Báo chí phải thay đổi công nghệ, làm khác mạng xã hội để giữ vững 'trận địa' của mình

Ngày 12/11 vừa qua, Quốc hội chất vấn nhóm lĩnh vực thông tin và truyền thông (TT&TT). Vấn đề nâng cao chất lượng hoạt động báo chí trong giai đoạn bùng nổ về truyền thông trên mạng xã hội được nhiều đại biểu chất vấn Bộ trưởng TT&TT Nguyễn Mạnh Hùng.

Báo chí phải thay đổi công nghệ

Đại biểu Phạm Văn Hòa (Đồng Tháp) đặt vấn đề, tình trạng tiêu cực của phóng viên, biên tập viên thời gian qua phải chăng do sự bùng nổ của báo chí, tạp chí chuyên ngành, dẫn đến chất lượng chuyên môn thấp, đi xa tôn chỉ mục đích, vi phạm pháp luật. Đại biểu đề nghị Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng chỉ rõ nguyên nhân của tình trạng trên và cho biết giải pháp để có sự cạnh tranh lành mạnh giữa quảng cáo mạng và thông tin truyền thống?

Nói về vấn đề tiêu cực của phóng viên, Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng cho biết: "Chúng ta nhìn thấy được điều này". Ông chia sẻ năm 2018, khi nhận nhiệm vụ Bộ trưởng TT&TT, ông có đọc một đánh giá về uy tín nghề nghiệp thì phóng viên được xếp thứ 9/10 nhóm nghề nghiệp được khảo sát.

Bộ trưởng nhấn mạnh, tư cách đạo đức phóng viên rất được quan tâm trong những năm gần đây. Năm 2022, tổ chức này làm lại khảo sát 10 nhóm nghề nghiệp ấy thì phóng viên xếp thứ 3 sau giáo viên, bác sỹ.

Nêu lý do, ông cho biết kinh tế báo chí, khi 80% quảng cáo trực tuyến trước đây thuộc về báo chí thì nay “rơi” vào mạng xã hội, có nghĩa nguồn thu quảng cáo của cơ quan báo chí giảm đáng kể.

Năm 2023, Thủ tướng ra Chỉ thị về truyền thông chính sách, trong đó xác định chính quyền các cấp phải coi truyền thông chính sách là nhiệm vụ của mình, hàng năm “đặt hàng” báo chí, đây là nguồn tăng thêm cho báo chí thực hiện kinh tế báo chí.

Bộ trưởng cho rằng, báo chí cũng phải thay đổi công nghệ. Ông thông tin, đã có một chiến lược về chuyển đổi quốc gia cho báo chí để đưa công nghệ báo chí tương đương với các nền tảng xã hội. Tuy nhiên, vấn đề quan trọng nhất vẫn là đạo đức của người làm báo.

Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng nói: “Thực ra thu nhập của các phóng viên ở các cơ quan báo chí cũng không phải là thấp so với cán bộ, công chức. Nhiều cơ quan báo chí đã có mức thu nhập từ 15 - 20 triệu, thấp hơn so với doanh nghiệp truyền thông, nhưng cao hơn so với công chức, viên chức”.

Về vấn đề đạo đức báo chí trong nhiều năm chưa được quan tâm, Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng khẳng định, Ban Tuyên giáo Trung ương, Bộ TT&TT, Hội Nhà báo xác định trong nhiệm kỳ này là tập trung vào đạo đức nghề nghiệp đối với phóng viên.

Chính phủ sẽ xây dựng cơ chế đặc thù về kinh tế báo chí

Đại biểu Tạ Thị Yên (đoàn Điện Biên) chất vấn: Trong bối cảnh cạnh tranh gay gắt giữa báo chí truyền thống và internet, mạng xã hội, ngoài việc tăng cường chất lượng, đẩy mạnh số hóa báo chí thì bài toán kinh tế báo chí, mô hình kinh doanh báo chí sẽ phải giải quyết như thế nào để báo chí truyền thống có thể cạnh tranh và tồn tại, làm tốt vai trò “người lính xung kích” trên mặt trận văn hóa, tư tưởng, góp phần vào sự phát triển bền vững của đất nước?

