Tìm hiểu về những nét cơ bản của hệ thống bầu cử Mỹ

PHÂN TÍCH CỦA TG&VN

Cuộc đua vào Nhà Trắng trong những ngày qua diễn ra vô cùng khốc liệt giữa hai ứng cử viên: đương kim Tổng thống Donald Trump, ứng viên của đảng Cộng hòa và cựu Phó Tổng thống Mỹ Joe Biden, ứng viên của đảng Dân chủ.

Cứ bốn năm một lần, vào ngày thứ Ba đầu tiên, sau ngày thứ Hai đầu tiên của tháng 11, người dân trên khắp nước Mỹ sẽ đi bỏ phiếu để bầu cử. Năm nay, khoảng 156 triệu cử tri Mỹ sẽ đi bỏ phiếu bầu tổng thống vào ngày 3/11 tới đây, theo số liệu của Catalist.

Ngoài ra, do ảnh hưởng của đại dịch Covid-19, dữ liệu của Dự án Bầu cử Mỹ (Đại học Florida) cho thấy hơn bốn triệu cử tri Mỹ đã đi bỏ phiếu sớm, cao gấp 50 lần so với con số 75.000 cử tri bỏ phiếu sớm cùng thời điểm năm 2016.

Về cơ bản, quá trình bầu cử Mỹ thay đổi nhiều do hệ thống này đã được quy định rõ trong Hiến pháp Mỹ. Quá trình bầu chọn tổng thống Mỹ rất phức tạp, gồm nhiều bước khác nhau để đảm bảo rằng cử tri có thể chọn người sáng giá và xứng đáng để lãnh đạo cường quốc hàng đầu thế giới trong nhiệm kỳ bốn năm.

Quá trình chọn ứng viên

Ứng viên tổng thống phải có tuổi từ 35 trở lên, sinh ra trên đất Mỹ và phải sống ở Mỹ tối thiểu 14 năm. Ngoài ra, không ai giữ chức tổng thống quá hai nhiệm kỳ. Phần lớn người chạy đua vào Nhà Trắng đã nổi tiếng từ lâu.

Nước Mỹ quá rộng và nếu ai đó muốn nhận sự ủng hộ của đa số cử tri Mỹ, đương nhiên người ấy phải được đa số người dân biết và yêu mến. Số liệu thống kê cho thấy đa số ứng cử viên tổng thống từng phục vụ trong cơ quan công quyền như chính phủ, nghị viện hoặc chính quyền bang. Nhiều quân nhân cũng từng tranh cử tổng thống.

Là một quốc gia đa đảng nhưng cuộc đua giành chiếc ghế tại Nhà Trắng là cuộc đối đầu giữa hai đảng lớn nhất: đảng Cộng hòa và đảng Dân chủ. Tùy thuộc vào các bang, cuộc bầu cử có thể xuất hiện các ứng viên khác từ các đảng nhỏ hơn nhưng trong phần lớn lịch sử hiện đại của chính trị Mỹ, đảng Cộng hòa và đảng Dân chủ chia nhau nắm quyền.

Trở thành người đại diện của đảng Dân chủ hay Cộng hòa là thách thức đầu tiên mà ứng viên tổng thống phải vượt qua. Để được đảng tiến cử, họ phải cạnh tranh mạnh mẽ với các đối thủ khác trong nội bộ đảng suốt khoảng thời gian từ tháng Một tới tháng Sáu của năm bầu cử.

Trong khi các ứng cử viên tranh đua vận động bầu cử, cử tri các đảng ở từng bang cũng tham gia lựa chọn những người sẽ đại diện cho họ tham dự đại hội đảng. Những người đại diện sẽ chọn ứng viên tổng thống của đảng mình.

Sau khi quá trình này hoàn tất, ứng viên tổng thống chọn ứng viên phó tổng thống để cùng tranh cử chính thức với đối thủ từ đảng còn lại. Họ chi rất nhiều tiền cho những chiến dịch quảng bá, vận động ở các bang. Ngoài ra họ cũng tranh luận trên truyền hình để cử tri hiểu rõ quan điểm, năng lực của từng ứng cử viên.

Cách cử tri Mỹ bỏ phiếu

Khác với nhiều quốc gia trên thế giới, Mỹ không áp dụng hình thức tổng tuyển cử, tức người dân bầu cử trực tiếp cho tổng thống mà “ủy quyền” cho các đại cử tri, những người trực tiếp chọn ứng viên theo kết quả phiếu phổ thông của bang.

Về cơ bản, cử tri Mỹ không trực tiếp bầu tổng thống mà họ dùng phiếu phổ thông để chọn các “đại cử tri” trong bang, những người ủng hộ ứng cử viên mà họ muốn trở thành tổng thống. Đây là quy trình bầu cử tri đoàn.

