Tổng thống Putin thăm Kazakhstan: Những chân trời mới của quan hệ đối tác chiến lược

Bối cảnh đầy biến động

Chuyến thăm của Tổng thống Vladimir Putin diễn ra trong bối cảnh thế giới có nhiều biến động phức tạp, khó lường. Cuộc chiến tại Ukraine đang có dấu hiệu gia tăng căng thẳng sau khi Mỹ, Anh, Pháp “bật đèn xanh” cho chính quyền Tổng thống Zelensky sử dụng các tên lửa tầm xa bắn sâu vào lãnh thổ Nga. Đáp trả, Tổng thống Putin đã thông qua Học thuyết hạt nhân mới và sử dụng tên lửa tầm trung thế hệ mới Oreshnik tấn công Ukraine, một “đòn cảnh cáo” Kiev và các nước phương Tây.

Tại Mỹ, ông Donald Trump đã thắng lợi trong cuộc bầu cử Tổng thống và trở lại Nhà Trắng vào tháng 1/2025. Trong chiến dịch tranh cử, ông Trump đã nhiều lần lên tiếng sẽ “chấm dứt xung đột tại Ukraine trong 24 giờ” và điều này đang gây bối rối cho Tổng thống Joe Biden, Kiev và các nhà lãnh đạo EU. Mặt khác, với chính sách “Nước Mỹ trên hết”, ông Trump đang làm cho các nhà hoạch định chính sách của các nước “đau đầu”.

Dư luận Trung Á đặc biệt quan tâm tới chuyến thăm của Tổng thống Putin đến Kazakhstan lần này, cũng như bàn luận nhiều về vai trò của Tổ chức Hiệp ước An ninh tập thể (CSTO) khi Kazakhstan làm Chủ tịch CSTO. Nhiều nhà phân tích chính trị sở tại đặt câu hỏi liệu Astana sẽ tiếp tục chính sách ngoại giao đa hướng chủ động, thực dụng như trước hay sẽ “ngả hẳn sang Đông, hoặc Tây”, rồi vai trò của CSTO sẽ đi về đâu sau khi Armenia có xu hướng rời bỏ tổ chức này và ngả dần theo phương Tây sau biến cố tại khu vực Nagornyi – Karabak giữa Armenia và Azerbaijan.

Đồng minh tự nhiên

Trả lời phỏng vấn báo chí hai nước trước chuyến thăm, Tổng thống Tokayev khẳng định quan hệ Kazakhstan – Nga là “biểu tượng của tình hữu nghị bền vững và không gì phá vỡ nổi”. Quan hệ đối tác chiến lược và đồng minh được phát triển trên nền tảng những mối liên hệ chặt chẽ về lịch sử và văn hóa, cũng như vì trách nhiệm chung đối với tương lai của hai dân tộc”. Còn Tổng thống Nga tuyên bố “Hợp tác giữa Nga và Kazakhstan thực sự mang tính chất đồng minh và đang tiếp tục phát triển mạnh mẽ trên tất cả các lĩnh vực”.

Hiện Nga là đối tác chiến lược và đồng minh chính của Kazakhstan. Những thập kỷ qua đã chứng minh quan hệ hai bên là mẫu mực về quan hệ giữa các quốc gia láng giềng. Cơ sở của các mối quan hệ này là hơn 300 hợp đồng và thỏa thuận trên hàng loạt các lĩnh vực, từ chính trị, kinh tế, văn hoá đến hạ tầng năng lượng. Đối thoại chính trị ở cấp cao nhất đang phát triển mạnh mẽ với những chuyến thăm và tiếp xúc cấp cao thường xuyên.

Kazakhstan và Nga hợp tác chặt chẽ và hiệu quả trong khuôn khổ các cấu trúc đa phương quốc tế và khu vực để đảm bảo ổn định khu vực và an ninh quốc tế. Về quan hệ đối tác kinh tế, kim ngạch thương mại năm 2023 đạt mức kỷ lục lên tới 28 tỷ USD, 9 tháng đầu năm 2024 đã đạt hơn 20 tỷ USD và hai bên đang hướng tới mốc 30 tỷ USD vào năm 2025.

Kazakhstan đóng vai trò quan trọng trong trung chuyển hàng hóa Nga tới Trung Quốc, các nước Trung Á. Ngược lại, Nga là nước đóng vai trò chủ chốt trong việc vận chuyển và xuất khẩu dầu khí của Kazakhstan ra thế giới. Mới đây, hai bên đã ký các thỏa thuận thành lập các liên doanh lớn trong các lĩnh vực dầu khí, giao thông và logistics, góp phần biến Kazakhstan thành một trung tâm trung chuyển hàng hóa của Nga ra nước ngoài trong tương lai.

Quan hệ Nga và Kazakhstan còn được đẩy mạnh trên nhiều lĩnh vực khác như hợp tác liên khu vực, văn hóa, giáo dục, nghiên cứu khoa học, giao lưu nhân dân. Hàng chục nghìn sinh viên Kazakhstan hiện đang theo học tại các trường đại học ở Nga. Tiếng Nga được công nhận là ngôn ngữ làm việc chính thức tại Kazakhstan.

