Ngoại giao khoa học bảo vệ môi trường biển: Con đường khai thông những bế tắc ở Biển Đông?

Kim Ngọc
Tranh chấp trên Biển Đông có thể được xoa dịu bằng nỗ lực nghiên cứu khoa học chung nhằm giải quyết các vấn đề liên quan tới suy thoái môi trường biển.
Theo dõi Baoquocte.vn trên
Hợp tác khoa học bảo vệ môi trường biển: Con đường khai thông những bế tắc ở Biển Đông?
Do sự suy thoái môi trường biển nghiêm trọng, nhiều rạn san hô ở Biển Đông đang chết dần. Bối cảnh này đòi hỏi ASEAN-Trung Quốc cần hợp tác khoa học bảo vệ môi trường biển chặt chẽ hơn. (Nguồn: Reuters)

Trong một bài viết trên trang Nikkei Asia, Giáo sư James Borton thuộc Viện Chính sách Đối ngoại, Đại học Johns Hopkins (Mỹ), tác giả cuốn "Dispatches from the South China Sea: Navigating to Common Ground" (Những văn kiện liên quan đến Biển Đông: Hướng đến điểm chung), đã chỉ ra những tiềm năng hợp tác bảo vệ môi trường biển tại Biển Đông, qua đó hóa giải những tranh chấp, bất đồng trong khu vực này.

Suy thoái môi trường biển

Đằng sau những tranh chấp và nghi ngại đang ngày càng gia tăng tại Biển Đông, một cuộc khủng hoảng sinh thái đang âm thầm bùng phát. Tuy nhiên, những nỗ lực ban đầu của các quốc gia trong khu vực nhằm giải quyết vấn đề môi trường đang tạo ra tiền đề cho sự hợp tác. Điều này đang được hy vọng sẽ tạo ra lối thoát cho những căng thẳng về chính trị.

Do sự suy thoái môi trường nghiêm trọng ở những nơi từng là các ngư trường quý hiếm và phong phú các loài sinh vật biển của khu vực, nhiều rạn san hô đang chết dần. Quá trình cải tạo hay xây dựng thêm các hòn đảo đã phá hủy môi trường biển, nước thải nông nghiệp và công nghiệp làm ô nhiễm các vùng nước ven biển, trong khi việc đánh bắt quá mức đang làm cạn kiệt các loại sinh vật biển.

Một góc nhìn khác đã được hình thành trước những hiểm họa môi trường đang diễn ra tại Biển Đông như tình trạng mất đa dạng sinh học, biến đổi khí hậu, suy giảm về số lượng các rạn san hô, ô nhiễm và sự đe dọa đến ngư nghiệp. Điển hình là kế hoạch hành động 5 năm của ASEAN-Trung Quốc về quan hệ đối tác chặt chẽ trong khoa học, công nghệ và đổi mới tầm nhìn đến năm 2025 đã khuyến khích phát triển các cơ chế hợp tác bền vững dựa trên nền tảng khoa học...

Nhà sinh thái học, Giáo sư Jian Nian Zhi tại Đại học quốc gia Hạ Môn, phát biểu tại một diễn đàn ở Thượng Hải rằng: “Là các nhà khoa học, chúng ta nên vượt lên những rào cản chính trị và tập trung giải quyết những câu hỏi lớn có ảnh hưởng quan trọng đến hạnh phúc nhân loại”.

Thực tế, đã có những tiền lệ trong lịch sử về sự chung tay hợp tác bảo vệ môi trường biển, điển hình là Chương trình Khám phá Đại dương Quốc tế (IODP), bao gồm một cuộc thăm dò dầu khí được thực hiện vào năm 2014 bởi các nhà khoa học Mỹ, Nhật Bản, Trung Quốc, Hàn Quốc, Australia, Ấn Độ và Brazil ở Biển Đông.

Vài năm trước đó, Thí nghiệm Gió mùa Biển Đông do Bộ Khoa học và Công nghệ Trung Quốc khởi xướng cũng đã quy tụ nhiều nhà khoa học từ Australia và Mỹ. Một nhóm công tác về hợp tác nghiên cứu phát triển hàng hải giữa Việt Nam và Trung Quốc cũng đã được thiết lập nhằm tăng cường hợp tác ở Vịnh Bắc Bộ và các khu vực địa lý ít nhạy cảm. Đặc biệt, hai bên còn cùng nhau xây dựng một mô hình dự báo triều cường.