Trong tổng số 50 bang của Mỹ, mỗi bang sẽ được trao một số đại cử tri nhất định. Số lượng đại cử tri của mỗi bang được phân bổ dựa trên quy mô dân số của bang đó, tương ứng số đại diện họ có trong 435 ghế hạ viện và 100 ghế thượng viện. Ví dụ, California, bang có dân số lớn nhất, có 55 đại cử tri. Ngược lại, Delaware, bang có dân số nhỏ nhất, chỉ có ba đại cử tri. Tổng số đại cử tri từ 50 bang và thủ đô Washington là 538.

Những đại cử tri này sẽ là người trực tiếp bầu ra tổng thống và cuộc họp của Cử tri đoàn sẽ diễn ra vào ngày 14/12 tới. Hai chính đảng sẽ chọn ra những thành viên trung thành làm đại cử tri để đảm bảo họ sẽ bầu đúng theo kết quả bỏ phiếu phổ thông. Người chiến thắng trong cuộc đua vào Nhà Trắng là người giành được tối thiểu 270 phiếu đại cử tri.

Sau khi công chúng bỏ phiếu vào ngày tổng tuyển cử (tức ngày 3/11), các tiểu bang sẽ tổ chức các cuộc kiểm phiếu riêng biệt. Ứng viên giành chiến thắng số phiếu phổ thông ở bang nào thì các đại cử tri tiềm năng ủng hộ ứng viên đó sẽ trở thành đại cử tri chính thức của bang.

Tại hầu hết các bang, ứng viên nào thắng phiếu phổ thông sẽ nhận được tất cả phiếu đại cử tri của bang đó. Tuy nhiên, riêng hai bang Maine và Nebraska lại sử dụng hệ thống tỷ lệ, giúp lượng phiếu đại cử tri được phân bổ cho cả hai ứng viên, nhưng phần lớn nghiêng về người thắng cuộc.

Hiến pháp Mỹ không quy định đại cử tri phải tuân theo quyết định của đa số phiếu bầu phổ thông, vậy nên trường hợp đại cử tri bất tuân đã từng xảy ra. Tuy nhiên, lịch sử cho thấy những người này hiếm khi làm thay đổi kết quả bầu cử.

Để tránh trường hợp bất tuân xảy ra, một số bang đã ra luật yêu cầu đại cử tri tuân theo kết quả phổ thông. Ví dụ, nếu đa số cử tri bang Utah bầu cho ông Trump thì đại cử tri phải bầu cho ông làm tổng thống.

Với hệ thống như vậy, ứng viên tổng thống chỉ có thể đảm bảo chiến thắng khi giành được ít nhất 270 phiếu đại cử tri mà không nhất thiết phải giành được đa số phiếu phổ thông.

Trong trường hợp mỗi ứng viên đều giành 269 phiếu, Hạ viện Mỹ sẽ quyết định người sẽ trở thành tổng thống, còn Thượng viện chọn phó tổng thống. Nhưng trong lịch sử hiện đại của Mỹ, trường hợp này chưa bao giờ xảy ra. Lần duy nhất Hạ viện phải lựa chọn tổng thống là vào năm 1800, khi hai ứng cử viên Thomas Jefferson và Aaron Burr của đảng Dân chủ-Cộng hòa (tồn tại từ năm 1792-1824) cùng giành được 73 phiếu đại cử tri và khi đó, Hạ viện đã bầu chọn ông Jefferson làm Tổng thống thứ ba của Mỹ.

Cuộc chạy đua vào Nhà Trắng hiện tại đang trong giai đoạn nước rút và cả hai ứng viên là Donald Trump và Joe Biden đều đang lên kế hoạch để thu hút thêm cử tri tại những bang chiến lược. Đây là những bang khá dao động và thường có kết quả khác nhau trong các cuộc bầu cử. Các bang này chính là chìa khóa để giành thắng lợi.

Năm nay, North Carolina, Florida, Michigan, Wisconsin, Pennsylvania và Arizona là các bang có thể quyết định kết quả cuộc bầu cử. Đây đều là các bang mà ông Trump từng giành chiến thắng suýt soát về phiếu bầu phổ thông trước bà Clinton hồi năm 2016, giúp ông chiến thắng phiếu bầu cử đại cử tri.

Cứ bốn năm, bầu cử Tổng thống Mỹ lại trở thành đề tài nóng và tốn nhiều giấy mực của giới truyền thông. Lý do là bởi Mỹ là cường quốc hàng đầu thế giới và mỗi một thay đổi, dù lớn hay nhỏ sẽ định hình diện mạo của nước Mỹ và phần nào cả thế giới.