Đặc sắc những ngày Tết Chol Chnam Thmay của đồng bào Khmer

Đối với đồng bào Khmer, chùa là nơi tôn nghiêm và cũng chính là ngôi nhà chung của cả cộng đồng. Những ngày này, đến với các ngôi chùa hay các phum, sóc vùng đồng bào dân tộc Khmer ở Nam Bộ, du khách phương xa sẽ được hòa mình vào không khí nhộn nhịp đón tết cổ truyền Chol Chnam Thmay.

Chôl Chnăm Thmay có nghĩa “Vào Năm Mới”

Tết Chol Chnam Thmay thường diễn ra vào khoảng giữa tháng Tư dương lịch hằng năm. Đây là tháng thứ 5 theo Phật lịch nhưng được dân gian Khmer quan niệm như tháng đầu tiên trong năm - thời kỳ tiếp giáp giữa hai mùa mưa nắng với cây cỏ tốt tươi… nên được đồng bào coi như sự khởi đầu của một năm thuận lợi.

Chol Chnam Thmay là một trong những lễ tết mang đậm màu sắc văn hóa điển hình của vùng Đồng bằng sông Cửu Long, của các cư dân nông nghiệp trồng lúa điển hình ở Đông Nam Á, trong đó đồng bào Khmer Nam bộ có một hệ thống lễ hội gắn chặt với vòng đời cây lúa.

Theo nông lịch Khmer, đây chính là giai đoạn nông nhàn gần như tuyệt đối, vì là cao điểm của mùa khô, lúa mùa đã thu hoạch xong, mọi hoạt động trồng trọt, chăn nuôi đều tạm dừng lại để chờ những cơn mưa đầu mùa.

Không chỉ là lễ hội để đoàn kết cộng đồng, Chol Chnam Thmay còn là dịp để con người cộng cảm với thiên nhiên và tưởng nhớ tổ tiên quá vãng.

Nếu như tiết thanh minh là dịp người Việt và Hoa hướng về quá khứ để tưởng nhớ tổ tiên và thân nhân đã khuất, chăm sóc, sửa sang mồ mả thì đồng bào Khmer tổ chức Tết Năm mới Chol Chnam Thmay với tâm thức vừa hướng về quá khứ vừa hướng tới tương lai.

Đây cũng là thời gian những người con Khmer từ nơi làm việc, học tập lại trở về với gia đình, quê hương, để mỗi gia đình lại sum họp, đầm ấm đón mừng năm mới bên nhau, thăm họ hàng, gia tộc, chúc nhau sức khỏe, cuộc sống yên vui, phát đạt...

Ba ngày lễ đặc biệt

Do mang ý nghĩa chào đón mùa mưa và mùa màng mới, cũng là lễ hội lớn nhất trong năm nên ngày xưa Tết năm mới của đồng bào Khmer kéo dài từ 10-15 ngày.

Những thập niên gần đây, trong xu thế đơn giản hóa lễ hội nói chung, lễ hội này chỉ còn 3 ngày (chưa kể công việc chuẩn bị trong nhiều ngày trước đó).

Trong ngày Tết đầu tiên - Chol Chnam Thmay, người Khmer sẽ chọn giờ tốt nhất trong ngày, tắm gội sạch sẽ, mặc quần áo đẹp, trang trọng và lịch sự, mang theo lễ vật nhang đèn vào chùa làm lễ rước Đại lịch “Maha Sangkran" và diễu hành 3 vòng chung quanh chính điện để đón chào Teveda. Tối đến, mọi người sẽ tổ chức các trò chơi dân gian cùng các vũ điệu như hát, múa dukê, robăm, ramvông...

Ngày Tết thứ hai - Wanabot (năm nhuận tổ chức 2 ngày), mọi người bày tỏ lòng thành tâm tín ngưỡng bằng cách mang đồ ăn thức uống đến cho các sư sãi.

Đáp lại, các nhà sư sẽ làm lễ tạ ơn những người đã làm ra hạt gạo, đã trồng trọt, chăn nuôi, tạo cho cuộc sống ấm no, đầy đủ. Buổi chiều theo sự hướng dẫn của vị Achar, mọi người làm lễ “Đắp núi cát” (Puôn-Panum-Khsach) ngay tại khuôn viên chùa để mong gặp được điều lành.

Ngày Tết thứ ba - Lơn-sắtk còn gọi là ngày Lễ tắm Phật. Các nhà sư dùng những cành hoa, vẩy những giọt nước tinh khiết có ướp hương hoa thơm ngát lên tượng Phật.

