Đất nước Phần Lan tươi đẹp có tới 74,2% diện tích là rừng rậm, đâu đâu cũng thấy những khu rừng bát ngát với hàng trăm loại cây, hàng trăm thứ gỗ. Từ lâu, người dân đã dùng gỗ rừng để dựng nhà cửa và đóng đồ đạc. Tuy đơn giản và cổ xưa về hình thức, song do số lượng nhiều, đồng loạt, nên nhà gỗ Phần Lan được xem là di sản kiến trúc độc đáo và quý giá bấc nhất châu Âu.Phần Lan có hai loại nhà gỗ: sơn và không sơn. Những nhà gỗ sơn thường tập trung ở đô thị với sắc màu rực rỡ, từ chóp mái cho đến tường nhà. Cửa sổ, cửa ra vào, cầu thang, sàn nhà... đều được sơn xanh đỏ. Ngược lại, nhà gỗ mộc hay gỗ không sơn chủ yếu nằm ở ngoại thành, trong các nông trang và bìa rừng, tuy không rực rỡ, song hòa lẫn vào thiên nhiên thoáng đạt, nên thơ.
Người ta cho rằng kiểu nhà gỗ ở nông thôn Phần Lan có xuất xứ từ vùng Balkan. Từ Balkan, nó du nhập Đông Âu, rồi tới Phần Lan và Thụy Điển. Kiến trúc đơn giản thường thấy là kiểu ghép mộng khớp góc. Thợ mộc chọn những cây gỗ to, khoét rãnh (góc) ở hai đầu, sau đó chồng chúng lên nhau theo dạng hình vuông, đầu cây gỗ này sẽ ăn khớp vào rãnh bị khoét ở đầu cây gỗ kia. Và cứ như thế, các cây gỗ tạo thành những bức tường cao. Điểm nổi bật nữa là cả căn nhà thường chỉ có một phòng và không có lò sưởi. Để có không gian sống rộng hơn, họ phải ráp nhiều căn nhà với nhau hoặc dựng chúng liền kề.
Nhà gỗ Phần Lan ít nhiều chịu ảnh hưởng bởi phong cách Thụy Điển. Có sử liệu cho rằng vào thế kỷ 12-13, một nhóm người dân Thụy Điển đã di cư sang vùng đất nay là bờ biển phía Tây và Nam Phần Lan, và dựng lên những căn nhà nhỏ ấm cúng cho từng gia đình ở.
Người ta cũng thấy rằng, kiểu nhà này từng có ở thời Hy Lạp cổ đại và được gọi là kiểu nhà megaron - nhà một gian không có cột cổ nhất thế giới.
Tại các nông trang Phần Lan, người dân thường dựng megaron một cửa. Một trang trại thường bao gồm một khoảng sân cỏ rộng và bao xung quanh là nhiều megaron cách biệt, cái để làm chuồng ngựa, chuồng bò, heo, cừu và cũng có thể làm kho thóc hoặc nhà kho đựng đồ cũ. Riêng chủ nhà sống và ngủ trong các căn nhà nhỏ gọi là cabin một gian hoặc hai gian do hai ngôi nhà ghép nối.
Ngoài nhà dân, nhà thờ bằng gỗ cũng đặc biệt. Tòa nhà thờ đầu tiên ở nước này là tại vùng Nousiainen, phía Bắc thành phố Turku hiện nay. Năm 1229, khi vị giáo trưởng tòa giám mục chuyển tới thung lũng sông Aurajoki, đã cho xây dựng trên mũi đất Koroinen bên sông một nhà thờ bằng gỗ khớp góc nhỏ hơn, và ở cuối dòng những thương nhân Đức cũng dựng lên một nhà thờ Đức mẹ Maria tại địa điểm nay là nhà thờ Turku.
Ở Phần Lan, có nhiều nơi các căn nhà gỗ tập trung tạo thành những làng nhà gỗ hoặc thị trấn nhà gỗ. Tại vùng quê như tỉnh Ostrobothnia còn có những ngôi làng tọa lạc những ngôi nhà gỗ hàng trăm tuổi. Tại vùng đô thị, tuy ra đời muộn hơn (thế kỷ 18- 19), song các căn nhà gỗ khăng khít hơn, tạo nên các tuyến phố nhà gỗ. Nổi bật là thị trấn Rauma - Di sản thế giới, Porvoo, Tammisaari, Naantali, Kristiinankaupunki, Uusikaarlepyy, Kokkola và Raahe.
Vào cuối thời kỳ đồ sắt, Phần Lan đã là một đất nước có nền văn minh tiến bộ, bằng chứng là người dân đã biết dùng gỗ từ các cánh rừng quanh đó bên bờ biển để xây dựng nhà cửa và tạo nên một di sản vô cùng quý giá truyền đời cho tới tận hôm nay.
Chu Mạnh Cường
