Hoa sen, hồn Việt

HỮU NGỌC
TGVN. Ví hoa sen như người hiền là theo tinh thần Khổng học. Sen còn có ý nghĩa Phật học nữa. Dù sao, Khổng và Phật đều có ảnh hưởng lớn trong tinh thần người Việt.
Theo dõi Baoquocte.vn trên
hoa sen hon viet
Những bông hoa sen. (Nguồn: Getty Images)

Nhớ lại năm 2000, trong chuyến thăm Việt Nam, Tổng thống Mỹ Bill Clinton cũng nói đến “sen” khi đọc diễn văn ở Phủ Chủ tịch, ông trích dẫn câu Kiều: “Sen tàn cúc lại nở hoa…”. Quả thật, sen cũng như tre, mang nhiều âm hưởng của hồn Việt.

Còn nhớ thuở bé, lên bảy tuổi, tôi đã đọc thuộc lòng trong sách mấy câu ca dao: “Trong đầm gì đẹp bằng sen… Gần bùn mà chẳng hôi tanh mùi bùn”. Bài học kèm theo minh họa và lời giải thích: “Bài này nói về cây sen mọc giữa bùn mà vẫn giữ được hương sắc. Cũng như người hiền, dẫu ở với người gian ác thế nào cũng không bỏ cái lòng ngay thẳng của mình. Hình ảnh cao đẹp ấy gieo vào tuổi trong trắng, hẳn tồn tại trong tiềm thức những thế hệ nay đã tuổi 70 đến trên 90…

Ví hoa sen như người hiền là theo tinh thần Khổng học. Sen còn có ý nghĩa Phật học nữa. Dù sao, Khổng và Phật đều có ảnh hưởng lớn trong tinh thần người Việt.

Thật ra, hoa sen đã sinh ra hai loại biểu tượng thanh cũng có, tục cũng có: về tín ngưỡng sinh dục, sen mang tính phồn thực; sen thanh cao thoát tục trong đạo Phật… đạo đức nhân phẩm theo Khổng học. Ở Ai Cập thời cổ đại, sen tượng trưng cho âm hộ mẫu gốc, từ đó xuất hiện ra sự sống trên Trái đất giữa vùng nước mênh mông. Theo Ấn Độ giáo, từ rốn thần Vishnu nảy ra hoa sen chứa đựng thần Brahma. Sen cánh trắng là dương (thịnh vượng), sen cánh xanh là âm. Theo đạo Phật, Đức Thích ca ngồi trên tòa sen, vì là bản thể của Đức Phật. Sen không vị vấn bùn lầy của samsara (luân hồi). Phật ngồi giữa đóa sen là trên trục của bánh xe luân hồi. Sen còn tượng trưng cho tam thế, vì cây sen có đủ quá khứ (ngó sen), hiện tại (hoa) và tương lai (hạt sen). Ấn Độ giáo và Phật giáo cho rằng trục vũ trụ là dương vật (linga). Kinh Anguttara ví Phật như hoa sen: “Như bông sen thuần khiết, tuyệt diệu, không bị nước đục vấy bẩn ta cũng không bị ô uế bởi bụi trần”. Phải chăng đạo Phật lúc đầu truyền thẳng từ Ấn Độ sang ta đã du nhập ý nghĩa này cho nhân dân ta - câu ca dao: “Trong đầm gì đẹp bằng sen”.

Từ Ai Cập qua Ấn Độ đến Đông Á, biểu tượng của sen có thể khác nhau. Văn chương diễm tình Trung Quốc dùng từ sen (liên) để chỉ âm hộ và sen vàng (kim liên) để chỉ gái đĩ thõa. Nhưng hình ảnh hoa sen thường gắn với thiếu nữ mới lớn. Trong Kiều, dùng sen ngó đào tơ để chỉ người con gái trẻ, gót sen chỉ gót chân người đẹp, sau này ở Hà Nội, từ “con sen” chỉ người con gái giúp việc.

Các chùa ở ta từ thời Lý phổ biến trang trí mô típ hoa sen. Chùa Một Cột là hình ảnh hoa sen mọc trong đầm, kết hợp tư tưởng Phật (1.000 cánh sen là giác ngộ cao) với tín ngưỡng phồn thực (cột đá truyền tải sinh lực xuống đất và nước). Cột đá trên nước cũng có thể là dáng dấp cột linga (dương vật), hồ nước là ioni (âm vật).

