Vinh dự song hành với trọng trách
Đánh giá về những trọng trách trong tương lai của ông Guterres, ông Bolton - thành viên Viện Doanh nghiệp Mỹ và là tác giả cuốn "Đầu hàng không phải là giải pháp: Bảo vệ nước Mỹ tại LHQ và ở nước ngoài" cho rằng, việc một cựu Thủ tướng theo chủ nghĩa xã hội của Bồ Đào Nha trở thành Tổng thư ký thứ chín của LHQ gây bất ngờ cho nhiều người.
Điều bất ngờ đầu tiên là ứng cử viên chiến thắng không đến từ một nhóm nước Đông Âu, nơi chưa từng có vị Tổng thư ký nào, trong khi nhóm Tây Âu có tới 4 Tổng thư ký. Bất ngờ nữa là người chiến thắng không phải là phụ nữ như nhiều người đã dự đoán.
| Tân Tổng thư ký LHQ Antonio Guterres. (Nguồn: NY Times) |
Ông Guterres, 67 tuổi, từng giữ chức Thủ tướng Bồ Đào Nha từ năm 1995 đến 2002 sau khi giữ chức vụ lãnh đạo Cao ủy LHQ về người tị nạn từ năm 2005 đến 2015. Tuy nhiên, giữ chức vụ điều hành diễn đàn đa phương lớn nhất hành tinh sẽ rất khác so với những chức vụ ông từng nắm giữ.
Trước hết, phải công nhận rằng ông Guterres đã "mắc nợ" 5 nước thành viên HĐBA LHQ vì họ đã đặt ông vào vị trí này. Ông sẽ phải sống trong một "ngôi nhà ọp ẹp" cùng 5 thành viên thường trực của HĐBA và không được về phe với thành viên này để chống lại thành viên kia. Năm quốc gia này sẽ thường xuyên bị chia rẽ bởi những lợi ích quốc gia của họ trong các vấn đề toàn cầu khác nhau và bởi vậy đôi khi khiến HĐBA bế tắc trong việc đưa ra các quyết định. Do đó, “người ở giữa” như ông Guterres chắc chắn sẽ phải đau đầu điều chỉnh để thích nghi.
Mọi sự cần cẩn trọng
Theo ông Bolton, vị tân Tổng thư ký sẽ hoạt động hiệu quả hơn nếu như ông Guterres tập trung sử dụng tối đa quyền lực có hạn của mình, bao gồm việc cải tổ Ban thư ký LHQ vốn bị cho là cồng kềnh và quan liêu. Theo điều 97 trong Hiến chương LHQ, Tổng thư ký chỉ là "quan chức điều hành" tổ chức này. Nếu như ông Gutteres mong muốn trở thành Dag Hammarskjold (Tổng thống thứ hai của LHQ) của thế kỷ này mà theo đuổi những kế hoạch quá lớn, điều có thể giúp ông ghi điểm so với những người tiền nhiệm, thì có thể ông sẽ gần như không đạt được điều gì.
Trong trường hợp các chính phủ thành viên không thể nhất trí được về chính sách, khi đó LHQ cũng chẳng thể làm gì. Sự bất bình giữa các thành viên không phải là cái cớ để Tổng thư ký (hay Ban thư ký) tự do hành động, như cựu Tổng thư ký Kofi Annan đã quen làm trong nhiệm kỳ của mình. Làm như vậy sẽ tất yếu dẫn đến xung đột với những nhóm nước thành viên LHQ và làm sao lãng những nhiệm vụ cấp bách khác. Đó là một trong những điều ông Guterres cần ghi nhớ.
Hơn nữa, khi LHQ hành động, nhất là trong các vấn đề hòa bình và an ninh quốc tế, Tổng thư ký phải hết sức chú tâm vấn đề trước mắt. Cụ thể, hoạt động gìn giữ hòa bình của LHQ cần sự quan tâm khẩn cấp. Theo các con số thống kê mới nhất của LHQ, hiện tổ chức này đang thực hiện 16 chiến dịch gìn giữ hòa bình, với gần 119.000 nhân viên được triển khai và ngân sách hàng năm là 7,87 tỷ USD. Những cáo buộc binh sĩ gìn giữ hòa bình lạm dụng tình dục, phát tán dịch bệnh tả ở Haiti và quản lý yếm kém đang đeo bám các lực lượng gìn giữ hòa bình LHQ, khiến uy tín của họ bị giảm sút kể từ khi nhận chung giải Nobel Hòa bình vào năm 1988.
Đối với những cuộc xung đột, kinh nghiệm quốc tế của ông Guterres có thể tạo ra sự thay đổi, nếu như ông đầu tư thời gian và nỗ lực. Ông không nên chỉ bổ nhiệm các đặc phái viên cho những sứ mệnh gìn giữ hòa bình hoặc chính trị, rồi sau đó ngồi quan sát họ làm việc. Một Tổng thư ký quản lý và can dự một cách tích cực có thể đem lại những kết quả cụ thể với điều kiện là vị Tổng thư ký đó thận trọng hành động theo HĐBA.
Trong bối cảnh hệ thống quan liêu của LHQ có quá nhiều vấn đề kinh niên và tình hình thế giới đang rối loạn, mặc dù nhiều cuộc khủng hoảng của thế giới nằm ngoài khả năng giải quyết của LHQ, ông Guterres sẽ có nhiều việc quản lý phải làm hơn so với những người tiền nhiệm. Nếu như ông thực hiện bổn phận của mình và bất kỳ việc gì mà các thành viên LHQ giao cho ông trong những năm tới, ông sẽ vô cùng bận rộn. Nếu như ông vượt quá quyền hạn của mình, rắc rối sẽ đến với ông.