Các nhà khoa học biển và chuyên gia chính sách cho rằng cách tốt nhất để tham gia hợp tác về khoa học đại dương hiệu quả là xem xét kỹ các lợi ích chung trước tình trạng biến đổi khí hậu, axit hóa đại dương, các loại hình thời tiết khắc nghiệt và các khu bảo tồn biển.

Mặc dù ngoại giao khoa học không đại diện cho một cách tiếp cận mới đối với quan hệ quốc tế nhưng đã đến lúc cần áp dụng nó trong quản lý tranh chấp ở Biển Đông.

Các quốc gia khu vực Biển Đông có thể học hỏi từ cách thức hợp tác nghiên cứu dựa trên khoa học và công nghệ đã giúp Hội đồng Bắc Cực tạo ra một công cụ ngoại giao để xây dựng hòa bình.

Hội đồng Bắc Cực là một diễn đàn liên chính phủ được thành lập năm 1996 bao gồm Mỹ, Nga, Canada, Phần Lan, Iceland, Đan Mạch, Na Uy và Thụy Điển. Những bằng chứng khoa học đã tạo tiền đề cho các cuộc đàm phán, thúc đẩy lĩnh vực nghiên cứu hải dương nói chung và xây dựng lòng tin trong Hội đồng Bắc Cực. Nhờ đó, Hội đồng Bắc Cực đã thông qua một số thỏa thuận hợp tác góp phần thúc đẩy bảo vệ môi trường và sự phát triển bền vững.

Hợp tác khoa học bảo vệ môi trường biển: Con đường khai thông những bế tắc ở Biển Đông?
Tại Hội nghị thượng đỉnh ở Rovaniemi, Phần Lan, vào tháng 5/2019, Hội đồng Bắc Cực đã thông qua một số thỏa thuận ràng buộc pháp lý nhằm tăng cường bảo vệ môi trường và sự phát triển bền vững. (Nguồn: Reuters)

Hy vọng mới cho những căng thẳng

Hiện nay, các quốc gia trong khu vực cần phải gấp rút bổ sung những cơ chế quản lý nhằm định hướng cho sự phát triển của hợp tác khoa học, điều có thể giúp hạ nhiệt căng thẳng xoay quanh việc tranh chấp quyền quản lý nguồn tài nguyên ở Biển Đông. Sự kết hợp của khoa học và vấn đề địa chính trị sẽ thúc đẩy sự mở rộng của các diễn đàn chung và hợp tác giải quyết các bất đồng.

Các nhà hoạch định chính sách có thể xem xét giải pháp tốt giải quyết vấn đề chủ quyền phức tạp qua lăng kính khoa học. Suy cho cùng, các nhà nghiên cứu khoa học hay hải dương học mới dễ dàng chia sẻ tiếng nói chung bất chấp những khác biệt về chính trị, kinh tế và xã hội.

Một lĩnh vực đã nhận được sự đồng thuận từ các bên ở Biển Đông là sự mở rộng của khu bảo tồn biển nhằm bảo vệ ngư nghiệp. Các hoạt động đánh bắt cá mang tính hủy diệt và biến đổi khí hậu là những mối đe dọa lớn đối với các rạn san hô trong khu vực.

Hiện Trung Quốc có hơn 270 khu bảo tồn đại dương, trong khi Việt Nam cũng có 12 khu vực được bảo vệ, quản lý. Đây có thể là cơ hội tuyệt vời để phục hồi khuôn khổ hợp tác ASEAN-Trung Quốc trong những năm 1990, bao gồm giám sát khí hậu, tìm kiếm, cứu nạn hàng hải, bảo vệ môi trường biển và nghiên cứu khoa học biển.

Tất nhiên, những xung đột về lợi ích chính trị sẽ luôn tồn tại xoay quanh Biển Đông. Trong khi chính quyền Tổng thống Mỹ Joe Biden từng gọi việc quản lý mối quan hệ Washington-Bắc Kinh là "phép thử địa chính trị lớn nhất trong thế kỷ XXI", thì Viện Hải dương học Woods Hole (Mỹ) và Đại học Hải dương Trung Quốc vẫn đang tiếp tục hợp tác nghiên cứu các tác động của biến đổi khí hậu ở vùng biển sâu và ven biển.

Có thể thấy, hợp tác khoa học đã mang lại hy vọng về một phần giải pháp cho các tranh chấp ở Biển Đông bằng cách tạo ra lòng tin với sự tham gia của tất cả các bên liên quan. Hiện tại, nỗ lực chung tay khắc phục suy thoái môi trường biển có thể làm tăng khả năng xuất hiện các cuộc khảo sát nghiên cứu khoa học bất chấp sự căng thẳng về địa chính trị và mâu thuẫn về tuyên bố chủ quyền.