Trạng nguyên Mạc Đĩnh Chi nhỏ bé, xấu xí, không được vua Trần thích. Ông bèn viết bài Ngọc tỉnh liên phú, ví mình như hoa sen trong giếng ngọc, sau đó ông được trọng dụng.

Sen gắn bó với đời sống hàng ngày của người Việt. Khi sinh ra, có khi con trai mang tên Liên (sen) với nghĩa thanh cao, con gái với nghĩa xinh đẹp, trong trắng. Hoa sen dùng khi tang lễ hoặc bầy trên bàn thờ cúng giỗ. Chữ Liên cũng dùng làm tên nhiều chùa ở khắp nơi: Kim Liên, Liên Trì (ao sen), Liên Phái. Ở Trung Quốc, có những phái võ thuật, tu tiên luyện đan, có dùng chữ Liên (sen). Hồ sen là cảnh đẹp thiên nhiên làng nào cũng có. Trước đình chùa thường có ao sen. Nhiều cuộc tình duyên xóm làng bắt đầu bằng: “Đêm qua tát nước đầu đình/ Bỏ quên chiếc áp trên cành hoa sen”.

Ở Hà Nội, trước đây có sen ở hồ Hoàn Kiếm, nay chỉ còn ở Hồ Tây. Tôi nhớ mãi một cuộc dạo chơi trên Hồ Tây cách đây mấy chục năm. Dưới ánh trăng, bốn chiếc thuyền nan bồng bềnh trong gió mát đượm hương sen, hai chục khách là văn nghệ sĩ lim dim mắt lắng nghe tiếng hò sông Hương của cô ca sĩ Huế. Đêm khuya, chủ nhà ở làng Yên Phụ sát hồ mời khách lên nhà ăn cháo gà và ngâm thơ. Hồ sen Tịnh Tâm ở Huế nổi tiếng là đẹp và là nơi thanh thản cho tâm hồn. Hồi kháng chiến, đạp xe trên đê sông Đáy, tôi có dịp thưởng ngoạn hoa sen trong những hồ dài chạy theo chân đê hàng vài trăm thước.

Hoa sen thấp thoáng trong thi ca bình dân và bác học, trong Kiều hoặc là thơ của Tản Đà, lúc là đùa giỡn tình dục, lúc là cảm thụ lãng mạn... Sen còn gây cảm hứng cho thủ công mỹ nghệ dân gian, đồ gỗ, đồ sứ, họa phẩm, điêu khắc, kiến trúc…

Màu cánh sen đậm tính dân tộc cũng như màu nâu cánh gián, màu mực đen, màu đỏ son, màu vàng nghệ. Cái ăn uống, thuốc dân gian đều mang dấu ấn sen. Hạt sen để chế biến các món đặc sản: chim, gà hầm, chè (có khi lồng long nhãn). Ở Huế có bánh hột sen tròn như hòn bi nhưng làm bằng bột đậu xanh. Hạt sen và tâm sen chữa mất ngủ. Hạt sen hồ Tĩnh Tâm ngon có tiếng, nhất là loại sen cánh gián xưa để tiến vua. Ngó sen hầm sườn, gà, vịt và làm thuốc cầm máu. Nhị hoa sen ướp trà, tua nhị sen làm thuốc đen tóc, bổ máu. Gương sen già và lá sen làm thuốc cầm máu. Cốm vòng phải bọc lá sen mới giữ được hương vị. Ngày nay, các bà bán xôi Hà Nội hay gói nilon thay lá sen, một truyền thống đang mất.

hoa sen hon viet Cái thiện và cái ác

Người ta sinh ra là Thiện, theo thuyết của Mạnh Tử hay Rousseau. Còn theo thuyết của Tuân Tử hay Rochefoucault thì người ta sinh ...

hoa sen hon viet Nhớ lại một bài thơ Anh

Tiếng Đức có từ Wanderlust nghĩa là: khát vọng lãng du, thèm đi... Trong số thi phẩm trên thế giới ca ngợi cái thú lang thang, ...

hoa sen hon viet Quốc hoa: không nên là hoa sen!

