Tranh Đông Hồ hay còn có tên đầy đủ là tranh khắc gỗ dân gian Đông Hồ, là một dòng tranh dân gian Việt Nam với xuất xứ từ làng Đồng Hồ (xã Song Hồ, huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh). Đây là dòng tranh sản xuất bằng phương pháp thủ công truyền thống, sử dụng chất liệu có sẵn trong thiên nhiên.
Tấm gương phản chiếu tâm thức và triết lý sống của người Việt
Không đơn thuần là sản phẩm thị giác, tranh Đông Hồ là kho tư liệu sống động về văn hóa dân gian Việt Nam. Dưới những nét khắc bình dị là thế giới quan, nhân sinh quan phong phú của người dân vùng đồng bằng Bắc Bộ. Tranh Lợn đàn, Gà mẹ gà con, Em bé ôm gà... thể hiện khát vọng sinh sôi, no ấm.
Tranh tín ngưỡng như Phật Bà, Ông Công ông Táo... phản ánh niềm tin tôn giáo sâu xa. Tranh giáo huấn có Thầy đồ Cóc, Trê Cóc... hài hước mà sâu sắc.
Tranh trào phúng xã hội có Đám cưới chuột, Hứng dừa... vừa châm biếm nhẹ nhàng, vừa chất chứa suy ngẫm về công lý và trật tự xã hội.
Giới chuyên gia đánh giá, tranh Đông Hồ không chỉ là sản phẩm trang trí mà còn là tấm gương phản chiếu tâm thức và triết lý sống của người Việt.
Mỗi lần in tranh là một lần nghệ nhân “in hồn Việt” lên mặt giấy... Không cầu kỳ, không tô vẽ hào nhoáng, bóng bẩy, tranh Đông Hồ gây ấn tượng bằng sự mộc mạc của hình khối và bố cục. Những đường nét chắc khỏe, khoáng đạt, táo bạo mà vẫn giữ được sự cân đối hài hòa.
Nghệ nhân ưu tú Nguyễn Thị Oanh cho biết, tất cả màu sắc trong tranh đều được tạo ra từ vật liệu hoàn toàn tự nhiên như: Màu đen từ tro than, đỏ từ sỏi son, vàng từ hoa hòe, xanh từ lá chàm. Từng lớp màu được in thủ công, chồng lên nhau, tạo nên những gam màu tươi sáng, rực rỡ mà vẫn mộc mạc, tự nhiên...
| Năm 2013, nghề làm tranh dân gian Đông Hồ được công nhận là Di sản Văn hóa phi vật thể Quốc gia. (Ảnh: Anh Đức) |
Năm 2013, nghề làm tranh dân gian Đông Hồ được công nhận là Di sản Văn hóa phi vật thể Quốc gia. Việt Nam đệ trình UNESCO hồ sơ “Nghề làm tranh dân gian Đông Hồ” để được xem xét ghi vào Danh sách Di sản Văn hóa phi vật thể cần được bảo vệ khẩn cấp.
Việt Nam đã hoàn thiện hồ sơ đề cử “Nghề làm tranh dân gian Đông Hồ” để trình UNESCO. Hiện hồ sơ đang được Hội đồng của Công ước 2003 UNESCO thẩm định và đề xuất nhận xét cho Ủy ban Liên chính phủ Công ước 2003 quyết định. Việc công bố dự kiến sẽ được thực hiện vào cuối năm nay.
Việc đệ trình UNESCO đưa vào Danh sách cần bảo vệ khẩn cấp là một hành động cấp bách nhằm thu hút sự quan tâm của cộng đồng quốc tế, huy động nguồn lực và xây dựng các chương trình bảo tồn hiệu quả, giúp nghề làm tranh Đông Hồ vượt qua giai đoạn khó khăn, hồi sinh và phát triển bền vững.
Đây sẽ là một bước đi thiết thực gìn giữ nghề tranh và góp phần xây dựng một sản phẩm văn hóa trở thành thương hiệu, quảng bá, giới thiệu về văn hóa Việt Nam ra thế giới.
| Khách tham quan trải nghiệm in tranh Đông Hồ. (Ảnh: Anh Đức) |
Đưa tranh Đông Hồ ra thế giới
Không dừng lại ở bảo tồn, tranh Đông Hồ đã và đang vươn ra thế giới bằng chính vẻ đẹp, giá trị đặc sắc.
Những năm trở lại đây, việc đưa Trung tâm bảo tồn tranh dân gian Đông Hồ vào khai thác, vận hành tạo không gian tìm hiểu, trải nghiệm, thú vị cho du khách. Tỉnh đã xây dựng các tour du lịch miễn phí, đưa Trung tâm là điểm du lịch trải nghiệm lý tưởng, hấp dẫn du khách.
Đặc biệt, ngày nay trong các cuộc tiếp đón khách của tỉnh Bắc Ninh và các đoàn ngoại giao quốc tế ở Trung ương, tranh Đông Hồ đã được chọn làm quà tặng quốc gia. Tranh Đông Hồ liên tục xuất hiện trong các triển lãm, sự kiện văn hóa tại nhiều quốc gia như: Pháp, Nhật Bản, Hàn Quốc, Mỹ... trở thành nhịp cầu gắn kết bạn bè quốc tế với văn hóa Việt Nam.
Sau Chương trình “Tinh hoa văn hóa Bắc Ninh - Sắc màu Đông Hồ” tại phố đi bộ hồ Gươm (Hà Nội) vào cuối tháng 3/2025, Bắc Ninh tiếp tục thành lập đoàn công tác giới thiệu, quảng bá di sản Nghề làm tranh dân gian Đông Hồ tại một số quốc gia ở châu Âu.
| Tranh Đông Hồ được lưu giữ như một biểu tượng của bản sắc và khát vọng bảo tồn giá trị truyền thống. |
Tối 9/4/2025, chương trình nghệ thuật đặc sắc “Việt Nam - Tinh hoa văn hóa và khát vọng vươn mình” diễn ra tại trụ sở UNESCO (Paris, Pháp) đã đưa tranh Đông Hồ và Dân ca Quan họ là hai di sản tiêu biểu của quê hương Bắc Ninh đến gần hơn với bạn bè quốc tế.
Tiếp nối thành công tại Pháp, đoàn công tác tỉnh Bắc Ninh tiếp tục giới thiệu tinh hoa di sản tranh Đông Hồ tại Đức.
Những bức tranh Đông Hồ tiêu biểu như Chăn trâu thổi sáo, Vinh quy bái tổ, Vinh hoa, Phú quý... được nhìn nhận như biểu tượng sống động của ký ức dân tộc, thu hút sự quan tâm của đông đảo kiều bào và bạn bè quốc tế. Những hoạt động giao lưu, quảng bá di sản như thế vừa lan tỏa giá trị, vẻ đẹp văn hóa truyền thống Việt.