Số liệu do Cục thống kê quốc gia Trung Quốc công bố gần đây cho thấy Tổng sản phẩm quốc nội (GDP) năm 2021 của Trung Quốc tăng 8,1% so với năm trước, quy mô nền kinh tế đạt 114.400 tỷ nhân dân tệ (NDT), tương đương 17.700 tỷ USD tính theo tỷ giá hối đoái trung bình hàng năm.
Mặc dù hiện nay Mỹ vẫn chưa công bố số liệu GDP năm 2021, nhưng theo dự đoán của nhiều tổ chức trên thế giới, GDP năm 2021 của Mỹ đạt khoảng 23.000 tỷ USD.
Điều đó nghĩa là tính đến cuối năm 2021, quy mô nền kinh tế Trung Quốc đã tương đương 77% quy mô nền kinh tế Mỹ. Trong khi đó, GDP năm 2020 của Trung Quốc tương đương 70% của Mỹ, chỉ trong vòng một năm tăng 7 điểm phần trăm.
| Tính đến cuối năm 2021, quy mô nền kinh tế Trung Quốc đã tương đương 77% quy mô nền kinh tế Mỹ. (Nguồn: AP) |
Bắc Kinh sẽ vượt Washington?
Những năm gần đây, ngày càng nhiều nhà quan sát và chuyên gia nghiên cứu cho rằng, đây đã không phải là vấn đề “có hay không”, mà là vấn đề “sớm hay muộn”.
Kể từ sau khi vượt Nhật Bản trở thành nền kinh tế lớn thứ hai thế giới vào năm 2010, khoảng cách giữa Trung Quốc và Mỹ liên tục thu hẹp.
Mặc dù tốc độ phát triển của Trung Quốc chậm lại trong những năm gần đây, nhưng tốc độ tăng trưởng GDP hàng năm vẫn luôn cao hơn. Nếu kinh tế Trung Quốc và Mỹ tiếp tục phát triển với tốc độ tăng trưởng khác nhau, điều đó đồng nghĩa với việc quy mô nền kinh tế Trung Quốc cuối cùng sẽ vượt Mỹ.
Liên quan đến vấn đề “sớm hay muộn”, hiện nay các tổ chức nghiên cứu đưa ra dự đoán khác nhau. Trung tâm nghiên cứu kinh tế và thương mại Anh (CEBR) và Trung tâm nghiên cứu kinh tế Nhật Bản (JCER) cho rằng, thời điểm này sẽ đến vào năm 2028.
Báo cáo do Viện nghiên cứu phát triển quốc gia thuộc Đại học Bắc Kinh và Viện Brookings của Mỹ phối hợp công bố lại cho rằng, Trung Quốc sẽ vượt Mỹ để trở thành nền kinh tế lớn nhất thế giới sau năm 2030.
Trong khi đó, báo cáo của Trung tâm nghiên cứu phát triển Quốc vụ viện Trung Quốc nhận định, quy mô nền kinh tế Trung Quốc sẽ vượt Mỹ vào năm 2032. Cho dù là năm 2028, 2030 hay 2032, thì Trung Quốc sẽ vượt Mỹ để trở thành nền kinh tế số một thế giới trong vòng khoảng 10 năm.
Tuy nhiên, cũng có một số học giả cho rằng, Trung Quốc cuối cùng sẽ không vượt qua Mỹ với lập luận trên hai phương diện:
Một là sử dụng thực tế lịch sử trước đây để chứng minh Mỹ không thể bị vượt qua. Chẳng hạn vào những năm 1930 nhiều người cho rằng Đức sẽ thống trị thế giới; vào những năm 1960, lại có nhiều người nhận định Liên Xô, quốc gia cạnh tranh với Mỹ về bom hạt nhân, sức mạnh quân sự và công nghệ vũ trụ sẽ vượt Mỹ; vào những năm 1980 cũng có nhiều người dự báo kinh tế Nhật Bản sẽ thay thế Mỹ.
Tuy nhiên, những điều này không xảy ra sau đó. Hiện nay đến lượt Trung Quốc, và kết cục có thể cũng không có gì thay đổi. Do trước đây Mỹ không bị vượt qua, nên suy luận Mỹ sẽ không bị vượt qua trong tương lai là quá đơn giản. Một số cường quốc trên thế giới từng bị vượt qua hoặc thay thế trong lịch sử đều có thành tựu huy hoàng trước đó.
Hai là hiện nay Trung Quốc đang đối diện với nhiều thách thức. Chẳng hạn như dân số già hóa, tỷ lệ sinh thấp và lợi thế kinh tế từ dân số không còn.
Những năm gần đây, chịu ảnh hưởng của chi phí lao động gia tăng và xung đột thương mại nghiêm trọng, nhiều doanh nghiệp nhỏ và vừa đã chuyển dây chuyền sản xuất ở Trung Quốc sang các khu vực khác như Đông Nam Á và Nam Á...
Kể từ khi xảy ra cuộc khủng hoảng tài chính toàn cầu đến nay, Trung Quốc đã tích lũy quy mô nợ trị giá 44.800 tỷ USD, và rủi ro tài chính này chưa biết bùng nổ vào lúc nào. Quá trình tăng trưởng tốc độ cao của Trung Quốc đã chấm dứt, những năm gần đây, tốc độ tăng trưởng đã giảm từ hai con số xuống một con số.
