Kinh tế Trung Quốc ảnh hưởng thế nào khi người dân bỏ phố, về quê?

Rộ làn sóng “di cư ngược”

Dân số già, chi phí sinh hoạt cao và các hoạt động kinh doanh mới như hình thức livestream (phát trực tiếp) bán hàng qua các sàn thương mại điện tử là những lý do khiến người lao động Trung Quốc không còn đổ xô đến các thành phố lớn, nơi đóng vai trò quan trọng của kinh tế nước này trong vài thập kỷ qua.

Dữ liệu chính thức cho thấy, hàng triệu lao động Trung Quốc đã không quay trở lại các khu vực đô thị để làm việc sau kỳ nghỉ vì đại dịch Covid-19 vào năm ngoái. Tính đến cuối tháng 3/2021, cơ quan thống kê cho biết, vẫn còn ít hơn 2,46 triệu lao động nhập cư so với cùng kỳ năm 2019.

Dan Wang, nhà kinh tế trưởng tại Hang Seng, một công ty có trụ sở ở Thượng Hải, nhận định: “Di cư từ nông thôn ra thành thị đã chậm lại, ngay cả trước đại dịch Covid-19 và lần đầu tiên giảm vào năm 2020".

Nhà kinh tế Dan Wang dự báo, làn sóng ‘di cư ngược’ sẽ tăng nhanh trong những năm tới, một phần vì người lao động từ nông thôn không đủ tiền mua nhà ở thành phố và không được tiếp cận dịch vụ chăm sóc sức khỏe của thành phố. Thêm vào đó, yếu tố chính là tình trạng già hóa - tỷ lệ lao động nhập cư trên 50 tuổi đã tăng hơn gấp đôi trong 12 năm qua, lên 26%.

Chính sách của chính phủ Trung Quốc cũng góp phần vào xu hướng này.

Khi nhà nước nới lỏng kiềm chế nền kinh tế trong vài thập kỷ qua, hàng chục triệu người lao động từ nông thôn Trung Quốc đã di cư ra các thành phố lớn như Bắc Kinh và Thâm Quyến để tìm việc làm. Chính quyền địa phương xây dựng các tàu điện ngầm và cơ sở hạ tầng đô thị khác để hỗ trợ tăng trưởng.

Tuy nhiên, nhiều người lao động phải đối mặt với điều kiện làm việc khắc nghiệt khi làm công nhân trong các nhà máy hay tài xế giao hàng cho các “gã khổng lồ” thương mại điện tử của Trung Quốc. Một hệ thống cư trú nghiêm ngặt - được gọi là “hukou” - đã ngăn cản những người di cư tiếp cận với các dịch vụ chăm sóc sức khỏe cộng đồng, các trường học hoặc mua tài sản ở thành phố - nơi làm việc của họ.

“Cơn lũ” người dân từ nông thôn nhập cư vào thành thị đã góp phần làm cạn kiệt nguồn tài nguyên tại các thành phố lớn và khiến chính quyền địa phương phải mạnh tay với người nhập cư.

Trong khi đó, các thành phố nhỏ hơn như Tây An đang phải cố gắng thu hút lao động có trình độ cao hoặc có trình độ học vấn bằng cách cung cấp các lợi ích về cư trú. Chính vì vậy, thay vì chật vật ở lại thành phố, người lao động Trung Quốc đang trở về quê.

Ở nhà và phát trực tiếp

Trung Quốc cũng đã thử các hình thức đô thị hóa khác, như xây dựng cơ sở hạ tầng ở các vùng nông thôn. Những nỗ lực này đã đưa vào mục tiêu xóa đói giảm nghèo cùng cực của Bắc Kinh, một cam kết mà chính phủ tuyên bố đã thực hiện vào năm 2020.

Các số liệu chính thức cho thấy, năm 2020, khoảng hơn 1,6 triệu lao động đã trở về nông thôn để làm ăn, so với năm 2019. Một báo cáo chính thức cho biết, hơn một nửa số dự án khởi nghiệp tập trung vào hình thức phát trực tiếp và các phương pháp bán hàng trực tuyến khác.

Bên cạnh đó, nhiều người lao động trở về quê và làm việc trong nền kinh tế kỹ thuật số, theo hình thức làm việc từ xa cho các công ty có trụ sở tại các khu trung tâm đô thị.

