Trong cuốn sách vừa ra mắt vào tháng 5/2021, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Hàng hải (CESM) Cyrille Coutansais, chuyên gia về kinh tế hàng hải, giảng dạy tại trường Khoa học Chính trị Paris-Sciences Po, đã ghi nhận hai điểm then chốt.
Làn sóng ngầm rút vốn khỏi Trung Quốc
Trước hết, hiện tượng tái chuyển dịch các hoạt động công nghiệp từ Trung Quốc được ghi nhận từ đầu những năm 2000. Đợt sóng ngầm này đã dâng cao vào quãng thời gian 2012-2013, khi xung đột tranh chấp chủ quyền biển đảo giữa Bắc Kinh và Tokyo bùng phát.
Kế tiếp là chính sách của cựu Tổng thống Mỹ Donald Trump từ 2017 nhằm kêu gọi và khuyến khích các thương hiệu Mỹ “quay lại quê hương” để tạo việc làm “trên đất Mỹ cho người Mỹ”.
| Theo chuyên gia kinh tế hàng hải, việc đưa các công xưởng trở về nguyên quán hay chuyển từ thị trường to lớn là Trung Quốc đến một nơi khác đã trở thành điều cấp bách, do thái độ của người tiêu dùng. (Nguồn: Getty) |
Riêng tại Pháp, từ năm 2012, dưới thời Tổng thống François Hollande, Bộ trưởng đặc trách Công nghiệp Arnaud Montebourg đã đưa ra khẩu hiệu “Made in France” (Sản xuất tại Pháp).
Từ đó tới nay, thương hiệu trang sức Pháp nổi tiếng Mauboussin đã chia tay với châu Á, đưa về châu Âu toàn bộ các hoạt động của mình, trong đó có 70% các sản phẩm làm ra được thực hiện trên đất Pháp.
Một ví dụ tiêu biểu khác là hãng xe Solex của Pháp hồi năm 1988 đã đóng cửa nhà máy tại Saint Quentin - vùng Aisne thuộc miền Đông Bắc nước Pháp để định cư tại Quảng Đông và tận dụng nguồn nhân công rẻ Trung Quốc.
Gần 30 năm sau, cũng tập đoàn nổi tiếng này với những chiếc xe đạp đã trở về Pháp và mở nhà máy ở Saint Lo, nhưng những chiếc xe đạp cổ điển được thay thế bằng xe đạp điện.
Nhà máy ở Saint Lo vùng Manche (Tây Bắc nước Pháp) đã tuyển dụng 55 công nhân, sản xuất ba kiểu xe Solex khác nhau. Năm 2016, doanh thu của tập đoàn lên tới 11 triệu Euro.
Đại dịch Covid-19 chỉ là yếu tố gần và rõ rệt nhất, thôi thúc các nước công nghiệp phát triển và đẩy mạnh chiến lược “hồi hương” một số hoạt động công nghiệp, hoặc đi tìm những bãi đáp mới, tránh để tất cả trứng vào “một giỏ” là Trung Quốc.
Điểm nổi bật thứ hai là việc “tái dịch chuyển” các hoạt động kinh tế cả trong lĩnh vực công nghiệp lẫn và dịch vụ không chỉ là một khẩu hiệu suông.
Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Hàng hải Pháp Cyrille Coutansais giải thích: “Giờ đây có thể tính đến khả năng tái dịch chuyển các cơ sở trở lại về các nước công nghiệp phát triển nhờ những phát minh, công nghệ mới.
Những công nghệ mới này đã bước vào giai đoạn chín muồi, hoạt động có hiệu quả. Ở đây tôi muốn nói đến công nghệ robot, đến trí thông minh nhân tạo càng lúc càng tiến bộ và tinh vi, hay đến máy in 3 chiều”.
Hiện tại vẫn còn một số lĩnh vực các nước chậm phát triển chiếm lợi thế, bởi vì công nghệ robot chưa thay thế được hết tất cả công việc của công nhân trong mọi ngành nghề. Điển hình là trong ngành dệt may.
Tuy nhiên, đối với những ngành công nghiệp như xe hơi hay máy bay, phụ tùng sản xuất tại châu Âu hay tại một nước chậm phát triển, giá cả không có nhiều sự khác biệt.
Xu hướng sản xuất, tiêu thụ tại chỗ gia tăng
Theo quan điểm của chuyên gia kinh tế hàng hải Cyrille Coutansais, việc đưa các công xưởng trở về nguyên quán hay chuyển từ thị trường to lớn là Trung Quốc đến một nơi khác đã trở thành điều cấp bách, do thái độ của người tiêu dùng.
