| Ấn Độ bất an trước ván cờ Trung Quốc-Pakistan tại Afghanistan. (Nguồn: Getty) |
Trung Quốc và Pakistan thông báo sẽ “bắt tay chặt” tại Afghanistan vào lúc quân đội Mỹ và các lực lượng quốc tế đang tiến hành rút quân. Chớp lấy khoảng trống an ninh lớn, phe nổi dậy Taliban ngày càng nới rộng vòng kiểm soát lãnh thổ Afghanistan.
Những diễn biến này đã và đang khiến giới hoạch định chính sách của New Delhi “mất ăn mất ngủ”. Trong khi đó, Mỹ vốn là một đồng minh của Ấn Độ trong nhóm Bộ tứ (Quad) lại chỉ có thể trấn an New Delhi bằng cách kêu gọi lãnh đạo Afghanistan chiến đấu để bảo vệ đất nước.
Diễn biến "nóng" ở Afghanistan
Theo trang Aljazeera, chính quyền Kabul đang mất dần kiểm soát đối với phần lãnh thổ phía Bắc. Mazar-i-Sharifdường như là thành phố chiến lược duy nhất còn lại nằm dưới sự kiểm soát của Kabul.
Với Taliban, sau khi chiếm giữ khu vực phía Bắc, lực lượng này sẽ "thừa thắng" tiến về phía Tây và phía Nam, sau đó tiến sát đến Kabul.
Đến ngày 12/8, Taliban đã chiếm được thành phố chiến lược Ghazni, chỉ cách thủ đô Kabul của Afghanistan 150km. Sáng ngày 13/8, lực lượng Taliban tuyên bố đã chiếm được Kandahar, thành phố lớn thứ hai tại Afghanistan.
Đây là địa danh thứ 12 trong tổng số 34 thủ phủ tỉnh rơi vào tay Taliban trong vòng 1 tuần. Chỉ còn lại thủ đô Kabul và những phần lãnh thổ rời rạc khác nằm trong sự kiểm soát của lực lượng chính phủ.
Trước đó, hôm 27/7, trang South China Morning Post (SCMP) nói rằng Taliban tuyên bố sẽ kiểm soát 85% diện tích lãnh thổ Afghanistan và yêu cầu Tổng thống Ashraf Ghani từ chức. Đây là tình huống ngoài mong muốn của Kabul, do đó đã thúc đẩy các cuộc hòa đàm với Taliban tại Doha, Qatar.
Trong khi đó, Tổng thống Mỹ Joe Biden chỉ kêu gọi lãnh đạo Kabul đứng lên chiến đấu bảo vệ đất nước, đồng thời cam kết Washington sẽ tiếp tục viện trợ cho lực lượng an ninh quốc gia của Afghanistan.
Ấn Độ "đứng ngồi không yên"
Trong bối cảnh tình hình an ninh của Afghanistan vẫn là một biến số thì Trung Quốc và Pakistan lại tuyên bố kế hoạch hợp tác 5 điểm trong khuôn khổ chuyến thăm của Ngoại trưởng Pakistan Mahmood Qureshi đến Bắc Kinh hôm 23/7.
Ấn Độ vốn lo lắng về tình hình an ninh ở quốc gia láng giềng Afghanistan, giờ lại càng "đứng ngồi không yên" trước kế hoạch hợp tác của hai đối thủ nói trên.
TS. Raja Mohan, Giám đốc Viện Nghiên cứu Nam Á, Đại học Quốc gia Singapore, cho rằng một sự hợp tác chặt chẽ hơn giữa Trung Quốc và Pakistan rất có thể sẽ trở thành một “thách thức lớn đối với Ấn Độ”.
Theo chuyên gia về chính sách đối ngoại, “dấu ấn khu vực và toàn cầu của Trung Quốc ngày càng gia tăng và giờ chỉ là vấn đề thời gian trước khi dấu ấn này hiện hữu ở Afghanistan”.
Trong khi đó, mối quan hệ giữa Ấn Độ và Trung Quốc tiếp tục căng thẳng, đặc biệt sau các vụ đụng độ biên giới thời gian qua.
Ấn Độ coi Pakistan như một đối thủ truyền kiếp. Đối với New Dehli, mối quan hệ hợp tác song phương thông qua Hành lang Kinh tế Trung Quốc-Pakistan (CPEC) - một phần trong Sáng kiến Vành đai và Con đường (BRI) là một mối đe dọa cho thương mại và an ninh của Ấn Độ.
Theo giải thích của bà Li Li, Trợ lý giám đốc Viện Quan hệ Quốc tế, Đại học Thanh Hoa ở Bắc Kinh, cuộc gặp của Ngoại trưởng Vương Nghị với người đồng cấp Pakistan hồi cuối tháng 7/2021 cho thấy rõ những kỳ vọng của Trung Quốc tại Afghanistan.
Trong thông cáo sau hội đàm, Trung Quốc bày tỏ mong muốn ngăn chặn cuộc nội chiến, bảo đảm là Afghanistan không trở thành nơi ẩn náu cho quân khủng bố và đảm bảo các cuộc đối thoại giữa các phe phái tại Afghanistan tiếp tục.
Bà Li Li khẳng định: “Trung Quốc chỉ có thể đóng góp vào sự ổn định và phát triển của Afghanistan, nhưng không thể mang đến một giải pháp chính trị. Nếu cần thiết, Bắc Kinh có thể tham gia vào nhiệm vụ gìn giữ hòa bình dưới sự ủy nhiệm của Liên hợp quốc”.
| CPEC - một phần trong Sáng kiến Vành đai và Con đường (BRI) của Trung Quốc chính là điểm khiến Ấn Độ lo ngại. (Nguồn: ET) |
"Quân tướng" của Trung Quốc ở Afghanistan
Theo SCMP, "quân tướng" trong ván cờ của Trung Quốc tại Afghanistan chính là những khoản đầu tư cơ sở hạ tầng và những mối quan hệ tốt đẹp giữa Bắc Kinh và các phe phái ở Afghanistan, bao gồm cả với Taliban và các nước láng giềng.