Qingtuanshe, một nền tảng tìm kiếm việc làm trên ứng dụng di động của Alipay cho biết, trong năm ngoái, lượng tin tìm kiếm người dẫn chương trình phát trực tiếp và các công việc liên quan đã tăng lên đáng kể. Công ty này cho hay, tỷ lệ người lao động làm công việc này từ các đô thị loại 3,4 đang có xu hướng tăng.

Công ty quan hệ công chúng Vyoung, có trụ sở tại Bắc Kinh tuyên bố, mỗi ngày, họ nhận được các cuộc gọi từ 20 - 30 người, trong đó có nhiều người đến từ các thành phố nhỏ - đề nghị đặt quan hệ hợp tác với những người có ảnh hưởng trên mạng xã hội, cho các thương hiệu thời trang lớn.

Báo cáo từ các cơ quan liên quan đến chính phủ cho thấy, nền kinh tế kỹ thuật số đã đóng góp tới hơn một phần ba tổng GDP. Song song với đó, có thêm hơn 50 triệu người ở khu vực nông thôn dùng Internet vào năm 2020.

Nhà kinh tế và học giả về các thị trường châu Á và mới nổi tại Viện Phát triển Quản lý Quốc tế Jialu Shan nhận định, mặc dù không dễ dàng để những người mới tham gia vào ngành công nghiệp phát trực tiếp trở thành ngôi sao nhưng thị trường cần nhiều người có ảnh hưởng hơn ở phân khúc “trung bình” .

Nhà kinh tế Shan nhấn mạnh, sự phát triển bùng nổ của ngành công nghiệp phát trực tiếp vào năm 2020 đã kéo theo các hệ lụy điển hình như về sản phẩm giả mạo và tỷ lệ hoàn trả hàng cao. Bà Shan hy vọng, ngành công nghiệp này có thể phát triển lành mạnh hơn và có thể tạo ra nhiều cơ hội mới, trong những lĩnh vực mới như dịch vụ.

Thách thức kinh tế lớn

Tuy nhiên, vẫn chưa rõ, nền kinh tế kỹ thuật số có thể đóng góp bao nhiêu cho tăng trưởng kinh tế của Trung Quốc. Doanh số bán lẻ tăng chậm hơn dự kiến và thị phần bán hàng trực tuyến đình trệ là mối lo ngại đối với một nền kinh tế đang cố gắng phụ thuộc nhiều hơn vào tiêu dùng cá nhân.

Theo khảo sát của Ant Group và trung tâm tài chính hộ gia đình tại Đại học Kinh tế Tài chính Tây Nam, trong quý I/2021, sự lạc quan của người tiêu dùng đã tăng lên ở tất cả các mức thu nhập, nhưng mức tăng chi tiêu vẫn chưa được cải thiện.

Trong các ngành công nghệ có giá trị cao như chất bán dẫn, các nhà lãnh đạo Trung Quốc đã cảnh báo về sự thiếu hụt nhân tài. Đại học Thanh Hoa hàng đầu của Trung Quốc thậm chí đã mở riêng một trường cao đẳng vào tháng 4/2021 để tập trung vào việc sản xuất chip bán dẫn.

Yin Zheng, người đứng đầu bộ phận tiếp thị sản phẩm tại Moka, một công ty chuyên tuyển dụng nhân lực cho rằng, người lao động tìm việc qua công ty thường chọn các doanh nghiệp công nghệ lớn. Sự thiếu hụt lao động có nghĩa là hiện tại, nhóm nhân tài công nghệ cao “chỉ muốn nhảy việc đến các công ty lớn”.

Đối với phần lớn người lao động trình độ thấp, việc chuyển đến các thành phố nhỏ hơn hoặc về nông thôn có thể giảm chi phí sinh hoạt. Nhưng mức lương thấp hơn sẽ góp phần làm gia tăng sự bất bình đẳng thu nhập của Trung Quốc.

Các nhà phân tích của ngân hàng đầu tư Trung Quốc (CICC) cho biết trong một báo cáo tháng này rằng, tại thị trường lao động cấp thấp, cả tỷ lệ thất nghiệp và tỷ lệ tìm việc đều tăng kể từ sau đại dịch Covid-19. Điều này phản ánh sự mất liên kết giữa người tuyển dụng lao động và người lao động.

Dữ liệu chính thức cho thấy, trong khi tỷ lệ thất nghiệp - dựa trên một cuộc khảo sát chỉ với người dân thành thị - giảm xuống còn 5% vào tháng 5/2021 thì các thành phố đã tạo ra ít hơn 230.000 việc làm so với cùng kỳ năm 2020.