UNCLOS 1982 - Cơ chế hiệu quả giải quyết hòa bình tranh chấp biển

Nhân dịp kỷ niệm 40 năm ra đời Công ước Liên hợp quốc về Luật Biển 1982 (UNCLOS), Giáo sư Carl Thayer thuộc Đại học New South Wales (Australia) chia sẻ ý nghĩa của Công ước cũng như các vấn đề đặt ra liên quan tới thực thi Công ước hiện nay.
Theo dõi Baoquocte.vn trên
UNCLOS và 5 vấn đề liên quan đến tranh chấp biển
UNCLOS ra đời sau khi kết thúc Hội nghị Liên hợp quốc về Luật Biển lần thứ ba với 11 phiên họp, diễn ra từ năm 1973 đến năm 1982. (Nguồn: UN)

"Hiến pháp của đại dương"

UNCLOS ra đời sau khi kết thúc Hội nghị Liên hợp quốc về Luật Biển lần thứ ba với 11 phiên họp diễn ra từ năm 1973 đến năm 1982.

Vào ngày 10/12/1982, khi UNCLOS được đưa ra để ký kết, một điều chưa từng có là 119 quốc gia đã tham gia ký kết. UNCLOS có hiệu lực từ tháng 11/1994. Hiện 167 quốc gia đã tham gia công ước này, trong đó có 164 quốc gia là thành viên của Liên hợp quốc (LHQ). Ngoài ra, 14 thành viên khác của LHQ đã ký nhưng chưa phê chuẩn UNCLOS.

UNCLOS cung cấp một khuôn khổ pháp lý toàn diện về quản trị đại dương, bao gồm luật tục quốc tế cũng như các khái niệm pháp lý mới. UNCLOS được gọi là "Hiến pháp của đại dương". Công ước thay thế cho các yêu sách và thực tiễn pháp lý riêng rẽ của các quốc gia ven biển bằng cách quy định rõ ràng các giới hạn về lãnh hải, vùng tiếp giáp lãnh hải, vùng đặc quyền kinh tế (EEZ) và thềm lục địa.

UNCLOS là sự thỏa hiệp giữa các quốc gia ven biển và các cường quốc hàng hải. Nhiều quốc gia ven biển từng là các nước thuộc địa và đang phát triển. Tất cả các quốc gia ven biển được trao quyền tài phán chủ quyền đối với các nguồn tài nguyên biển trong các vùng lãnh hải hình thành nên EEZ của các quốc gia này, cũng như đối với hydrocarbon (dầu và khí đốt), khoáng sản và các tài nguyên khác trên thềm lục địa của họ.

Trong khi đó, các cường quốc hàng hải được trao quyền tự do hàng hải trong lãnh hải và EEZ cũng như được quyền quá cảnh qua các eo biển và các tuyến đường biển qua quần đảo. Ví dụ, các tàu dân sự và quân sự được quyền qua lại “không gây hại” qua lãnh hải của các quốc gia ven biển.

Tuy nhiên, các hạn chế đã được đặt ra đối với việc qua lại không gây hại. Việc qua lại phải nhanh chóng, tàu ngầm phải nổi trên mặt nước và treo cờ quốc gia và tàu chiến không được thực hiện một số hoạt động có thể đe dọa quốc gia ven biển.

UNCLOS phản ánh sự đồng thuận của cộng đồng quốc tế rằng các điều ước quốc tế phải bao gồm một cơ chế giải quyết tranh chấp có tính ràng buộc (hoặc bắt buộc) để có thể có hiệu lực thực thi. Công ước cũng cung cấp một khuôn khổ cho việc giải thích và áp dụng công ước để giải quyết các tranh chấp giữa các bên ký kết.

Tuy nhiên, UNCLOS không giải quyết các tranh chấp giữa các quốc gia về chủ quyền hoặc tranh chấp về phân định biển, mà để các quốc gia liên quan tự giải quyết những tranh chấp này. UNCLOS còn là một “thỏa thuận trọn gói”. Các quốc gia ký kết không được phép chọn cho mình các điều khoản mà họ chấp nhận hay không chấp nhận thực hiện.

