Nô lệ hiện đại đang gia tăng

Một báo cáo được ILO và IOM công bố ngày 12/9 cho thấy, trên thế giới cứ 150 người thì có một người là nạn nhân của “nô lệ hiện đại”.

Nô lệ hiện đại thường được dùng để chỉ nạn nhân của nạn buôn bán người, đặc biệt là phụ nữ và trẻ em, lao động cưỡng bức, bóc lột tình dục hay các hoạt động như bắt làm nô lệ để trả nợ, hôn nhân ép buộc...

Bức tranh ảm đạm

Năm 2016, trong một báo cáo tương tự, ILO ước tính có khoảng 40 triệu người trên thế giới là nạn nhân của nô lệ hiện đại trong đó có khoảng 25 triệu người là nạn nhân của lao động cưỡng bức. Theo báo cáo này, một phần tư nạn nhân là trẻ em và 70% nạn nhân là phụ nữ và trẻ em gái.

Nguyên nhân của tình trạng này được cho là bất ổn về chính trị, xung đột vũ trang, nghèo đói, thiếu cơ hội giáo dục hoặc biến đổi khí hậu…

Báo cáo năm 2022 của ILO được thực hiện dựa trên các thông tin thu thập trong năm 2021 với sự hợp tác của IOM và tổ chức phi chính phủ Walk Free Foundation. Theo ông Guy Ruyder, Tổng giám đốc ILO, “điều đáng quan ngại là tình trạng nô lệ hiện đại không được cải thiện. Không có bất kỳ sự biện minh nào cho sự tồn tại dai dẳng của hành vi lạm dụng quyền cơ bản của con người này”.

Báo cáo của ILO cho thấy, sự gia tăng hết sức đáng lo ngại với 50 triệu nạn nhân trên toàn thế giới, trong đó có 27 triệu người đang buộc phải làm việc trái với ý chí của họ. Trong số đó, khoảng 3,3 triệu trẻ em là đối tượng của lao động cưỡng bức, phần lớn là nạn nhân của bóc lột tình dục.

Kết hợp với các chuyên gia của IOM, báo cáo của ILO chỉ ra rằng, người di cư có nguy cơ bị cưỡng bức cao gấp ba lần so với bình thường. Theo các chuyên gia, di cư lao động mở ra cơ hội việc làm tốt hơn, mang lại các tác động tích cực cho người lao động cũng như gia đình họ và cộng đồng. Tuy nhiên, xu hướng này ngày càng làm lộ rõ tính dễ bị tổn thương của lao động di cư trước nạn lao động cưỡng bức thậm chí là nạn nô lệ hiện đại.

Báo cáo năm 2022 cũng tập trung vào nạn kết hôn cưỡng bức ở phụ nữ, đặc biệt ở các em gái vị thành niên. Hiện có 22 triệu người là nạn nhân của tình trạng kết hôn cưỡng bức, tăng 6,6 triệu người so với ước tính vào năm 2016. Phụ nữ và trẻ gái chiếm tới hai phần ba số nạn nhân của hôn nhân cưỡng bức và là bốn phần năm nạn nhân của tình trạng bóc lột tình dục vì mục đích thương mại. Về tổng thể, phụ nữ và trẻ gái chiếm tới 54% các trường hợp nạn nhân của nô lệ hiện đại.

Tình trạng kết hôn cưỡng bức đặc biệt nghiêm trọng đối với trẻ em dưới 16 tuổi và số liệu trên có thể chưa phải là con số thực tế. Theo định nghĩa, kết hôn cưỡng bức là cuộc hôn nhân trong đó một hoặc nhiều bên kết hôn mà không có sự đồng ý hoặc trái với ý muốn của họ. Tuy nhiên, trong nhiều xã hội, việc kết hôn, nhất là của trẻ dưới 16 tuổi lại phụ thuộc vào phong tục mang nặng tính truyền thống, trong đó sự ưng thuận của cha mẹ được đặt lên trên lợi ích của trẻ. Theo báo cáo, 85% các cuộc hôn nhân cưỡng bức của trẻ dưới 16 tuổi là do sức ép từ chính gia đình.