Trong làn khói hương, người Khmer thành tâm khấn nguyện cầu mong Trời Phật gia hộ cho dân làng được dồi dào sức khỏe, ruộng rẫy tốt tươi và được mùa.

Đến trưa, mọi người về nhà làm lễ tắm tượng Phật thờ trong từng gia đình, rồi chúc mừng ông bà, cha mẹ và dâng bánh để tạ ơn. Có khi, họ tổ chức lễ tắm ông bà, cha mẹ, tượng trưng cho sự báo hiếu.

Trong ba ngày Tết Chol Chnam Thmay, ngoài các nghi thức Phật giáo, đồng bào Khmer cũng tổ chức rất nhiều hoạt động văn hóa nghệ thuật và các trò chơi dân gian, như thả diều, đánh quay lửa hay nghe các cụ già kể chuyện thần thoại, cổ tích cho con cháu; thanh niên trai, gái tham gia các cuộc hát đối đáp...

Ngoài dấu ấn Phật giáo đậm nét, Tết còn cho thấy tàn dư của đạo Bàlamôn qua việc người dân rất chú trọng cúng nhiều món hoa quả khác nhau theo từng ngày. Đây cũng là dịp đồng bào tưởng nhớ và cúng bái tổ tiên, tụng kinh nơi tháp cốt để cầu siêu cho người thân đã khuất.

Do thấm đẫm triết lý vô thường của Phật giáo nên Tết còn là dịp thuận tiện nhất để đồng bào Khmer “làm phước.” Bởi vậy, phần lớn các lễ hội Khmer đều được gọi là “bund”, nghĩa là “đám phước” theo tinh thần vô ngã vị tha của Phật giáo.

Phát triển cùng đời sống dân tộc

Nhân dịp Tết cổ truyền Chol Chnam Thmay năm nay, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính đã gửi Thư chúc mừng đến đồng bào, đồng chí và các vị chư tăng dân tộc Khmer.

Trong thư, Thủ tướng khẳng định Tết cổ truyền Chol Chnam Thmay - nét văn hóa đặc sắc của đồng bào dân tộc Khmer, có ý nghĩa đặc biệt quan trọng, là dịp đón mừng năm mới và cầu chúc cho vạn sự tốt lành, người người mạnh khỏe, mùa màng bội thu, nhà nhà ấm no, hạnh phúc.

Ngày 11/4 vừa qua, ông Hầu A Lềnh, Ủy viên Trung ương Đảng, Bộ trưởng, Chủ nhiệm Ủy ban Dân tộc của Chính phủ đã đến thăm, chúc mừng tại chùa Candaransi (quận 3) và chùa Pothiwong (quận Tân Bình) tại TP. Hồ Chính Minh nhân dịp Tết cổ truyền Chol Chnam Thmay.

Tại các nơi đến thăm, Bộ trưởng, Chủ nhiệm Ủy ban Dân tộc Hầu A Lềnh nêu rõ hoạt động đến thăm, chúc Tết bà con các dân tộc là chủ trương lớn của Đảng, Nhà nước ta cũng như các cấp chính quyền trên cả nước.

Theo ông Hầu A Lềnh, Tết cổ truyền Chol Chnam Thmay là sự kiện quan trọng của đồng bào dân tộc Khmer, nhưng cũng là hoạt động hết sức quan trọng trong các sự kiện lớn hằng năm của đất nước, đã được Đảng, Nhà nước cụ thể hoá bằng những chủ trương, chính sách, các chỉ thị.

Cùng ngày 11/4, nhân dịp Tết Chol Chnam Thmay, tại chùa Monivongsa Bopharam (phường 1, thành phố Cà Mau), Đoàn công tác do Bí thư Trung ương Đảng, Chủ tịch Ủy ban mặt trận Tổ quốc Việt Nam Đỗ Văn Chiến làm Trưởng đoàn cũng đã đến thăm Hội Đoàn kết sư sãi yêu nước.

Thay mặt Đảng, Nhà nước, Chủ tịch Ủy ban Trung ương mặt trận Tổ quốc Việt Nam Đỗ Văn Chiến cũng gửi lời thăm hỏi, kính chúc các vị sư, chư tăng sức khỏe, bình an và hạnh phúc; đồng thời mong muốn thời gian tới các vị tiếp tục nỗ lực hơn nữa, cùng với chính quyền địa phương xây dựng khối đại đoàn kết toàn dân tộc vững mạnh.

Ông Đỗ Văn Chiến mong đồng bào Khmer tiếp tục phát huy nguồn lực, giá trị văn hóa, hướng đến một cộng đồng mạnh về phát triển mạnh về kinh tế, đặc sắc về truyền thống văn hoá.