Trả lời chất vấn, Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng cho biết, khi kinh tế thị trường phát triển, các doanh nghiệp bắt buộc phải quảng cáo để bán hàng, vì thế chi khá nhiều tiền cho quảng cáo. Các cơ quan báo chí cũng mong muốn được tự chủ tài chính, nhưng sau đó mạng xã hội xuất hiện, 80% quảng cáo trực tuyến, như vậy nguồn thu của báo chí, nhất là các cơ quan báo chí tự chủ tài chính đã giảm đáng kể nguồn thu.

Theo Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng, trong chỉ thị Thủ tướng Chính phủ ban hành về truyền thông chính sách có yêu cầu các bộ, ngành, chính quyền địa phương các cấp phải coi truyền thông là việc của mình. Ngoài chủ động đưa thông tin, có kế hoạch đưa thông tin, có bộ máy đưa thông tin, có ngân sách hằng năm để chi cho truyền thông chính sách và dùng đến ngân sách để đặt hàng báo chí.

Theo Bộ trưởng Bộ TT&TT, đây là một thay đổi, thực tế cho thấy, từ năm ngoái, các cơ quan, chính quyền các cấp bắt đầu tăng ngân sách cho báo chí. Đặc biệt, trong kế hoạch sửa Luật Báo chí sắp tới, cũng có một mục đề cập đến kinh tế báo chí, trong đó cho phép một số cơ quan báo chí lớn được kinh doanh về nội dung, kinh doanh xung quanh lĩnh vực truyền thông, nhưng kinh doanh để làm báo.

Đặc biệt, trong quy hoạch báo chí, có một nội dung rất quan trọng là Nhà nước tập trung đầu tư có trọng tâm, trọng điểm cho 6 cơ quan báo chí chủ lực để trở thành sức mạnh truyền thông; đồng thời trong quá trình sửa luật theo hướng, Chính phủ sẽ xây dựng cơ chế đặc thù về kinh tế báo chí cho các cơ quan báo chí chủ lực.

Cần đề cao đạo đức người làm báo

Trong khi đó, đại biểu Nguyễn Đại Thắng (Hưng Yên) đề nghị Bộ trưởng TT&TT nêu nguyên nhân và giải pháp khắc phục tình trạng một số đơn vị báo chí khai thác mặt trái của cơ quan, tổ chức, doanh nghiệp có dấu hiệu trục lợi. Đại biểu cho rằng, cần đảm bảo báo chí bám sát tôn chỉ, mục đích để thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội trong kỷ nguyên mới - kỷ nguyên vươn mình của dân tộc.

Trả lời chất vấn của đại biểu Nguyễn Đại Thắng, Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng cho biết, trong năm 2023-2024 mỗi năm có 14-15 phóng viên, cộng tác viên bị bắt, "người làm trong nghề cũng đau lòng lắm". Bộ trưởng cho rằng so với đội ngũ 45.000 người làm báo trong đó có 21.000 người có thẻ nhà báo thì đây là "con sâu làm rầu nồi canh".

Bộ trưởng cũng cho biết 80% trong số phóng viên bị bắt đến từ tạp chí nhỏ của các tổ chức xã hội nghề nghiệp, nơi có sự buông lỏng quản lý.

Về giải pháp để "không báo hóa tạp chí", hoạt động đúng tôn chỉ, Bộ trưởng chia sẻ, việc đầu tiên Bộ TT&TT công bố tiêu chí để nhận dạng thế nào là báo hóa tạp chí và đăng công khai trên truyền thông để toàn xã hội giám sát.

Khi tổ chức thanh tra, kiểm tra thì dựa vào tiêu chí này, các cơ quan chủ quản cũng dựa vào tiêu chí này để đánh giá "cơ quan báo chí nhà mình có dấu hiệu vi phạm không".

Bộ TT&TT cũng công khai tôn chỉ, mục đích hoạt động của 880 cơ quan báo chí trên các cổng thông tin để bất kỳ cá nhân, tổ chức nào đều có thể vào tra cứu. "Khi có phóng viên được cử đến thì hỏi xem có đúng tôn chỉ, mục đích không, nếu không đúng thì được quyền từ chối, nếu bị ép thì có đường dây nóng để báo cáo", Bộ trưởng nêu rõ.

