Bạo lực học đường ngày càng 'trẻ hóa', vì đâu?

PGS.TS. Trần Thành Nam cho rằng bạo lực học đường ngày càng trẻ hóa.

Theo thống kê của Bộ Giáo dục và Đào tạo (GD&ĐT), từ ngày 1/9/2021 đến đầu tháng 11/2023, cả nước xảy ra 699 vụ bạo lực học đường liên quan đến hơn 2.000 học sinh. Bình quân cứ 50 cơ sở giáo dục thì xảy ra một vụ việc.

Nhìn chung, diễn biến của bạo lực học đường khá phức tạp, số vụ có nhiều học sinh, nhất là học sinh nữ tham gia, xảy ra cả trong và ngoài trường học, khiến ngành giáo dục lo lắng, tìm mọi cách để cùng các địa phương xử lý. Nhiều vụ bạo lực ở tuổi vị thành niên khiến dư luận không khỏi bàng hoàng, vậy căn nguyên từ đâu?

Nỗi lo bạo lực ngày càng "trẻ hóa"

Gen Z và Gen Alpha đang sống trong một thế giới VUCA với nhiều căng thẳng và hoang mang. Có thể nói, sống trong thế giới kết nối Internet 24/7 đang bào mòn sức khỏe tâm thần của các em. Một thế giới mà ai cũng bận rộn và quá tải bởi rất nhiều thông tin, trong đó phần nhiều lại là những thông tin tiêu cực, những hình ảnh bạo lực làm “mồi” kích động cho những hành vi bạo lực.

Những đứa trẻ Gen Z, Alpha là thế hệ chìm đắm trong thế giới ảo, hy sinh những mối quan hệ trong đời thực để ưu tiên cho các tương tác trên mạng. Từ đó dẫn đến thiếu hụt những kỹ năng xã hội, thiếu sự thấu cảm, kỹ năng giải quyết vấn đề thân thiện và hiệu quả.

Thói quen giao tiếp của những đứa trẻ giờ đây cũng ưu tiên về tốc độ, giao tiếp bằng biểu tượng, loại bỏ những câu từ lịch sự do hạn chế việc gõ chữ nên rất dễ hiểu lầm nhau. Vì thế, chỉ cần những xích mích va chạm nhỏ cũng có thể trở thành mâu thuẫn lớn.

Trong khi đó, cha mẹ ngày càng thiếu thời gian cho con, mối quan hệ trong gia đình gãy vỡ… Đồng thời, nhiều bậc cha mẹ vẫn sử dụng bạo lực với con cái và trở nên xa cách hơn với con về cảm xúc. Đứa trẻ gánh trách nhiệm phải trở nên giỏi giang, thành công theo cách mà cha mẹ muốn.

Từ những nghiên cứu cho thấy, bản thân những trẻ đi bắt nạt và bạo lực cũng có những khó khăn tâm lý, có nhiều nhu cầu về cảm xúc không được đáp ứng trong gia đình và cuộc sống. Ví dụ, chúng có nhu cầu muốn bản thân phải nổi bật, muốn đứng lên trên những người khác và cảm thấy bản thân được chấp nhận và khen ngợi hành vi. Đó là nhu cầu về quyền lực, muốn cảm thấy mạnh mẽ hơn so với bạn bè của mình. Các em luôn tìm kiếm cách thức để tạo ra một bản sắc riêng và danh tiếng đặc biệt trong nhóm đồng trang lứa. Các em không ngừng tìm kiếm những cảm giác cũng như trải nghiệm mới.

Nói đúng hơn, những đứa trẻ có xu hướng bạo lực thường thiếu hụt các kỹ năng nhận diện và diễn giải vấn đề một cách khách quan; giải quyết vấn đề linh hoạt mềm dẻo, thường nhận diện cảm xúc người khác và xu hướng quy gán hành vi của người khác mang tính thù địch và đổ lỗi do tiếp xúc quá nhiều với những chất liệu bạo lực. Về cơ bản, trẻ liên tục nhận những ứng xử bạo lực từ môi trường sẽ chú ý nhiều hơn, trở nên nhạy cảm quá mức với những tình huống nguy cơ.

Và quan trọng hơn, cha mẹ hiện nay ngày càng bận rộn và chịu nhiều áp lực tài chính. Sự gãy vỡ trong cấu trúc gia đình truyền thống diễn ra nhiều hơn, sự yếu kém trong giao tiếp giáo dục trong gia đình do cha mẹ thiếu kỹ năng làm cha mẹ, thiếu hiểu biết về kỷ luật tích cực đã tạo ra một thế hệ trẻ ngày càng có xu hướng ứng xử bạo lực hơn.

Đặc biệt, quan điểm giáo dục coi trọng dạy chữ hơn dạy người, chạy đua thành tích học tập mà quên củng cố các giá trị đạo đức, sự yêu thương, chia sẻ, thông cảm thấu hiểu lẫn nhau. Nó tạo ra một thế hệ sống chỉ chú ý đến lợi ích cá nhân, có xu hướng thỏa mãn ham muốn ngay lập tức và vô cảm hơn với những hoàn cảnh khó khăn xung quanh mình.

Sự thiếu hụt các dịch vụ chăm sóc sức khỏe tâm thần trong nhà trường, trong xã hội và cộng đồng cũng khiến cho những học sinh có vấn đề tâm lý không được nhận diện và hỗ trợ kịp thời có thể dẫn đến những hành vi bạo lực nghiêm trọng hơn.

Từ những nghiên cứu cho thấy, bản thân những trẻ đi bắt nạt và bạo lực cũng có những khó khăn tâm lý, có nhiều nhu cầu về cảm xúc không được đáp ứng. (Ảnh minh họa)

Đánh giá những nguy cơ

Cũng có một số cha mẹ đang xem nhẹ hoặc lờ đi các hành vi bắt nạt từ khi mới chớm. Nhiều phụ huynh có con là thủ phạm bắt nạt tinh thần, bắt nạt bằng lời thường tin rằng trẻ em bây giờ cũng giống như xưa, nghịch ngợm trêu chọc nhau để lớn lên. Vì vậy, họ bỏ mặc con trước những nguy cơ bạo lực.