Sau khi đọc thông tin trên một số báo, trong đó có TG&VN về kết quả bầu chọn Quốc hoa của Việt Nam, bạn Nguyễn ...

Đọc thêm

Ukraine hạ 26 UAV một đêm, Nga tuyên bố đanh thép về F-16, thế mạnh của Ấn Độ giữa xung đột Moscow-Kiev

Ukraine hạ 26 UAV một đêm, Nga tuyên bố đanh thép về F-16, thế mạnh của Ấn Độ giữa xung đột Moscow-Kiev

Nga cho rằng, nếu phương Tây cung cấp cho Ukraine máy bay tiêm kích F-16, điều đó cũng sẽ không làm thay đổi tình hình trên chiến trường.
Hướng dẫn ASEAN về tăng cường quyền năng cho phụ nữ và trẻ em: Vì một Cộng đồng không còn bạo lực

Hướng dẫn ASEAN về tăng cường quyền năng cho phụ nữ và trẻ em: Vì một Cộng đồng không còn bạo lực

Các nước ASEAN đã có những kế hoạch, lộ trình cụ thể để hiện thực hóa Tuyên bố Hà Nội về Thúc đẩy công tác xã hội hướng tới Cộng ...
Châu Âu đang có rất nhiều tiền mặt, vì đâu khoảng cách với Mỹ vẫn xa?

Châu Âu đang có rất nhiều tiền mặt, vì đâu khoảng cách với Mỹ vẫn xa?

Tiền tư nhân, đầu tư vào chứng khoán địa phương tại châu Âu liệu có thể giúp thu hẹp khoảng cách tăng trưởng, năng suất với Mỹ và Trung Quốc?
Việt Nam luôn coi trọng và ủng hộ các doanh nghiệp Nhật Bản đến đầu tư, kinh doanh

Việt Nam luôn coi trọng và ủng hộ các doanh nghiệp Nhật Bản đến đầu tư, kinh doanh

Chủ tịch Quốc hội mong Ủy ban kinh tế Việt-Nhật cũng như Keidanren triển khai các hoạt động quảng bá hình ảnh, môi trường đầu tư của Việt Nam...
Lịch thi đấu bóng đá hôm nay 29/3 và sáng 30/3: Lịch thi đấu La Liga vòng 30 - Cadiz vs Granada; Hạng nhất Anh vòng 39

Lịch thi đấu bóng đá hôm nay 29/3 và sáng 30/3: Lịch thi đấu La Liga vòng 30 - Cadiz vs Granada; Hạng nhất Anh vòng 39

Lịch thi đấu bóng đá hôm nay 29/3 và sáng 30/3: Lịch thi đấu La Liga vòng 30- Cadiz vs Granada; Hạng nhất Anh vòng 39; Ligue 1 vòng 27...
HLV Hoàng Anh Tuấn dẫn dắt đội tuyển U23 Việt Nam dự VCK U23 châu Á 2024

HLV Hoàng Anh Tuấn dẫn dắt đội tuyển U23 Việt Nam dự VCK U23 châu Á 2024

Chuẩn bị cho giải U23 châu Á diễn ra vào tháng 4 tới, tại Qatar, Liên đoàn bóng đá Việt Nam bổ nhiệm HLV Hoàng Anh Tuấn dẫn dắt U23 ...
Phú Thọ: Nhiều trải nghiệm cho du khách dịp Giỗ Tổ Hùng Vương - Lễ hội đền Hùng năm 2024

Phú Thọ: Nhiều trải nghiệm cho du khách dịp Giỗ Tổ Hùng Vương - Lễ hội đền Hùng năm 2024

Trong dịp Giỗ Tổ Hùng Vương-Lễ hội đền Hùng, tỉnh Phú Thọ sẽ tổ chức nhiều hoạt động phong phú, đa dạng, mang lại cho du khách những trải nghiệm mới.
Choáng ngợp với sắc màu sặc sỡ và không khí sôi động tại lễ hội Holi

Choáng ngợp với sắc màu sặc sỡ và không khí sôi động tại lễ hội Holi

Hơn 1,2 tỷ tín đồ Hindu trên thế giới đã đón lễ hội Holi, một lễ hội mùa Xuân nổi tiếng với những sắc màu rực rỡ.
Du lịch thể thao: Mở ra cơ hội phát triển cho du lịch Hà Nội