Việc Trung Quốc không tiếp tục tăng trưởng tốc độ cao sẽ rất khó để nước này đuổi kịp Mỹ.
Dân số già hóa và lợi thế kinh tế từ dân số không còn có lẽ có ảnh hưởng đến sự phát triển của kinh tế Trung Quốc về dài hạn, nhưng sẽ không tác động đáng kể đến phát triển kinh tế của Trung Quốc trong vòng 10 năm.
Về việc một số doanh nghiệp chuyển dây chuyền sản xuất sang các nước khác đương nhiên ảnh hưởng đến kinh tế Trung Quốc, do đó nước này cần chú ý và tìm cách ứng phó.
Tuy nhiên, trong vòng 10 năm, ảnh hưởng của điều này vẫn khá hạn chế. Liên quan đến vấn đề nợ cao, phần lớn nợ của Trung Quốc là nợ trong nước, nợ nước ngoài rất ít. Đối với một quốc gia có năng lực kiểm soát của chính phủ mạnh như Trung Quốc, chí ít trong ngắn hạn sẽ không gây ra rủi ro lớn.
Rủi ro từ xung đột quân sự, thay đổi thể chế
Trung Quốc đang trên con đường vượt qua Mỹ, cuối cùng liệu có đạt được mục tiêu hay không, thành công hay thất bại được quyết định bởi kinh tế Trung Quốc có tiếp tục duy trì tốc độ tăng trưởng tương đối cao trong 10 năm tới hay không.
| Kinh tế Trung Quốc cần phải tránh được những rủi ro lớn nếu muốn vượt Mỹ. (Nguồn: Reuters) |
Chỉ có hai vấn đề thực sự gây nên rủi ro lớn đối với phát triển kinh tế Trung Quốc 10 năm tới, hoặc có thể dẫn đến thất bại trong nỗ lực vượt qua Mỹ, đó là xung đột quân sự bên ngoài và thay đổi thể chế bên trong.
Trước tiên là chiến tranh. Một khi xảy ra xung đột quân sự quy mô lớn, thì môi trường bên ngoài của phát triển hòa bình sẽ bị phá vỡ, tiến trình phát triển kinh tế gián đoạn, hơn nữa kết cục chính trị rất khó đoán.
Gần đây, cựu Thủ tướng Australia Kevin Rudd đã nhấn mạnh trong một cuộc tọa đàm rằng, thực lực của Mỹ và Trung Quốc gần nhau chưa từng có, 10 năm tới là “10 năm nguy hiểm” đối với toàn cầu, là thời điểm then chốt - không thành thì bại - đối với Mỹ và Trung Quốc.
Thông qua một cuộc chiến tranh để đánh bại kẻ thách thức non trẻ là lựa chọn thường thấy trong lịch sử của các cường quốc để ứng phó với kẻ tìm cách thay thế mình.
Đối với Trung Quốc, với khoảng cách thực lực giữa Mỹ và Trung Quốc hiện nay, đặc biệt cần phải tránh xảy ra xung đột quân sự quy mô lớn với Mỹ hoặc đồng minh của Mỹ.
Thứ hai là phải tiếp tục cải cách mở cửa. Kinh tế Trung Quốc phát triển với tốc độ cao trong 40 năm, từ “bên bờ vực sụp đổ” trước cải cách mở cửa, đến trở thành nền kinh tế lớn thứ hai thế giới hiện nay là kết quả của cải cách mở cửa.
Có thể nói rằng, tiếp tục kiên trì con đường cải cách mở cửa, thì bước đi đuổi kịp Mỹ sẽ nhanh hơn, thời gian vượt qua sẽ sớm hơn. “Giẫm lên vết xe đổ”, quay trở lại thể chế trước cải cách mở cửa thì mục tiêu vượt qua Mỹ sẽ không bao giờ trở thành hiện thực.
Những năm gần đây, chiều hướng chính trị, quản lý xã hội và chính sách kinh tế của Trung Quốc có xu hướng cánh tả. Xu hướng này sẽ phát triển đến mức độ nào, liệu có dừng lại sau khi đạt đến một điểm dung hòa nào đó của hai thể chế hay không, điều này trực tiếp liên quan đến tốc độ phát triển kinh tế của Trung Quốc.
Lịch sử 40 năm chứng minh, phát triển kinh tế và cải cách mở cửa của Trung Quốc hình thành mối quan hệ tương quan tích cực: cải cách mở cửa càng nhiều, thì kinh tế Trung Quốc phát triển càng nhanh, ngược lại thành phần của mô hình cũ càng nhiều thì kinh tế Trung Quốc phát triển càng chậm.
Mặc dù trong bối cảnh đan xen phức tạp cũ và mới, dung hòa thể chế trước và sau, Trung Quốc vẫn sẽ phát triển, nhưng tốc độ phát triển sẽ xuống thấp, dù cho vẫn có thể vượt Mỹ.
Tuy nhiên, do tốc độ tăng trưởng chậm lại nên thời gian vượt qua sẽ kéo dài, khó thực hiện mục tiêu vượt qua trong 10 năm. Hơn nữa, những biến số và tính không xác định trong tương lai cũng sẽ gia tăng.