra và áp thuế phòng vệ thương mại, nhất là đối với các doanh nghiệp nhỏ và vừa.

Do đó, báo chí đóng vai trò rất quan trọng trong cung cấp thông tin, sự hiểu biết về phòng vệ thương mại cho doanh nghiệp một cách chính xác, kịp thời. Đặc biệt, thông tin để doanh nghiệp nắm được khi có những vụ việc xảy ra thì cần liên hệ cơ quan chức năng nào để có hướng xử lý phù hợp.

Ông Phan Xuân Thủy cũng nhấn mạnh, trong bối cảnh hội nhập sâu rộng, xu thế sử dụng các biện pháp phòng vệ thương mại ngày càng gia tăng, công tác cảnh báo sớm và tuyên truyền, thông tin về phòng vệ thương mại đóng vai trò hết sức quan trọng và cấp thiết.