Mở khóa chiến dịch 'mạng nhện' - nước cờ cao tay của Ukraine

Cuối tuần qua, lực lượng an ninh Ukraine thực hiện cuộc tập kích quy mô lớn bằng máy bay không người lái (UAV) nhằm vào các căn cứ không quân của Nga, ở cách xa hàng nghìn km so với tiền tuyến. Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky cho biết đây là chiến dịch có tầm hoạt động xa nhất từ trước đến nay của Ukraine.

Chiến dịch mang mật danh “mạng nhện” được chuẩn bị trong nhiều tháng và bí mật đưa UAV vào sâu trong lãnh thổ Nga.

Dưới đây là những thông tin đã được xác nhận về cuộc tấn công diễn ra ngay trước thềm cuộc đàm phán tại Istanbul (Thổ Nhĩ Kỳ) giữa Nga và Ukraine.

Nga đã tổn thất những gì?

Phía Ukraine tuyên bố đã gây thiệt hại đáng kể cho Nga. Tuy nhiên, mức độ thiệt hại hiện chưa thể được xác minh chính xác.

Một nguồn tin từ Cơ quan An ninh Ukraine (SBU) cho biết các cuộc tập kích đã nhắm vào 41 máy bay Nga, được cho là đã từng tham gia ném bom vào các thành phố của Ukraine. Trong số đó có các máy bay ném bom chiến lược Tu-95 và Tu-22, cũng như máy bay chỉ huy và cảnh báo sớm trên không A-50 của Moscow.

Nếu thông tin này được xác nhận, tổn thất đáng kể nhất đối với Nga có thể là chiếc A-50 – loại máy bay có vai trò chỉ huy, điều phối các chiến đấu cơ và phát hiện tên lửa phòng không của Ukraine.

Nga chỉ có khoảng 10 chiếc A-50 đang hoạt động trong biên chế. Đây sẽ là chiếc A-50 thứ ba mà Nga bị tổn thất từ khi xung đột nổ ra; hai chiếc khác bị Ukraine bắn hạ bằng tên lửa đất đối không hồi đầu năm 2024.

Moscow hiện không còn sản xuất máy bay Tu-95MS và Tu-22M3 – những dòng được cho là đã bị phá hủy trong cuộc tập kích lần này. Cùng với Tu-160, các máy bay ném bom tầm xa có khả năng mang theo tới 16 tên lửa hành trình với tầm bắn hơn 2.000 km.

Các tên lửa hành trình đang gây nhiều khó khăn cho hệ thống phòng không Ukraine. Trong đêm 24/5, Ukraine không đánh chặn được bất kỳ quả tên lửa nào trong số 9 quả được phóng về phía nước này. Với tốc độ cao và khả năng cơ động, chúng chỉ có thể bị đánh chặn bằng hệ thống Patriot (Mỹ) hoặc SAMP-T (liên doanh Pháp – Italy).

Tuy nhiên, Ukraine đã cạn kiệt tên lửa SAMP-T vào cuối tháng 5. Kiev đề nghị Mỹ cung cấp thêm tên lửa Patriot, nhưng Ngoại trưởng Mỹ Marco Rubio thẳng thắn tuyên bố: “Đơn giản là chúng tôi không còn”.

Washington hiện đang kêu gọi các quốc gia khác viện trợ hệ thống Patriot và tên lửa đánh chặn cho Ukraine. Ngày 10/5, Mỹ cho phép Đức chuyển giao 100 quả tên lửa phòng không từ kho dự trữ của nước này.

Dù vậy, nhiều nước châu Âu tỏ ra dè dặt khi phải chia sẻ khí tài mà họ cũng đang cần cho nhu cầu phòng thủ quốc gia, trong khi năng lực sản xuất thay thế còn hạn chế.

Hãng Raytheon (Mỹ) hiện chỉ sản xuất được 12 bệ phóng Patriot mỗi năm, với tổng sản lượng tên lửa đánh chặn chỉ đạt khoảng 740 quả/năm.

Bộ Quốc phòng Nga xác nhận rằng "một số máy bay đã bốc cháy" sau cuộc tập kích bằng UAV tại các căn cứ thuộc vùng Murmansk (Bắc Cực) và Irkutsk (miền Đông Siberia). Tuy nhiên, theo phía Nga, đám cháy đã được khống chế và không có thương vong. Một số nghi phạm đã bị bắt giữ.

Trong khi đó, phía Ukraine tuyên bố đã phá hủy 34% số máy bay ném bom chiến lược mang tên lửa hành trình của Nga và gây thiệt hại ước tính khoảng 7 tỷ USD.

Phương thức tác chiến mới

Chiến dịch mang tên “Mạng nhện” được chuẩn bị trong khoảng 1.5 năm, theo một nguồn tin từ SBU. Nguồn tin cho biết chiến dịch đòi hỏi công tác hậu cần cực kỳ phức tạp.

