Tương đồng lễ hội Đua ghe

Năm 2009, tôi tới Campuchia để bắt đầu nhiệm kỳ công tác tại Đại sứ quán Việt Nam tại Phnom Penh. Tôi đã cảm nhận được nhiều nét tương đồng văn hóa giữa hai dân tộc, những nét riêng đặc sắc trong văn hóa Khmer và những điểm giao thoa văn hóa Việt Nam và Campuchia.

Một phần cuộc sống Khmer

Một trong những nét giao thoa văn hóa mà tôi ấn tượng nhất là lễ hội Đua ghe Ngo, còn gọi là Bon Um Tuk, được tổ chức hàng năm vào ngày Rằm tháng 11 Âm lịch, tại Phnom Penh và nhiều tỉnh phía Nam Việt Nam.

 Lễ hội Đua ghe Ngo đã tồn tại hàng ngàn năm, xuất phát từ đội thủy quân tinh nhuệ của đế chế Khmer cổ. Những di chỉ về lễ hội được tìm thấy trên tấm phù điêu, tường bao của các đền thờ cổ đại tại Campuchia.

Ngày Rằm tháng 11, dọc bờ dòng Mekong đoạn trước Cung điện Hoàng gia Campuchia, hàng trăm nghìn người dân tới chứng kiến các đội thi tranh tài. Trên những chiếc thuyền dài, nhỏ, bề ngang chỉ đủ cho hai người ngồi, các thanh niên Khmer lực lưỡng, bận những bộ quần áo nhiều sắc màu, phô trương sức trẻ, nhịp chèo thoăn thoắt đẩy con thuyền đua lao nhanh về phía trước.

Người dân nơi đây cho biết: Lễ hội Đua ghe Ngo của người Khmer thể hiện nét đặc sắc truyền thống dân tộc, tài năng, nhanh nhẹn, sự kiên trì, nghệ thuật, hạnh phúc, lòng yêu chuộng hòa bình, đoàn kết cộng đồng, niềm tự hào dân tộc và trên hết là lòng yêu nước cũng như ý thức bảo vệ đất nước, lãnh thổ và dân tộc.

Lễ hội Đua ghe Ngo tổ chức tại Campuchia rất hoành tráng. Tuy nhiên, lễ hội này ở Việt Nam cũng không kém phần sôi nổi, hấp dẫn, kéo dài trong một tuần, với sự góp mặt tranh tài của khoảng 100 đôi đua nam, nữ người Khmer, người Kinh, người Chăm từ 12 tỉnh, thành trong nước và từ Campuchia sang giao lưu… Các bạn Khmer từ Campuchia sang dự đã rất ấn tượng về quy mô, sự sôi động của Lễ hội và họ nhanh chóng cảm thấy thân thuộc với cảnh vật, đời sống người dân nơi đây. Sự có mặt của bốn dân tộc Kinh, Hoa, Chăm và Khmer tạo ra một không gian văn hóa hết sức thú vị.

Mùa báo hiếu

Bên cạnh Lễ hội Đua ghe Ngo, cứ tháng Bảy Âm lịch hàng năm, lễ Vu Lan lại diễn ra cả ở Việt Nam và Campuchia. Nếu như ở Việt Nam, chúng ta đón lễ Vu Lan – mùa báo hiếu cha mẹ, tổ tiên thì người Campuchia lại đón lễ P'chum Ben - một nghi lễ tôn giáo diễn ra trong suốt 15 ngày của tháng Chín Dương lịch, tức 15 ngày đầu tháng thứ Mười theo Phật lịch. Ngày thứ 15 được gọi là ngày P'chum Ben hay Pchum Ban, là ngày quan trọng nhất trong mùa lễ hội. Hàng ngày, chư tăng thay phiên nhau tụng kinh để cầu nguyện và cứu độ cho vong linh đã khuất.

Một người bạn Campuchia đã mời tôi tới gia đình đón chung lễ P'chum Ben. Việc mời một người lạ đến dự lễ P'chum Ben như người thân trong gia đình là việc hiếm gặp, nhưng tôi đã có may mắn đó. Tôi rất ấn tượng với quy mô của của lễ hội này. Riêng thức ăn cúng tổ tiên, dâng lên chùa, mỗi gia đình Campuchia phải mất tới ba ngày chuẩn bị. Ngoài ra, một số lượng lớn thực phẩm, vật phẩm, các món ăn đặc trưng cho ngày lễ được bày kín cả khoảng sân lớn. Việc này vừa thể hiện sự tôn trọng, biết ơn đối với các chư tăng, vừa mong được bình an và cầu nguyện cho vong linh của người thân sớm được siêu thoát.

P'chum Ben là ngày lễ lớn nhất trong năm của người dân Campuchia. Trong các nghi thức tôn giáo được thực hiện trong ngày lễ, có một nghi thức gọi là “mở cửa địa ngục”, với ý niệm là cứu giúp những vong linh bị lầm lạc, chịu cực hình trong các địa ngục, giúp cho các vong linh chưa siêu thoát được trở về thăm con cháu, họ hàng, tạm thời thoát khỏi ngục hình trong mùa lễ hội. Trong mùa lễ hội còn có các chương trình nghệ thuật quần chúng ở những nơi công cộng với nhiều điệu nhảy truyền thống như Răm Vông, Saravan, Kroback...

Lễ hội Đua ghe Ngo và P’chum Ben truyền thống của người Khmer là hai lễ hội lớn mang tính nhân văn sâu sắc, thể hiện sự gắn bó cộng đồng của người Campuchia, Việt Nam và các cộng đồng khác trong khu vực sông Mekong. Đây là một tài sản văn hóa quý giá, là cầu nối tình hữu nghị, đoàn kết giữa hai quốc gia, dân tộc cần được bảo tồn và phát huy trong tương lai.