Báo cáo cũng cho rằng, một trong những nguyên nhân của sự gia tăng nạn nô lệ hiện đại là thế giới những năm qua liên tiếp gánh chịu các cuộc khủng hoảng lớn như đại dịch Covid-19, biến đổi khí hậu tiêu cực, suy thoái kinh tế, xung đột tại Ukraine… Đại dịch Covid-19 làm trầm trọng thêm xu hướng gia tăng của nô lệ hiện đại. Một mặt, đại dịch Covid-19 làm suy giảm điều kiện lao động, mặt khác gia tăng gánh nặng nợ nần của người lao động. Chính vì vậy, người dân buộc phải chấp nhận các hình thức nô lệ hiện đại khác nhau nhằm đảm bảo thu nhập. Nhưng theo Tổng giám đốc ILO, đại dịch không phải là nguyên nhân duy nhất, biến đổi khí hậu, xung đột quân sự ở nhiều nơi trên thế giới đang gây ra sự gián đoạn trong cơ hội học tập, nới rộng khoảng cách giàu nghèo và qua đó thúc đẩy xu thế di cư cưỡng bức cũng như làm bùng nổ bạo lực về giới.

Trái ngược với suy nghĩ, nô lệ hiện đại chủ yếu diễn ra ở các nước nghèo, theo ILO, có tới 52% nạn nhân của lao động cưỡng bức và một phần tư số nạn nhân của kết hôn cưỡng bức đang sinh sống tại các nước có thu nhập trung bình cao và ở các nước có thu nhập cao.

Một số điểm nóng

Theo ILO, khoảng 86% trường hợp lao động cưỡng bức được phát hiện làm việc trong các ngành công nghiệp tư nhân, như sản xuất, xây dựng và nông nghiệp, trong đó châu Á-Thái Bình Dương là nơi chiếm hơn một nửa tổng số lao động cưỡng bức toàn cầu. Nếu tính theo tỷ lệ dân số, tình trạng hôn nhân cưỡng bức tại các nước Arab lại đáng báo động hơn cả, cứ 1.000 người thì có 4,8 nạn nhân.

Nằm trong khu vực châu Á-Thái Bình Dương, Đông Nam Á đang trở thành điểm nóng của tình trạng lao động cưỡng bức. Theo nhật báo Sin Chew Daily của Malaysia, hàng ngàn lao động đang là nạn nhân của nô lệ hiện đại tại Campuchia và Myanmar. Họ bị dụ dỗ bởi những lời đường mật về công việc nhẹ nhàng, thu nhập ổn định, hàng ngàn người di cư đa phần là bất hợp pháp từ các quốc gia láng giềng đang bị cưỡng bức làm việc cho các mạng lưới tội phạm tại Đông Nam Á. Các mạng lưới này hoạt động chủ yếu ở Campuchia, Myanmar hoặc Thái Lan nhưng có chân rết tại hầu khắp các nước trong khu vực và cả Trung Quốc. Các nạn nhân có thể bị mua đi bán lại nhiều lần và buộc phải tham gia vào các trò lừa đảo qua Internet. Theo Sin Chew Daily, khi các nạn nhân từ chối hoặc không làm đủ yêu cầu, họ sẽ bị tra tấn, thậm chí là hãm hiếp.

Theo thống kê của Bộ Ngoại giao Việt Nam, tính đến ngày 8/9/2022, hơn 600 nạn nhân của lao động cưỡng bức là người Việt Nam đã được hỗ trợ về nước.

Trước đó, ngày 18/8, dư luận Đông Nam Á xôn xao trước hình ảnh hơn 40 người lao động trốn khỏi sòng bạc tại tỉnh Kandal (Campuchia) cách biên giới Việt Nam vài chục mét. Một tháng sau, ngày 17/9, hàng chục người được cho là các nạn nhân lao động cưỡng bức là người Việt Nam, tháo chạy khỏi một sòng bạc gần cửa khẩu Bavet thuộc tỉnh Svay Rieng (Campuchia) giáp với Tây Ninh của Việt Nam.