Khác với các đợt tấn công bằng máy bay không người lái (UAV) thường thấy phóng trực tiếp từ lãnh thổ Ukraine, phương thức tác chiến này hoàn toàn mới.

Theo nguồn tin từ SBU, các UAV đã được bí mật đưa vào lãnh thổ Nga và giấu trong những kết cấu gỗ lắp đặt trên các xe tải. Mái của các kết cấu này có thể điều khiển từ xa để mở ra, cho phép UAV cất cánh và bay tới mục tiêu đã định.

Những bức ảnh do SBU công bố cho thấy hàng loạt UAV nhỏ màu đen được giấu kín trong các thùng chứa có vẻ như được thiết kế riêng để ngụy trang trong vận chuyển.

Bộ Quốc phòng Nga xác nhận rằng các UAV trong đợt tấn công không được phóng từ lãnh thổ Ukraine, mà từ “khu vực gần kề các căn cứ không quân của Nga”.

Tổng thống Volodymyr Zelensky cuối tuần qua đã ca ngợi chiến dịch là thành công “xuất sắc”, gọi đây là “chiến dịch tầm xa nhất” kể từ khi xung đột nổ ra hơn ba năm trước.

Với 117 UAV, Ukraine đã có thể tấn công tới những khu vực cách xa tiền tuyến hàng nghìn km – điều chưa từng xảy ra trước đây, khi các cuộc tấn công thường chỉ tập trung vào các vùng sát biên giới.

Hai căn cứ không quân mà Ukraine tuyên bố đã đánh trúng, Olenya và Belaya, nằm cách Ukraine lần lượt khoảng 1.900 km và 4.300 km. Căn cứ Olenya nằm trong khu vực Bắc Cực của Nga, còn Belaya ở vùng Siberia phía Đông.

Bộ Quốc phòng Nga cho biết họ đã đẩy lùi một số cuộc tấn công khác tại các khu vực Ivanovo, Ryazan và Amur, gần biên giới với Trung Quốc.

Thông điệp mạnh mẽ gửi tới Moscow

Hiện vẫn chưa thể đánh giá đầy đủ mức độ thiệt hại đối với năng lực quân sự của Nga sau các đợt tấn công này. Ukraine hiện đang phải đối mặt với các cuộc không kích gần như hằng ngày, gây áp lực nặng nề lên hệ thống phòng không vốn đã suy yếu trong thời gian gần đây.

Nhiều blogger quân sự Nga gọi đây là “ngày đen tối của không quân” sau cuộc tấn công của Ukraine. Kênh Telegram “Rybar”, có liên hệ chặt chẽ với quân đội Nga cho rằng đây là “một đòn rất nặng” và chỉ ra những “sai lầm nghiêm trọng” của ngành tình báo Nga.

Chuyên gia quân sự Pasi Paroinen, thuộc nhóm phân tích tình báo nguồn mở Black Bird của Phần Lan, nhận định sự thành công của cuộc tấn công cho thấy Nga đã thất bại trong việc củng cố và bảo vệ các căn cứ không quân, chẳng hạn như xây dựng nhà chứa máy bay kiên cố.

Về mặt biểu tượng, chiến dịch này có ý nghĩa đặc biệt với Ukraine, trong bối cảnh quân đội nước này đang gặp khó khăn trên thực địa.

Giáo sư Katarzyna Zysk, chuyên gia quan hệ quốc tế tại Học viện Quốc phòng Na Uy cho rằng thời điểm tấn công, ngay trước các cuộc đàm phán tại Istanbul, là tín hiệu rõ ràng.

“Ukraine hiểu rằng cách duy nhất buộc ông Putin nghiêm túc bước vào bàn đàm phán là phải tạo ra áp lực từ vị thế sức mạnh”, bà Zysk chia sẻ với The Moscow Times.

Bà cho rằng: “Khi Nga đang thắng thế trên thực địa, ông Putin từng nhiều lần bác bỏ khả năng đàm phán, vì cho rằng không có lý do gì để làm vậy. Việc phơi bày những điểm yếu và lỗ hổng của Nga có thể làm thay đổi cục diện đàm phán và tăng thêm lợi thế cho Ukraine”.

Chuyên gia Na Uy nhấn mạnh rằng việc Ukraine chứng minh khả năng phá hủy các tài sản quân sự chiến lược của Nga sẽ có tác dụng răn đe và thúc đẩy Moscow tham gia đối thoại, hơn là những phương thức ngoại giao mềm mỏng.

Trong khi đó, ông Dan Lomas, giảng viên cao cấp về tình báo và an ninh tại Đại học Nottingham (Anh) cho rằng các cuộc tấn công này sẽ gây tâm lý hoài nghi và lo lắng trong giới an ninh Nga.

“Các cơ quan tình báo Ukraine đã chứng minh được kỹ năng, quyết tâm và quan trọng nhất là khả năng tấn công sâu vào lãnh thổ Nga. Mỗi lần thành công sẽ càng làm tăng sự hoang mang trong lòng hệ thống an ninh Nga”, ông Dan Lomas nhận định.