Làn gió mới thúc đẩy quan hệ đồng minh

Để chuẩn bị cho chuyến thăm của Tổng thống Putin, Ngoại trưởng Sergei Lavrov đã đến Astana đầu tháng này. Chuyến thăm của ông Lavrov được báo chí Nga ví von "diễn ra trong thời tiết gió mạnh, mưa đá và bão tuyết” với ngầm ý trong quan hệ Nga – Kazakhstan còn nhiều vấn đề cần phải giải quyết.

Tâm điểm chú ý trong suốt chuyến thăm của ông Sergei Lavrov là sự tương tác của Kazakhstan trong CSTO và các cấu trúc khu vực khác như Á-Âu - CSTO, Liên minh kinh tế Á – Âu (EAEU), Cộng đồng các quốc gia độc lập (CIS) và Tổ chức hợp tác Thượng Hải (SCO).

Theo ông Lavrov, Moscow và Astana có hiểu biết chung về nhu cầu sử dụng tích cực hơn tiềm năng của các cấu trúc này để xây dựng quan hệ đối tác trong các lĩnh vực kinh tế, đầu tư, vận tải và hậu cần. Trên cơ sở này, hai bên “thúc đẩy các nguyên tắc của một cấu trúc an ninh toàn diện trên toàn lục địa”.

Ngoại trưởng Lavrov nhấn mạnh hai bên cần có những giải pháp thiết thực, cụ thể để giải quyết các vấn đề tồn đọng trong lĩnh vực kinh tế, thương mại, tài chính và ngân hàng trung ương “nhằm tăng cường hợp tác kinh tế, tăng kim ngạch thương mại theo cách mà cả doanh nghiệp Kazakhstan và các nhà hoạt động kinh tế Nga đều có lợi vì lợi ích ngân sách của cả hai nước” và đây là cách Nga mong muốn “phát triển mối quan hệ với đồng minh thân thiện với Kazakhstan”.

Về vấn đề BRICS, ngay trước khi bắt đầu Hội nghị thượng đỉnh BRICS tại Kazan ngày 22/10 vừa qua, Thư ký báo chí của Tổng thống Kazakhstan Berik Uali tuyên bố nước này không có ý định gia nhập BRICS trong tương lai gần vì Kazakhstan ưu tiên Liên hợp quốc như một tổ chức quốc tế toàn cầu. Một số phương tiện truyền thông phương Tây và Trung Á cho đây là một động thái tấn công của Kazakhstan và “làm mất mặt” Điện Kremlin. Sau đó, Đại sứ Kazakhstan tại Nga Dauren Abaev gọi “cách giải thích như vậy là vô căn cứ”.

Trong cuộc trò chuyện với TASS, nhà ngoại giao lưu ý: Đất nước của ông muốn “tăng cường đối thoại hiệu quả” với BRICS và sẵn sàng hỗ trợ tất cả các sáng kiến hiệu quả ​​của BRICS đáp ứng lợi ích quốc gia của mình. Về phần mình, Bộ trưởng Lavrov bày tỏ hy vọng rằng việc Kazakhstan tham gia BRICS “sẽ làm phong phú thêm các mối liên hệ giữa Nga và Kazakhstan trong việc đối phó với các vấn đề toàn cầu thực sự cấp bách”.

Về việc hạn chế trừng phạt của phương Tây, Kazakhstan không tham gia các lệnh trừng phạt của phương Tây, nhưng không che giấu sự thật rằng họ không có ý định giúp phá vỡ chúng. Ví dụ, năm nay, các ngân hàng Kazakhstan bắt đầu từ chối thanh toán thường xuyên cho các doanh nghiệp từ Nga. Trả lời phỏng vấn hãng thông tấn RAR của Ba Lan cuối tháng 10, Thứ trưởng Ngoại giao Kazakhstan Roman Vasilenko cho biết Astana không muốn lãnh thổ Kazakhstan được sử dụng để lách các lệnh trừng phạt áp đặt lên Nga vì “lo ngại về mối đe dọa trừng phạt thứ cấp đối với Kazakhstan của các đối tác phương Tây”. Đồng thời, ông Vasilenko sau đó nhấn mạnh “không có vấn đề gì” trong quan hệ song phương giữa Astana và Moscow, nhưng có “những vấn đề khác nhau”.

Phát biểu với báo giới trong chuyến thăm Kazakhstan của Ngoại trưởng Nga Sergei Lavrov, Phó Thủ tướng Kazakhstan, Bộ trưởng Ngoại giao Murat Nurtleu khẳng định: “Đối với chúng tôi, tình hữu nghị và láng giềng tốt đẹp với Nga là điều hết sức quan trọng”. Quan hệ giữa hai nước đang “phát triển thành công về mọi mặt”. “Chuyến thăm cấp nhà nước của Tổng thống Nga tới Kazakhstan ngày 27/11 có tầm quan trọng lớn trong việc thúc đẩy quan hệ đối tác nhiều mặt”.

Người xưa thường nói “Bát đũa còn có khi xô”, nhưng nhìn về đại cục, chúng ta có thể thấy rõ tình hữu nghị, quan hệ đối tác chiến lược và đồng minh giữa Kazakhstan và Nga sẽ tiếp tục được củng cố và phát triển tốt đẹp, vượt qua những thử thách của thời cuộc hiện nay. Chuyến công du Kazakhstan lần này của Tổng thống Nga Putin chắc chắn sẽ là một làn gió mới tốt lành thúc đẩy hơn nữa quan hệ hai nước.