Tóm lại, UNCLOS đã kết hợp các lợi ích cạnh tranh của đa số các quốc gia, kể cả các quốc gia không giáp biển, trong một khuôn khổ pháp lý toàn diện giải quyết hầu như tất cả các khía cạnh của việc quản lý, quản trị biển và tài nguyên biển.

UNCLOS và 5 vấn đề liên quan đến tranh chấp biển
Công trình phi pháp của Trung Quốc trên đảo Phú Lâm trong quần đảo Hoàng Sa thuộc chủ quyền Việt Nam. (Ảnh: QT)

Những vấn đề đặt ra

Giáo sư Carl Thayer đưa ra một số lưu ý về vai trò cũng như những vấn đề đang đặt ra với UNCLOS.

Thứ nhất, UNCLOS cung cấp một cơ chế hiệu quả để giải quyết hòa bình các tranh chấp trên biển giữa các bên ký kết.

Ví dụ, liên quan đến các tuyên bố của Bangladesh phản đối Ấn Độ vào năm 2009 đối với vùng biển rộng 25.602 km2, vào tháng 7/2014, một Tòa Trọng tài đã ra phán quyết rằng Bangladesh được hưởng 19.467 km2 hay 76% diện tích vùng biển tranh chấp. Diện tích này bao gồm 10 lô dầu ngoài khơi.

Với phán quyết này, Bangladesh có thể thiết lập EEZ rộng 200 hải lý, thềm lục địa mở rộng và tiếp cận trực tiếp với đại dương. Ấn Độ đã chấp nhận phán quyết mà không có khiếu nại. Đây là một mô hình cho thấy các bên tham gia UNCLOS có thể giải quyết các tranh chấp giữa các bên.

Thứ hai, sau khi UNCLOS có hiệu lực, một số quốc gia ven biển đã áp dụng các cách hiểu khác nhau về tự do hàng hải trong các vùng đặc quyền kinh tế của họ.

Một số quốc gia yêu cầu tàu thuyền nước ngoài quá cảnh vùng đặc quyền kinh tế của họ phải thông báo trước, trong khi các nước khác yêu cầu các tàu thuyền này phải xin phép trước. Ngoài ra, một số nước đã đặt ra những hạn chế đối với các cuộc khảo sát quân sự trong vùng đặc quyền kinh tế của họ. Các yêu cầu khác nhau này là một nguyên nhân gây căng thẳng. Vì vậy, ưu tiên hàng đầu đối với các bên ký kết UNCLOS là đạt được các tiêu chuẩn thống nhất.

Thứ ba, là cường quốc hàng hải hàng đầu thế giới, Mỹ đã tích cực tham gia vào Hội nghị LHQ về Luật Biển lần thứ ba nói trên, nhưng chưa phê chuẩn UNCLOS, do công ước này có những điều khoản về khai thác biển sâu.

Cho đến nay, tất cả các thời tổng thống Mỹ, kể từ cựu Tổng thống Ronald Reagan (1981-1989), cũng như các chỉ huy hải quân Mỹ đều tuyên bố ủng hộ luật tục quốc tế và ủng hộ việc Mỹ tuân thủ UNCLOS.

Mỹ tiến hành các hoạt động tự do hàng hải (FONOPS) chính thức để thách thức những yêu sách chủ quyền rộng lớn và những biện pháp hạn chế đi lại mà những quốc gia ven biển đưa ra. Nhưng do chưa phê chuẩn UNCLOS, nên cường quốc này không được tham gia các thủ tục pháp lý liên quan. Ví dụ, yêu cầu của Mỹ được tham gia với tư cách quan sát viên trong vụ Philippines kiện Trung Quốc đã bị khước từ.

