Mozambique: ký kết Hiệp định Hòa bình Hòa giải Maputo

Đây là sự kiện có tính lịch sử quan trọng được chính quyền và người dân sở tại trông đợi trong nhiều năm qua nhằm chấm dứt vĩnh viễn các cuộc xung đột nội chiến mở ra giai đoạn phát triển hòa bình thực sự tại Mozambique.

Tham dự chứng kiến lễ ký tại Quảng trường Hòa bình ở Thủ đô Maputo có đại diện Lãnh đạo Liên minh châu Phi AU, Lãnh đạo EU, đại diện LHQ và các nước đóng vai trò trung gian chủ chốt thời gian gần đây như Thụy sỹ, Bồ Đào Nha, cùng nhiều nguyên thủ lãnh đạo đại diện các nước láng giềng (trong đó có Tổng thống các nước Nam Phi, Zambia, Namibia, Rwanda, Madagascar; Phó Tổng thống Zimbabwe; Cựu Tổng thống Tanzania) cùng đông đảo đại diện các Đảng phái, chính quyền, người dân và Ngoại giao đoàn sở tại.

Nỗ lực của các bên

Nội dung Hiệp định cũng như phát biểu sau lễ ký của Tổng thống Mozambique Filipe Nyusi và Thủ lĩnh Renamo ông Ossufo Momade thể hiện cả Chính phủ và Đảng đối lập Renamo thỏa thuận chấm dứt vĩnh viễn các hoạt động vũ trang, cam kết thúc đẩy tiến trình dân chủ hòa giải tại Mozambique trong đó trước mắt là việc nhanh chóng giải giáp ngay lực lượng vũ trang của Renamo, tái hòa nhập đưa 5.000 binh lính của Renamo tham gia lực lượng quân đội chính quy, hợp tác cùng các đảng phái khác tham gia tổ chức tốt cuộc tổng tuyển cử tại Mozambique (dự kiến vào 15/10/2019 sắp tới).

Lãnh đạo EU, AU và nguyên thủ nhiều nước láng giềng (Nam Phi, Zambia, Namibia, Madagasca ...) phát biểu chúc mừng khẳng định sự đoàn kết ủng hộ đối với tiến trình hòa giải hòa bình của Mozambique, hy vọng sự kiện này đóng góp vào hòa bình phát triển của cả khu vực.

Ông Ossufo Momade thủ lĩnh Renamo nhấn mạnh, Renamo cam kết đảm bảo hòa bình và hòa giải dân tộc tạo nền tảng cho sự phát triển kinh tế và xã hội, đồng thời hy vọng cuộc tổng tuyển cử ngày 15/10 tới sẽ diễn ra với tinh thần tự do, công bằng và minh bạch, tổ chức theo nguyên tắc dân chủ để đảm bảo tiến trình hòa giải đất nước không thể bị đảo ngược.

Hoạt động ký kết nêu trên thu hút sự quan tâm lớn của chính giới, người dân Mozambique cũng như nhiều nước, tổ chức quốc tế khu vực. Sự kiện này diễn ra trong bối cảnh Chính phủ và Renamo trong nhiều tháng qua có nhiều nỗ lực hòa giải.

Quốc hội đầu tuần trước theo đề xuất của Chính phủ cũng đã phê chuẩn Đạo luật ân xá đối với các thành viên của Renamo - những người được coi là phạm tội tiến hành các hoạt động quân sự vi phạm hòa bình an ninh quốc gia trước đây - đồng thời thông qua nội dung cuộc tổng tuyển cử 15/10 sắp tới trong đó ngoài việc bầu Quốc hội và Tổng thống như lâu nay sẽ bầu cả Thống đốc ở các tỉnh (thay vì do Đảng cầm quyền bổ nhiệm như trước).

Bên cạnh đó Chính phủ cũng đã chấp nhận 10 cán bộ cấp cao của Renamo được tham gia Ban Lãnh đạo cơ quan cảnh sát quốc gia, một số binh lính Renamo cũng đã ra trình diện và giao nộp vũ khí.

Thời kỳ mới cho Mozambique

Dư luận báo chí trong nước và khu vực cùng đông đảo dân chúng nhìn chung ca ngợi ý nghĩa Hiệp định, hy vọng sự kiện có tính lịch sử này sẽ mở ra giai đoạn mới mang lại hòa bình và phát triển thực sự cho Mozambique.

Hiệp định Hòa bình lần này được coi là thỏa thuận hòa bình thứ ba được ký giữa Đảng Mặt trận giải phóng Mozambique (Frelimo) cầm quyền và đảng đối lập Renamo, tiếp sau Thỏa thuận hòa bình Rome năm 1992 và Thỏa thuận chấm dứt xung đột vũ trang năm 2014. Các thỏa thuận trước nói chung đều không thực thi, trong đó Renamo từ chối giao nộp vũ khí. Do quá trình giải giáp đã bắt đầu và đặc biệt là Thủ lĩnh Renamo ông Ossufo Momade nay đã rời căn cứ địa từ rừng núi về Thủ đô vào tối 1/8, nhiều người hy vọng thỏa thuận lần này sẽ mang lại kết quả.

Đáng chú ý, Hiệp định lần này có sự quan tâm ủng hộ của nhiều nước trong đó có Nam Phi, Mỹ, và nhiều nước có vai trò ảnh hưởng. Trong nội dung Hiệp định cũng chứa đựng các yếu tố then chốt đáp ứng yêu cầu của các bên, trong đó có các điều khoản đảm bảo chấm dứt hoạt động thù địch, thay đổi Hiến pháp thể chế, giải giáp và tái hòa nhập quân nổi dậy… Hiệp định chắc chắn sẽ góp phần “ghi điểm” to lớn cho Đảng cầm quyền và cả Renamo trong khi cuộc tổng tuyển cử 15/10 đang đến gần.

Tuy nhiên một số giới phân tích tỏ hoài nghi, cho rằng Renamo (với nhiều vấn đề nội bộ sau khi thủ lĩnh lâu năm là ông Afonso Marceta Macacho Dhlakama đột ngột qua đời tháng 5/2018 và hiện còn nhiều thành viên cứng rắn) sẽ trì hoãn giao nộp hết vũ khí và việc hợp tác sắp tới giữa Đảng cầm quyền Frelimo và Renamo cũng như việc thực hiện Hiệp định nói chung sẽ phụ thuộc nhiều vào tình hình và kết quả bầu cử liệu có đáp ứng cơ bản yêu cầu của từng bên.

Một số nhà phân tích chỉ ra thách thức lớn đối với Mozambique hiện nay cũng như tới đây tiếp tục là nạn khủng bố cực đoan ở phía Bắc Mozambique (mà hiện chưa rõ nguyên nhân và động lực) đang gây lo ngại cho các nhà đầu tư ở khu vực có nhiều dự án dầu khí trị giá trên 30 tỷ USD.

Mozambique giành được độc lập từ Bồ Đào Nha vào năm 1975, Renamo không lâu sau đó tiến hành cuộc đấu tranh vũ trang với Đảng cầm quyền Frelimo, đất nước Mozambique bị lâm vào cảnh nội chiến kéo dài với trên 01 triệu người bị chết, kinh tế xã hội trong nhiều năm qua bị kiệt quệ. Mozambique có nhiều tiềm năng để phát triển, thời gian gần đây đã thu hút khá nhiều sự quan tâm đầu tư của các doanh nghiệp lớn nước ngoài trong đó có hoạt động đầu tư quan trọng của Tập đoàn Viễn thông Quân đội Viettel (trị giá trên 600 triệu USD) được chính quyền người dân sở tại đánh giá cao.