Căng thẳng Australia-Trung Quốc: Còn đâu những cánh ‘bồ câu’?

Đòn trả đũa

Khi đề xuất tiến hành điều tra quốc tế về nguồn gốc đại dịch corona, mối quan hệ của Australia với Trung Quốc đã rơi xuống mức thấp nhất trong nhiều năm. Trong bài phỏng vấn đăng trên trang nhất báo West Australian ngày 30/4, tỷ phú Kerry Stokes cảnh báo về việc chọc phá “người cung cấp thu nhập lớn nhất cho chúng ta”, trong khi ông trùm khai thác Andrew Forrest kêu gọi tạm dừng mọi cuộc điều tra.

Tương tự, hai cựu Ngoại trưởng Bob Carr và Gareth Evans chỉ trích Canberra đã tạo ra các căng thẳng không cần thiết, khi biến cuộc điều tra nhằm tìm kiếm các câu trả lời chính đáng thành một màn trình diễn công khai, thay vì tiếp cận bằng ngoại giao thầm lặng. Tại Victoria, Bộ trưởng Ngân khố Tim Pallas cáo buộc chính phủ liên bang “phỉ báng” đối tác thương mại lớn nhất và để mặc các nhà xuất khẩu địa phương đối phó với sự sụp đổ.

Trước đó, hồi tháng 4, Đại sứ Trung Quốc tại Australia Cheng Jingye đã cảnh báo người Trung Quốc có thể tẩy chay các sản phẩm từ Australia do việc thúc đẩy cuộc điều tra của Canberra. Ngoài ra, Trung Quốc đã hạn chế nhập khẩu thịt bò và lúa mạch từ Australia hồi tháng 5, đồng thời cảnh báo công dân về du lịch hoặc học tập ở Australia với lý do nạn phân biệt chủng tộc đối với người Australia gốc Á.

Mặc dù Bắc Kinh chưa thừa nhận mối liên hệ giữa kêu gọi hạn chế du lịch, hạn chế thương mại với căng thẳng trong quan hệ với Australia về cuộc điều tra, ngày 8/6, người phát ngôn Bộ Ngoại giao Trung Quốc Hoa Xuân Oánh hy vọng, Australia có thể làm việc với Trung Quốc “trên cơ sở tôn trọng lẫn nhau, bình đẳng, cùng có lợi và làm những việc mang tính xây dựng cho mối quan hệ Đối tác chiến lược toàn diện của chúng ta”.

Tuy nhiên, những động thái nêu trên gây nên sự suy sụp và căm phẫn, tới mức những nhà quan sát có thiện cảm nhất về Trung Quốc cũng khó có thể lạc quan. Những tiếng nói ủng hộ Trung Quốc đã dần biến mất khỏi các cuộc thảo luận giữa phe “diều hâu” và “bồ câu”.

“Diều hâu” lấn lướt

James Laurenceson - Giám đốc Viện Quan hệ Australia-Trung Quốc, cơ quan nghiên cứu được thành lập với sự tài trợ của nhà phát triển bất động sản Trung Quốc Xiangmo Huang và vẫn tiếp tục nhận ngân sách từ Ngân hàng Xây dựng Trung Quốc, cho biết hiện “không có bất kỳ tiếng nói cảm thông nào đối với những động thái mới nhất của Bắc Kinh. Điều này là trái ngược với lời kêu gọi “tôn trọng” cách tiếp cận gần gũi với Bắc Kinh trước khi cuộc điều tra được đề xuất. Ông cho rằng “đưa ra động thái quá khích là một thất bại ngoại giao của Trung Quốc”.

Giám đốc nghiên cứu tại Trung tâm Perth USAsia, Jeffrey Wilson đã mô tả về “cuộc chiến thương mại không đối xứng giữa Australia và Trung Quốc” khi “Australia chỉ né tránh”. Theo ông, khi các biện pháp trừng phạt thương mại một chiều của Trung Quốc càng dồn dập, những tiếng nói ủng hộ xây dựng quan hệ với cường quốc này tại Australia sẽ càng yếu thế.