Chuyên gia này nói: “Internet đã làm thay đổi toàn bộ cung cách của người tiêu dùng. Người tiêu dùng có rất nhiều thông tin về mặt hàng mà họ muốn mua vào, ví dụ như sản phẩm được sản xuất từ đâu, món hàng đó có tôn trọng các chuẩn mực về lao động, về an toàn, môi trường hay không…
Tại châu Âu, những đòi hỏi về các tiêu chí này ngày càng cao. Do đó, mua hàng giá rẻ không nhất thiết là một ưu tiên đối với tất cả mọi người.
Điểm thứ hai, người ta có thể mua hàng ở bất kỳ nơi nào trên thế giới và thời gian giao hàng càng lúc càng được thu hẹp lại. Nói một cách dễ hiểu, khi đặt mua hàng, không mấy ai còn kiên nhẫn đợi chờ.
Điều đó có nghĩa là nếu khách hàng phải đợi quá lâu thì họ sẽ chuyển sang một nhà cung cấp khác. Do vậy, tốt hơn hết là sản xuất tại chỗ để đáp ứng nhu cầu tiêu thụ của khách hàng”.
Tác giả cuốn La (re)localisation du Monde sử dụng mô hình nền “kinh tế lego” để giải thích thêm vì sao Trung Quốc không còn hấp dẫn như 10, 15 năm về trước, khi mà nhờ các phương tiện vận chuyển đường biển, nước này đã trở thành "xưởng lắp ráp" của thế giới.
Cụ thể, mô hình đó từng rất có lợi. Chẳng hạn như đặt mua một số phụ tùng của Trung Quốc, số khác của Brazil hay Hàn Quốc rồi chở tất cả về Trung Quốc để lắp ráp vì nơi đây có nhân công rẻ. Nhờ thế mà Trung Quốc mới được mệnh danh là "công xưởng của thế giới".
Thế rồi những thành phẩm đó sẽ được đóng thùng, xuất khẩu ra khắp 5 châu. Nhưng giờ đây, nhân công tại nền kinh tế lớn thứ 2 thế giới không còn rẻ nữa để tiếp tục thu hút các hãng nước ngoài mở thêm chi nhánh tại đây.
Thêm vào đó, Trung Quốc nói riêng và châu Á nói chung ngày nay đã tập trung quá nhiều vào một số lĩnh vực, mà tiêu biểu nhất là ngành công nghệ chip điện tử. Hơn một chục năm trước, người ta còn thấy một vài tập đoàn của châu Âu, Mỹ, nhưng giờ đây, cả thế giới chỉ trông cậy vào môt vài đại tập đoàn như TSMC của vùng lãnh thổ Đài Loan (Trung Quốc), hay Samsung của Hàn Quốc.
Trong bối cảnh đó, Trung Quốc đang đánh mất "lá bài chủ" quan trọng nhất để thu hút đầu tư nước ngoài. Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Hàng hải của Pháp khẳng định: “Thời kỳ Trung Quốc là công xưởng của thế giới đã chấm dứt”.
Ông nói tiếp: “Từ vài năm trở lại đây, Trung Quốc đã không còn là 'công xưởng' thế giới. Khá nhiều lĩnh vực giảm bớt hoạt động tại nước này để phát triển ở những nơi khác. Ví dụ trong ngành dệt may, điểm đến giờ đây là Bangladesh hay Pakistan chứ người ta không còn tiếp tục mở thêm nhà máy tại Trung Quốc nữa”.
Bên cạnh đó, từ sau căng thẳng giữa Nhật Bản và Trung Quốc về tranh chấp chủ quyền biển đảo, Tokyo đã mạnh mẽ khuyến khích và hỗ trợ doanh nghiệp di dời cơ sở sang Việt Nam, Ấn Độ… Các quốc gia này có nhân công rẻ hơn, đồng thời Tokyo cũng bớt lệ thuộc vào Bắc Kinh.
Hiện tượng này có trở nên rõ rệt hơn nữa sau đại dịch Covid-19 hay không? Theo chuyên gia Coutansais, thế giới đang có khuynh hướng “sản xuất nơi nào để phục vụ thị trường nơi đó”.
Các nhà máy ở châu Á để phục vụ người tiêu thụ châu Á, các hãng xưởng ở Mỹ để đáp ứng nhu cầu của thị trường của châu Mỹ, trong khi nhà máy tại châu Âu, xung quanh Địa Trung Hải thì phục vụ khách hàng của châu Âu.
Trong bối cảnh này, việc đưa các nhà máy đến gần với người tiêu dùng là xu hướng chung”.