Trước đó, hồi tháng 3/2022, hơn 30 công dân Indonesia đã được giải cứu khỏi các băng đảng tại tỉnh Kandal (Campuchia). Ngày 22/8, cảnh sát Indonesia đã chặn một chuyến bay thuê riêng chở 212 lao động bất hợp pháp từ nước này tới Sihanoukville (Campuchia). Kể từ đầu năm 2022 đến tháng Tư, 66 công dân Thái Lan cũng được giải cứu, trong khi đó, theo cảnh sát nước này, vẫn còn khoảng 1.500 người khác đang là nạn nhân tại các trung tâm lừa đảo ở Campuchia.

Nạn nhân của tình trạng nô lệ hiện đại tại Đông Nam Á không chỉ là công dân các quốc gia trong khu vực mà còn là công dân từ Trung Quốc đại lục, Hong Kong (Trung Quốc) và Đài Loan (Trung Quốc). Theo Time, từ đầu năm 2022, có ít nhất 43 người Hong Kong bị bắt cóc và cưỡng bức lao động tại Đông Nam Á. Hàng trăm người đến từ Đài Loan hiện vẫn được xem là mất tích tại Campuchia.

Mục tiêu xóa bỏ nô lệ hiện đại đến năm 2030

Liên hợp quốc đặt mục tiêu xóa bỏ tình trạng nô lệ hiện đại từ nay đến năm 2030. Tuy nhiên, theo Guy Ryder, Tổng giám đốc của ILO, các quốc gia đang “suy giảm nỗ lực” trong đấu tranh chống nạn nô lệ hiện đại và “đã bỏ quên cuộc chiến chống lao động cưỡng bức”.

Trong khi đó, ông António Vitorino, Tổng giám đốc IOM cho rằng, báo cáo năm 2022 đã “nhấn mạnh tính khẩn cấp trong việc đảm bảo rằng, mọi di cư phải an toàn, có điều tiết và thường xuyên. Việc giảm thiểu tính dễ bị tổn thương của người di cư trước tình trạng lao động cưỡng bức và nô lệ con người phụ thuộc trước tiên vào các khuôn khổ chính sách và pháp lý của các quốc gia, đảm bảo tôn trọng, bảo vệ và thực thi quyền tự do cơ bản của con người và của người có tiềm năng di cư trong mọi giai đoạn của tiến trình di cư cho dù quy chế di cư của họ như thế nào. Toàn bộ xã hội phải làm việc cùng nhau để đảo ngược xu hướng gây sốc này, nhất là bằng việc thực thi Hiệp ước toàn cầu về di dân”.

Bà Grace Forrest, Giám đốc Walk Free cho rằng, “nô lệ hiện đại là phản đề của phát triển bền vững. Dẫu vậy, năm 2022, tình trạng này sẽ vẫn âm ỉ trong nền kinh tế thế giới. Nó là vấn đề do con người tạo ra, gắn với chế độ nô lệ trong lịch sử và tình trạng bất bình đẳng mang tính cơ cấu dai dẳng. Vào thời điểm các cuộc khủng hoảng trầm trọng, một ý chí chính trị thực sự sẽ là chìa khóa cho việc chấm dứt những xâm phạm đến quyền của con người”.

Để đạt được mục tiêu xóa bỏ nạn nô lệ hiện đại vào năm 2030, Tổng giám đốc ILO Guy Ryder cho rằng, “các chính sách và quy định hiệu quả của các quốc gia có vai trò nền tảng. Tuy nhiên, các chính phủ không thể tự họ đạt được các mục tiêu này. Các chuẩn mực quốc tế cấu thành nên một nền tảng vững chắc và một cách tiếp cận toàn cầu là cần thiết hơn bao giờ hết”.