Thượng đỉnh Mỹ-Nga tại Alaska: Không phải vấn đề Ukraine, đây mới là điều mà ông Trump và ông Putin có thể đạt được?

Một thỏa thuận hòa bình cho Ukraine ngay tại Thượng đỉnh Mỹ-Nga trong ngày 15/8 có vẻ ngoài tầm với, nhưng một thỏa thuận về vũ khí hạt nhân thì không.

Răn đe hạt nhân, bước đi cực kỳ nguy hiểm, nhiều rủi ro 80 năm sau vụ ném bom nguyên tử xuống Hiroshima và Nagasaki: Ký ức đau thương về thảm họa hạt nhân Tổng thống Putin: Tên lửa siêu thanh 'không thể đánh chặn' của Nga sắp được triển khai trên lãnh thổ Belarus

Thượng đỉnh Nga-Mỹ tại Alaska: Cơ hội lịch sử cho một vấn đề nóng khác ngoài Ukraine

Tổng thống Mỹ Donald Trump và người đồng cấp Nga Vladimir Putin có thể đạt được thỏa thuận mang tính đột phá, thực sự phù hợp với lợi ích của cả hai quốc gia trong vấn đề kiểm soát vũ khí hạt nhân tại cuộc gặp thượng đỉnh ở Alaska ngày 15/8. (Nguồn: Getty Images)

Đó là nhận định của hai chuyên gia Sahil Shah - cố vấn chính sách cấp cao tại Viện An ninh và Công nghệ ở Oakland, California - và Dmitry Stefanovich - nghiên cứu viên tại Trung tâm An ninh quốc tế của Viện Kinh tế thế giới và Quan hệ quốc tế Primakov thuộc Viện Hàn lâm Khoa học Nga tại Moscow, trong bài báo có nhan đề "Vấn đề lớn mà ông Trump và ông Putin thực sự có thể đạt được ở Alaska", đăng tải trên tờ Politico.

More from WVR
Alaska không lạnh vì Thượng đỉnh Mỹ-Nga

Theo bài báo, trong khi các nhà phân tích nhận định, việc đạt được hòa bình tại Ukraine trong cuộc thảo luận giữa Tổng thống Mỹ Donald Trump và người đồng cấp Nga Vladimir Putin tại Alaska vẫn nằm ngoài tầm với, có một lĩnh vực khác mà hai nhà lãnh đạo có thể đạt được thỏa thuận mang tính đột phá, thực sự phù hợp với lợi ích của cả hai quốc gia, đồng thời giúp họ có cơ sở để tự hào vì đã đối phó với một mối đe dọa toàn cầu: kiểm soát vũ khí hạt nhân.

Cơ hội hiếm có đúng thời điểm

Mối đe dọa về một cuộc chạy đua vũ trang hạt nhân mới đang gia tăng. Hiệp ước Cắt giảm vũ khí chiến lược mới (New START) - thỏa thuận cuối cùng còn lại giới hạn kho vũ khí hạt nhân chiến lược lớn nhất thế giới của Mỹ và Nga - sẽ hết hạn vào tháng Hai năm sau. Khi điều đó xảy ra, lần đầu tiên trong hơn nửa thế kỷ, vũ khí chiến lược của Mỹ và Nga sẽ hoàn toàn không bị ràng buộc, quân đội của cả hai nước sẽ lập kế hoạch cho thế trận hạt nhân tương lai dựa trên những giả định tồi tệ nhất về kho vũ khí của đối phương.

Trong bối cảnh đó, cuộc gặp Trump-Putin là một cơ hội hiếm có và đúng thời điểm để hành động, không chỉ vì lợi ích của nhân loại, mà còn vì những lợi ích an ninh chiến lược cứng rắn của cả Nga và Mỹ. Hai nhà lãnh đạo không cần phải đàm phán tất cả chi tiết của một hiệp ước mới ngay trong cuộc họp, nhưng họ có thể khởi động tiến trình khôi phục tính dự đoán và sự kiềm chế trong lĩnh vực vũ khí hạt nhân, gửi tín hiệu tới bộ máy chính quyền của họ và tới thế giới rằng kỷ nguyên “cạnh tranh có kiểm soát” suốt 50 năm qua không nhất thiết phải nhường chỗ cho một cuộc chạy đua vũ trang mới mất kiểm soát.

Cả hai nhà lãnh đạo đã úp mở rằng, họ đã sẵn sàng cho việc này. Tổng thống Trump gần đây nhận xét rằng sẽ là “một vấn đề cho thế giới” nếu Hiệp ước New START hết hạn mà không có khuôn khổ kế tiếp. Tổng thống Putin cũng đã nêu rõ, việc New START sắp hết hạn là một vấn đề cần giải quyết với Washington. Nhưng thời gian không còn nhiều và càng chần chừ, nhiệm vụ này càng trở nên khó khăn hơn.

Và điều mấu chốt là không ai khác, ngoài ông Trump và ông Putin - những người nắm giữ hơn 90% số đầu đạn hạt nhân của thế giới - mới có quyền quyết định về một thỏa thuận. Đây hoàn toàn là vấn đề song phương, đòi hỏi quyết định phải được đưa ra ở cấp cao nhất mà không cần phải chờ đợi ý kiến từ bất kỳ bên thứ 3 nào.