Bộ TT&TT khẳng định cũng đã nâng cấp các sở nhiều hơn trong kiểm tra, thanh tra, giám sát các tạp chí. “Chúng ta có một số quy định mới, nếu phóng viên của cơ quan báo chí bị bắt thì phải xem xét trách nhiệm của tổng biên tập. Trước đây, chỉ xử lý cơ quan báo chí bây giờ là xử lý trực tiếp tổng biên tập và phóng viên có vi phạm”, Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng cho biết.

Cũng theo Bộ trưởng TT&TT, Hội Nhà báo Việt Nam đã ban hành quy định về đạo đức nghề nghiệp người làm báo. “Nói đi nói lại thì câu chuyện đạo đức người làm báo vẫn là câu chuyện cần quan tâm vì nghề báo là nghề rất đặc biệt. Một tiếng nói, một câu, một chữ của họ có thể tác động đến hàng triệu người hay lan tỏa đến hàng triệu người. Và vì thế, các tiêu chuẩn cũng phải rất đặc biệt”, Bộ trưởng giải thích.

Bộ trưởng cho rằng, Luật Báo chí hiện hành quy định tiêu chuẩn phóng viên “chưa cao lắm”, vì vậy lần sửa Luật Báo chí sắp tới, Bộ trưởng mong Quốc hội quan tâm cho phép nâng tiêu chuẩn của phóng viên.

Báo chí phải làm khác mạng xã hội để giữ vững "trận địa"

Đại biểu Nguyễn Thị Yến Nhi (đoàn Bến Tre) nêu chất vấn: Trong giai đoạn bùng nổ thông tin với sự hỗ trợ của các nền tảng mạng xã hội có tính năng chia sẻ cao, hiện tượng người người làm báo, nhà nhà làm báo để làm kênh riêng đưa lên mạng, kèm theo quảng cáo, có nhiều nội dung giật gân phản cảm, sai sự thật, làm nhiễu loạn thông tin, gây bức xúc trong dư luận, nhiều nội dung quảng cáo sai sự thật, trái thuần phong mỹ tục, vi phạm bản quyền. Đại biểu đề nghị Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng cho biết giải pháp gì để chấn chỉnh tình trạng trên, đồng thời có các giải pháp nào để nâng cao vai trò của báo chí chính thống, cách mạng để làm tốt vai trò định hướng, tuyên truyền?

Trả lời chất vấn, Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng cho biết, khi mạng xã hội ra đời, có thể nói là “lấy mất nghề của báo chí”. Nghề báo chí trong nhiều năm nay tập trung vào đưa tin, nhưng mạng xã hội hiện nay đưa tin nhanh hơn, mạng xã hội có hàng chục triệu “phóng viên” mà không mất tiền, họ ở khắp mọi nơi.

Vì vậy, theo Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng, báo chí muốn giữ vững “trận địa” của mình, phải làm khác mạng xã hội, quay về những giá trị cốt lõi của báo chí, tin xác thực, chính xác, khách quan, có trách nhiệm giải trình, đạo đức nghề nghiệp. Thay vì bình luận thì đưa ra giải pháp, thay vì đưa tin thì kể câu chuyện dẫn dắt định hướng xã hội.

Trước đây, báo chí trong không gian thực mình là lực lượng chủ đạo, bây giờ lên không gian mạng, có thể về mặt số lượng mình không chủ đạo nhưng những thông tin từ báo chí phải định hướng được dòng chảy chính trên không gian mạng, chất lượng ở cả tin tức và nội dung.

Theo ông Nguyễn Mạnh Hùng, Bộ Thông tin và Truyền thông, Ban Tuyên giáo Trung ương và Hội Nhà báo Việt Nam đã xác định đây là định hướng chính để xác định lại vị trí, vai trò của báo chí cách mạng.

“Chúng tôi cũng xác định cách tốt nhất để cạnh tranh với mạng xã hội là làm khác mạng xã hội và quay về với giá trị cốt lõi của mình. Sử dụng công nghệ của mạng xã hội để làm báo và coi mạng xã hội là môi trường để xuất hiện”, ông Hùng bày tỏ.