Du lịch thể thao: Mở ra cơ hội phát triển cho du lịch Hà Nội

Việc khai thác lợi thế sẵn có về vị trí, dịch vụ sẽ mở ra những cơ hội lớn để thúc đẩy phát triển du lịch thể thao, thu hút du khách đến Hà Nội.
Đảo Cô Tô - Điểm hẹn hòn ngọc xanh

Đảo Cô Tô - Điểm hẹn hòn ngọc xanh

Đảo Cô Tô được mệnh danh là hòn ngọc xanh của vùng Đông Bắc, đồng thời là nơi có vị trí chiến lược về an ninh quốc phòng của Tổ quốc.
Chính thức khai hội Tây Thiên 2024

Chính thức khai hội Tây Thiên 2024

Được tổ chức từ ngày 15-17/2 Âm lịch hằng năm, Lễ hội Tây Thiên diễn ra nhiều hoạt động phong phú, thu hút số lượng du khách tới hành hương, chiêm bái.
Quảng bá và bảo tồn văn hoá truyền thống qua Liên hoan văn nghệ dân gian - Phiên chợ vùng cao năm 2024

Quảng bá và bảo tồn văn hoá truyền thống qua Liên hoan văn nghệ dân gian - Phiên chợ vùng cao năm 2024

Tối 23/3, Sở VH,TT&DL Thanh Hoá phối hợp với UBND huyện Quan Hóa tổ chức Lễ khai mạc Liên hoan văn nghệ dân gian - Phiên chợ vùng cao năm 2024.
Mexico tìm được bộ sách quý hiếm về lịch sử của người Aztec

Mexico tìm được bộ sách quý hiếm về lịch sử của người Aztec

Chính phủ Mexico vừa mua được ba cuốn sách cổ chép tay có tranh minh họa từ một gia đình đã lưu trữ các tài liệu của người Aztec qua nhiều thế hệ.
Kỷ niệm 602 năm ngày mất Hoàng đế Hồ Quý Ly: Tái hiện nghi lễ tế Đàn Nam Giao

Kỷ niệm 602 năm ngày mất Hoàng đế Hồ Quý Ly: Tái hiện nghi lễ tế Đàn Nam Giao

Đại diện dòng họ Hồ Thanh Hóa đã trình tấu chúc văn 602 năm ngày mất Hoàng đế Hồ Quý Ly và ôn lại truyền thống lịch sử, đóng góp to lớn của Hồ Quý ...
Hang động chứa hơn 2000 tượng Phật tại Trung Quốc

Hang động chứa hơn 2000 tượng Phật tại Trung Quốc

Hang đá Mạc Cao nằm tại trung tâm của Con đường Tơ lụa huyền thoại và trở thành giao điểm văn hóa, tôn giáo Đông Tây.
Khám phá một trong 7 kỳ quan bậc nhất của Ấn Độ

Khám phá một trong 7 kỳ quan bậc nhất của Ấn Độ

Là một trong 7 kỳ quan bậc nhất của Ấn Độ, đền thờ Mặt trời Konark trở thành Di sản văn hóa thế giới do UNESCO công nhận năm 1984.
Pháo đài quân sự 2.000 năm tuổi của Hàn Quốc

Pháo đài quân sự 2.000 năm tuổi của Hàn Quốc

Được xây dựng từ thời Joseon, Thành Namhansanseong được vinh danh là di tích lịch sử quốc gia Hàn Quốc và di sản văn hóa thế giới.
Họa sĩ Phan Ngọc Khuê trao tặng bộ tranh truyện Hàng Trống hàng trăm năm tuổi cho Bảo tàng Phụ nữ Việt Nam

Họa sĩ Phan Ngọc Khuê trao tặng bộ tranh truyện Hàng Trống hàng trăm năm tuổi cho Bảo tàng Phụ nữ Việt Nam

Chiều 18/3, Bảo tàng Phụ nữ Việt Nam và họa sĩ Phan Ngọc Khuê phối hợp tổ chức khai mạc triển lãm 'Tranh truyện Hàng Trống'.
Phiên bản di động