Sáu bước tiến tới thỏa thuận

Tổng thống Trump và Tổng thống Putin có 5 tháng để giải quyết vấn đề tình trạng rơi tự do chiến lược hiện nay trước khi Hiệp ước New START hết hạn vào tháng 2/2026. (Nguồn: Vajiramias)

Theo bài báo, có sáu hành động mà hai nhà lãnh đạo Nga và Mỹ có thể đạt được cùng nhau, đặt nền móng cho việc nối lại các cuộc đàm phán về ổn định chiến lược giữa hai siêu cường hạt nhân:

Thứ nhất, tái khẳng định tuyên bố tháng 1/2022 của lãnh đạo 5 nước thành viên thường trực Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc, trong đó nêu rõ “một cuộc chiến tranh hạt nhân không thể thắng và không bao giờ được tiến hành”, đồng thời khẳng định “trách nhiệm hàng đầu” của họ là tránh mọi đối đầu quân sự với các quốc gia có vũ khí hạt nhân khác và giảm thiểu rủi ro chiến lược. Trong bối cảnh hiện nay, việc nhắc lại nguyên tắc này sẽ là một hành động lãnh đạo khiêm tốn nhưng thiết yếu.

Thứ hai, công khai cam kết không vượt quá giới hạn của New START ngay cả khi hiệp ước đã hết hạn. Biện pháp tự nguyện này sẽ ngăn chặn một cuộc chạy đua vũ trang trong ngắn hạn, trấn an cả đồng minh lẫn đối thủ và tạo thêm thời gian để giới ngoại giao và quân sự đánh giá các khuôn khổ tương lai.

Thứ ba, khẳng định không cần nối lại thử nghiệm hạt nhân nổ. Dù Hiệp ước Cấm thử hạt nhân toàn diện (CTBT) chưa có hiệu lực, một phần vì Mỹ và Nga chưa phê chuẩn, nhưng chuẩn mực chống thử nghiệm đã được duy trì suốt hàng thập kỷ. Việc phá vỡ chuẩn mực này, dù bằng lời nói hay hành động, sẽ gây bất ổn nghiêm trọng cho chính sách không phổ biến vũ khí hạt nhân toàn cầu.

Thứ tư, đồng ý đóng băng số lượng vũ khí hạt nhân phi chiến lược (hay còn gọi là “chiến thuật”), gồm những loại vũ khí nhỏ hơn, thiết kế cho chiến trường, mà không làm phương hại tới các cuộc đàm phán trong tương lai. Điều này sẽ phần nào giải tỏa lo ngại lâu nay ở Washington và gửi đi thông điệp kiềm chế lẫn nhau. Cả hai bên có thể cam kết không tăng số lượng các hệ thống này, ngay cả khi chưa có quy tắc đếm chính thức hay con số chính xác.

Thứ năm, giảm nguy cơ chạy đua tên lửa tầm trung sau khi Hiệp ước Lực lượng Hạt nhân tầm trung (INF) năm 1987 sụp đổ vào năm 2019. Kể từ đó, không còn giới hạn ràng buộc nào đối với các loại tên lửa phóng từ mặt đất có tầm bắn 500–5.500 km. Nga mới đây tuyên bố chấm dứt lệnh tạm hoãn triển khai loại tên lửa này, làm gia tăng lo ngại. Hai nhà lãnh đạo có thể tuyên bố rằng không bên nào có ý định triển khai tên lửa tầm trung đe dọa lãnh thổ bên kia.

Xa hơn, có thể cam kết song phương không chế tạo quá nhiều loại vũ khí này, đặc biệt những loại có thể nhanh chóng di chuyển hoặc tái triển khai trong khủng hoảng. Có thể mở rộng đối thoại để xử lý các thách thức từ vũ khí tấn công chính xác tầm xa khác như tên lửa hành trình hai chức năng, vũ khí siêu vượt âm và các hệ thống khác có khả năng tấn công mục tiêu chiến lược mà không cần dùng đến hạt nhân.

Thứ sáu, kiềm chế cuộc chạy đua phòng thủ tên lửa. Với việc Mỹ đẩy nhanh dự án Vòm Vàng và Nga mở rộng kho vũ khí phóng mang tiên tiến mà không bị ràng buộc, hai tổng thống có thể cùng thừa nhận rằng sự dễ tổn thương lẫn nhau vẫn là yếu tố thiết yếu cho ổn định chiến lược và không hệ thống nào có thể bảo đảm khả năng “bất khả xâm phạm”.

Chỉ thị từ hai tổng thống nối lại công việc thực chất về các vấn đề này sẽ buộc Washington và Moscow phải cùng nhau suy nghĩ sâu hơn về cách tìm ra lối đi phía trước. Ngoài các bước song phương, Trump và Putin cũng có thể cam kết hợp tác với các lãnh đạo sở hữu vũ khí hạt nhân khác nhằm giảm nguy cơ hiểu nhầm, nhận định sai hoặc tính toán sai dẫn đến việc sử dụng hạt nhân.

Cuộc gặp Trump-Putin có thể tập trung vào Ukraine, nhưng vẫn có khả năng mang ý nghĩa lịch sử đối với vấn đề hạt nhân. Câu hỏi hôm nay là liệu họ có thể tập hợp đủ ý chí chính trị để ít nhất đặt một “lằn ranh dưới” cho tình trạng rơi tự do chiến lược hiện nay và tạo điều kiện cho một kỷ nguyên kiềm chế mới hay không. Tổng thống Trump và Tổng thống Putin có 5 tháng để giải quyết vấn đề này và Alaska có thể là điểm khởi đầu.