Học viện Ngoại giao và Học viện Clingendael hợp tác đào tạo chuyên gia luật biển quốc tế

Học viện Ngoại giao và Học viện Clingendael hợp tác đào tạo chuyên gia luật biển quốc tế

Học viện Ngoại giao phối hợp với Học viện Clingendael (thuộc Viện Clingendael, Hà Lan) tổ chức Lễ ký kết Biên bản ghi nhớ về ...

Tọa đàm khoa học về quan hệ giữa các nước lớn và tác động tới môi trường an ninh, phát triển của Việt Nam

Tọa đàm khoa học về quan hệ giữa các nước lớn và tác động tới môi trường an ninh, phát triển của Việt Nam

Ngày 21/7, Bộ Ngoại giao đã tổ chức Tọa đàm khoa học “Những nét mới trong cục diện thế giới, khu vực, quan hệ giữa ...

Bài viết cùng chủ đề

Biển Đông

Đọc thêm

Xây dựng năng lực đổi mới sáng tạo, hiện thực hóa tầm nhìn phát triển bền vững

Xây dựng năng lực đổi mới sáng tạo, hiện thực hóa tầm nhìn phát triển bền vững

Trong quá trình tái cấu trúc mô hình tăng trưởng, khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số góp phần tạo động lực mới cho phát triển ...
Thủ tướng Ethiopia Abiy Ahmed Ali kết thúc tốt đẹp chuyến thăm chính thức Việt Nam

Thủ tướng Ethiopia Abiy Ahmed Ali kết thúc tốt đẹp chuyến thăm chính thức Việt Nam

Tại hội đàm, hội kiến, Lãnh đạo Việt Nam khẳng định luôn coi trọng quan hệ hữu nghị và hợp tác với các nước bạn bè châu Phi, trong đó ...
Tăng cường vai trò của phụ nữ trong bảo tồn thiên nhiên tại Ninh Bình

Tăng cường vai trò của phụ nữ trong bảo tồn thiên nhiên tại Ninh Bình

WildAct đã tổng kết Dự án 'Sáng kiến bảo tồn do phụ nữ lãnh đạo để xây dựng hệ sinh thái hài hòa cho loài chim rẽ mỏ thìa và ...
Giá vàng hôm nay 18/4/2025: Giá vàng đã vượt mọi dự báo, điều gì khiến vàng tăng 100 USD mỗi ngày, chuyên gia nói về hướng đầu tư an toàn?

Giá vàng hôm nay 18/4/2025: Giá vàng đã vượt mọi dự báo, điều gì khiến vàng tăng 100 USD mỗi ngày, chuyên gia nói về hướng đầu tư an toàn?

Giá vàng hôm nay 18/4/2025: Giá vàng trong nước tiếp tục tăng như "lên đồng" vượt xa. Giá vàng thế giới lần lượt phá vỡ hết các mốc tâm lý, ...
Tổng thống Kenya thăm Trung Quốc

Tổng thống Kenya thăm Trung Quốc

Chuyến thăm diễn ra chỉ 6 tháng sau khi Tổng thống Kenya William Ruto tham dự Hội nghị thượng đỉnh Diễn đàn hợp tác Trung Quốc-châu Phi tại Bắc Kinh.
Việt Nam-Pháp thúc đẩy mạnh mẽ thương mại song phương, mở cửa hơn nữa thị trường mỗi bên

Việt Nam-Pháp thúc đẩy mạnh mẽ thương mại song phương, mở cửa hơn nữa thị trường mỗi bên

Tổng Bí thư nhất trí với các đề xuất của Đại sứ Pháp về việc tận dụng tốt các cơ hội to lớn từ EVFTA, đẩy mạnh hợp tác trong ...
Động lực hội nhập với CELAC

Động lực hội nhập với CELAC

Hội nghị thượng đỉnh các nguyên thủ quốc gia và chính phủ của CELAC tại Honduras là cơ hội để tạo thêm động lực hội nhập cho khu vực.
Xung đột Nga-Ukraine: Thỏa thuận ngừng bắn, lòng tin, con bài và bao giờ đến đích

Xung đột Nga-Ukraine: Thỏa thuận ngừng bắn, lòng tin, con bài và bao giờ đến đích

Các bên đều nói đến thỏa thuận ngừng bắn, chấm dứt xung đột. Tiến trình đạt bước tiến nhỏ, nhưng xem ra còn phải vượt qua rất nhiều vật cản.
Tổng tuyển cử Australia: Con đường nào phía trước?