Ông Salvatore Babones, học giả Trung tâm Nghiên cứu Độc lập tại Sydney nhấn mạnh: “Tại Australia, tâm lý quay lưng lại với Trung Quốc đã lên đến mức những người như ông trùm khai thác Andrew Forrest bị gọi là ‘kẻ phản bội’ và Trung Quốc càng đẩy mạnh, Australia càng trở nên cứng rắn”.

Ngày 11/6, Thủ tướng Scott Morrison nói rằng, Australia sẽ “không bao giờ bị đe dọa bởi dọa dẫm”, hoặc từ bỏ các giá trị để phản ứng với “cưỡng chế” từ Trung Quốc hoặc bất cứ nơi nào khác

Việc suy giảm dài hạn đối với du khách và sinh viên Trung Quốc có thể giáng đòn chí mạng vào ngành du lịch và giáo dục quốc tế của Australia, vốn đã chao đảo khi phải ngừng hoạt động du lịch quốc tế vì đại dịch.

Trước đó, mỗi năm có khoảng 1,4 triệu người Trung Quốc đến Australia với chi tiêu khoảng 12 tỷ AUD (tương đương 8,3 tỷ USD). Du học sinh Trung Quốc (chiếm 11% du học sinh quốc tế ở Australia) cũng là động lực quan trọng trong ngành giáo dục quốc tế trị giá 38 tỷ USD của xứ sở chuột túi.

Mối quan hệ bất bình đẳng

Quan hệ Trung Quốc-Australia đã được “thử lửa” trong thời gian gần đây khi lo ngại về an ninh quốc gia đối đầu với lợi ích về mặt kinh tế. Thực tế này khiến Canberra, đồng minh quan trọng của Washington, thông qua luật chống sự can thiệp của nước ngoài, cấm Huawei tham dự vào quá trình xây dựng mạng 5G. Đồng thời, Chính phủ đã tiết lộ kế hoạch mở rộng quyền hạn để can thiệp quá trình sát nhập các doanh nghiệp do nước ngoài sở hữu nếu có rủi ro về mặt an ninh.

Tuy nhiên, cho đến trước cuộc điều tra, tiếng nói trong giới học giả và doanh nghiệp kêu gọi triển khai chính sách điều độ vẫn nổi bật hơn cả, ngay cả giữa hoài nghi ngày một lớn và sâu sắc xung quanh ý định của Trung Quốc.

Delia Lin, giảng viên cao cấp về Nghiên cứu Trung Quốc tại Đại học Melbourne cho biết, hầu hết các động thái gần đây của Bắc Kinh đã gây ra cú sốc và sự thất vọng trầm trọng vì nhắm vào các doanh nghiệp đã “tích cực tham gia và ủng hộ Trung Quốc”.

Là giảng viên thỉnh giảng tại Đại học Quốc gia Australia với 15 năm kinh nghiệm trong thúc đẩy mối quan hệ với Trung Quốc, ông Dominic Meagher cho biết đã có “một sự thay đổi trong tâm lý khi người Australia trở nên ít quan tâm đến việc Bắc Kinh có giận chúng tôi hay không”.

Theo giáo sư người Australia gốc Hoa Mobo Gao (Đại học Adelaide), người Australia, trong đó có nhiều người Australia gốc Hoa, ngày càng mất hy vọng về tình hình. Tuy nhiên, đánh giá từ các phương tiện truyền thông xã hội cho thấy một lượng lớn người dân ở Trung Quốc tin rằng Bắc Kinh đã “dung túng cho sự kiêu ngạo của Canberra quá lâu".

Tuy nhiên, một số nhà quan sát vẫn giữ thái độ lạc quan. Ông Yun Jiang, Giám đốc Trung tâm chính sách Trung Quốc tại Đại học Quốc gia Australia khẳng định: “Trước đây, dù nổi giận với Mỹ, Trung Quốc đã cố gắng thân thiện hơn với các quốc gia khác. Tuy nhiên, Trung Quốc thấy lập trường của Australia trong quan hệ với Mỹ không lay chuyển, do đó Trung Quốc khó có thể sử dụng chiến lược tương tự với Australia. Các hành động gần đây của Trung Quốc đã gây tác dụng ngược với Australia. Điều đó, cùng với tâm lý phổ biến trong dịch Covid-19, cho thấy không nhiều người ủng hộ Australia cải thiện quan hệ song phương”.