Những yếu tố này sẽ đóng một vai trò lớn cho phát triển kinh tế và sự ổn định ở Afghanistan.
Hồi đầu tháng 7/2021, truyền thông Trung Quốc loan báo Bắc Kinh, Islamabad và Kabul cùng nhắm đến việc mở rộng dự án CPEC sang Afghanistan.
SCMP bình luận đây chính là điểm khiến Ấn Độ lo ngại. Ông Amar Sinha, cựu Đại sứ Ấn Độ tại Afghanistan cho rằng không bên nào có thể phản đối việc cải thiện tính kết nối của khu vực.
Tuy nhiên, CPEC sẽ đi qua một phần lãnh thổ của Ấn Độ vốn bị Pakistan chiếm đóng “bất hợp pháp”. Vì vậy, việc lôi kéo Afghanistan vào dự án này không khác gì với việc công nhận quyền hợp pháp của Pakistan đối với vùng lãnh thổ đó.
Mặt khác, New Dehli nghi ngờ Islamabad đang hậu thuẫn những phần tử Hồi giáo cực đoan ở Afghanistan vốn đang nhắm vào Ấn Độ cũng như nỗ lực thiết lập ảnh hưởng của Ấn Độ tại Nam Á để chống Trung Quốc.
Tuy nhiên, giới chuyên gia Trung Quốc cho rằng Bắc Kinh chưa vội can dự với tư cách là một nhà đầu tư lớn, vì trọng tâm của Trung Quốc hiện giờ là hỗ trợ nhân đạo.
Bà Li Li giải thích: “Chỉ khi nào hòa bình và sự ổn định được bảo đảm thì khi ấy đầu tư Trung Quốc sẽ có một vai trò quan trọng hơn”.
Trong khi đó, Islamabad lâu nay "nuôi dưỡng" lực lượng Taliban cũng muốn phe nổi dậy này tham gia cơ cấu điều hành đất nước. Theo giải thích của nhà chính trị học Pakistan, bà Ayesha Siddiqa, Pakistan và Trung Quốc có sự "đổi chác" ở Afghanistan.
Cụ thể, Pakistan muốn duy trì các kênh liên lạc với phe nổi dậy Taliban để đáp ứng mục đích của Trung Quốc. Đổi lại, sự can dự của Bắc Kinh vào dự án CPEC mang lại sự bảo đảm rằng công cuộc phát triển cơ sở hạ tầng của Pakistan sẽ không bị hững mối đe dọa an ninh hủy hoại.
Tuy nhiên, cuộc chiến chống khủng bố là một nhiệm vụ không dễ dàng. Vụ xe buýt nổ tung ở Dasu vào đầu tháng 7/2021 khiến nhiều công dân Trung Quốc thiệt mạng là một ví dụ điển hình. Và Pakistan cũng phải triển khai quân đội dọc theo biên giới với Afghanistan để ngăn chặn bạo lực tràn sang nước này.
| Quân đội Trung Quốc và Pakistan trong một cuộc tập trận chung. |
"Ngổn ngang trăm mối tơ vò"
Afghanistan được biết đến là “mồ chôn các đế chế”, nhiều cường quốc phương Tây như Anh, Nga và Mỹ đều nếm mùi thất bại tại đây.
Vì vậy, Ấn Độ đặt câu hỏi liệu Trung Quốc có thể làm tốt hơn hay không?
Theo nhà chính trị học Ayesha Siddiqa, mục tiêu của Trung Quốc là bảo vệ các lợi ích của mình. Bà nhận định: “Không ai có được bí quyết thần kỳ cho sự ổn định của Afghanistan và Trung Quốc chỉ muốn rằng lãnh thổ và những người dân Hồi giáo của họ không bị đe dọa”.
Tuy nhiên, ý định này của Trung Quốc chưa hẳn đồng điệu với giới tướng lĩnh Pakistan. Giới quan sát cho rằng vì những căng thẳng trong quan hệ với Ấn Độ và những lợi ích trong ngắn hạn, giới tướng lĩnh Pakistan có thể sẽ tiếp tục duy trì sự hậu thuẫn lực lượng Taliban kiểm soát nhiều vùng lãnh thổ hơn, chống lại chính quyền Kabul và các đồng minh của Kabul, trong đó có New Dehli.
Theo SCMP, trong suốt 20 năm gần đây, Ấn Độ đã chi hơn 3 tỷ USD cho nhiều dự án phát triển ở Afghanistan, chủ yếu là cấp học bổng, xây bệnh viện, cầu đường, các trạm xăng và tòa nhà nghị viện.
Liệu việc Trung Quốc ngày càng chú trọng vào tình hình kinh tế của Afghanistan có mang lại cho Pakistan một không gian để đóng vai trò lớn hơn trong các vấn đề an ninh và chính trị ở Afghanistan hay không?
Theo quan sát của cựu Đại sứ Ấn Độ Rajiv Bhatia, thành viên nhóm tư vấn Gateway House, đây chính là một trong số những mối lo chính của Ấn Độ hiện nay, bởi điều này ảnh hưởng đến khả năng thâm nhập của Ấn Độ vào vùng Trung Á và Á-Âu thông qua ngả Afghanistan.