Tổng tuyển cử Australia: Con đường nào phía trước?

Dù chỉ là sự kiện chính trị ba năm một lần nhưng cuộc tổng tuyển cử vào ngày 3/5 tới được coi là sẽ quyết định con đường đi của Australia...
Trung Đông trong vòng xoáy bạo lực

Trung Đông trong vòng xoáy bạo lực

Bất chấp thỏa thuận ngừng bắn, Israel đã mở lại các cuộc không kích vào lãnh thổ Lebanon.
Kế hoạch đưa lực lượng gìn giữ hòa bình châu Âu đến Ukraine, toan tính và tính khả thi

Kế hoạch đưa lực lượng gìn giữ hòa bình châu Âu đến Ukraine, toan tính và tính khả thi

Thỏa thuận ngừng bắn giữa Nga và Ukraine đang dò dẫm từng bước thì lãnh đạo một số nước châu Âu sốt sắng chuẩn bị kế hoạch gìn giữ hòa bình...
Điện đàm thượng đỉnh Nga-Mỹ: Hai giờ kịch tính, tín hiệu mở đường và ai mới là 'trùm cuối'

Điện đàm thượng đỉnh Nga-Mỹ: Hai giờ kịch tính, tín hiệu mở đường và ai mới là 'trùm cuối'

Cuộc điện đàm giữa Tổng thống Donald Trump và Tổng thống Vladimir Putin không đạt kết quả như trông đợi, nhưng gợi mở những vấn đề hệ trọng.
Đàm phán Mỹ-Iran: Phía trước là cánh cửa hẹp, phía sau là bầu trời rộng lớn

Đàm phán Mỹ-Iran: Phía trước là cánh cửa hẹp, phía sau là bầu trời rộng lớn

Mỹ và Iran thể hiện thiện chí đàm phán giảm leo thang căng thẳng. Với thực tế diễn ra trong 6 năm qua, cánh cửa đàm phán này không dễ dàng.
Truyền thông Trung Quốc đưa đậm nét về quan hệ Việt-Trung

Truyền thông Trung Quốc đưa đậm nét về quan hệ Việt-Trung

Đây là chuyến thăm thứ tư của Tổng Bí thư, Chủ tịch Tập Cận Bình tới Việt Nam sau các chuyến thăm cấp Nhà nước vào các năm 2015, 2017 và 2023.
Đừng để cha mẹ phải chịu hậu quả của việc lạm dụng mạng xã hội

Đừng để cha mẹ phải chịu hậu quả của việc lạm dụng mạng xã hội

Paul Diệp và Stephen Tsang cho rằng, cộng đồng cần chung tay giải quyết vấn đề khi tác động đến sức khỏe thể chất và tinh thần của người trẻ tuổi trở nên đáng báo ...
Hội nghị Ngoại trưởng NATO: Cơ hội giải tỏa, đưa 'tình anh em' trở lại quỹ đạo

Hội nghị Ngoại trưởng NATO: Cơ hội giải tỏa, đưa 'tình anh em' trở lại quỹ đạo

Sự hiện diện của Ngoại trưởng Marco Rubio tại Hội nghị Ngoại trưởng NATO được kỳ vọng là tín hiệu về cam kết của Mỹ và hàn gắn liên minh.
Chịu mức thuế suất thấp nhất trong 'cơn địa chấn' của Tổng thống Trump, nghệ thuật 'tấn công quyến rũ' của Thủ tướng Anh có hiệu quả?

Chịu mức thuế suất thấp nhất trong 'cơn địa chấn' của Tổng thống Trump, nghệ thuật 'tấn công quyến rũ' của Thủ tướng Anh có hiệu quả?

Anh có thể không cần trả đũa 'cuộc chiến thuế quan' mà Tổng thống Mỹ Donald Trump vừa phát động trên toàn cầu.
Báo Argentina: Vì sao các nhà lãnh đạo thế giới 'đổ về' Việt Nam?

Báo Argentina: Vì sao các nhà lãnh đạo thế giới 'đổ về' Việt Nam?

Việt Nam có nhiều điểm hấp dẫn với các nhà đầu tư nước ngoài như chính trị ổn định, nguồn lao động giá rẻ, vị trí địa lý thuận lợi...
Phiên bản di động