Thứ tư, vào tháng 5/2009, Trung Quốc đã chính thức đệ trình bản đồ gọi là "Đường 9 đoạn" mà Bắc Kinh tuyên bố chủ quyền lên Ủy ban Ranh giới thềm lục địa của LHQ và tuyên bố “các quyền lịch sử” đối với một phần lớn Biển Đông. Kể từ đó, đây là nguyên nhân chính gây căng thẳng trên Biển Đông.

Trung Quốc cũng bác bỏ thẩm quyền của Tòa Trọng tài thường trực ở La Haye (Hà Lan), vốn được thành lập theo Phụ lục VII của UNCLOS trong vụ kiện do Philippines khởi xướng. Khi tòa đưa ra phán quyết, Trung Quốc đã bác bỏ và từ chối tuân thủ.

Tòa tuyên bố cái gọi là "Đường 9 đoạn" của Trung Quốc không có cơ sở trong luật pháp quốc tế, đồng thời phán quyết rằng yêu sách của Trung Quốc đối với các quyền lịch sử đã không còn phù hợp với UNCLOS do công ước đã loại bỏ những yêu sách loại này.

Trung Quốc tham gia đầy đủ Hội nghị LHQ về Luật Biển lần thứ ba nói trên. Trung Quốc đã vận động hành lang mạnh mẽ để hội nghị này công nhận vấn đề “quyền lịch sử”, nhưng không thành công. Mặc dù vậy, quốc gia này đã ký và phê chuẩn UNCLOS.

Giáo sư Carl Thayer cho rằng, các hành động của Trung Quốc ở Biển Đông từ năm 2009 đến nay đã phá hoại nghiêm trọng UNCLOS với tư cách là "Hiến pháp của đại dương".

Philippines ra công hàm phản đối Trung Quốc vụ tàu hải cảnh cản trở tại Biển Đông

Philippines ra công hàm phản đối Trung Quốc vụ tàu hải cảnh cản trở tại Biển Đông

Ngày 29/3, Cố vấn an ninh quốc gia Hermogenes Esperon cho biết, Philippines đã gửi công hàm phản đối vụ việc tàu Cảnh sát biển ...

Trung Quốc tiếp tục ý đồ phi pháp tại Biển Đông

Trung Quốc tiếp tục ý đồ phi pháp tại Biển Đông

Thông qua hoạt động tập trận dài ngày, Trung Quốc có ý định mở rộng thăm dò trên khắp các vùng biển thuộc vùng đặc ...

(theo TTXVN)

Bài viết cùng chủ đề

Biển Đông

Đọc thêm

Luồng gió mới của chính trường Senegal

Luồng gió mới của chính trường Senegal

Tân Tổng thống Bassirou Diomaye Faye hứa hẹn định hình lại tương lai ổn định và phát triển của Senegal.
XSMB 30/3, trực tiếp kết quả xổ số miền Bắc hôm nay thứ Bảy ngày 30/3/2024. dự đoán XSMB 30/3/2024

XSMB 30/3, trực tiếp kết quả xổ số miền Bắc hôm nay thứ Bảy ngày 30/3/2024. dự đoán XSMB 30/3/2024

XSMB 30/3 - Trực tiếp kết quả xổ số miền Bắc 30/3/2024. xổ số hôm nay 30/3. dự đoán xổ số miền Bắc thứ 7. kết quả xổ số ngày ...
XSMT 30/3, trực tiếp kết quả xổ số miền Trung hôm nay thứ Bảy ngày 30/3/2024. SXMT 30/3/2024

XSMT 30/3, trực tiếp kết quả xổ số miền Trung hôm nay thứ Bảy ngày 30/3/2024. SXMT 30/3/2024

XSMT 30/3 - Kết quả xổ số ngày 30 tháng 3. SXMT 30/3. trực tiếp kết quả xổ số miền Trung 30/3/2024. xổ số hôm nay 30/3. xổ số miền ...
XSMN 30/3, trực tiếp kết quả xổ số miền Nam hôm nay thứ Bảy 30/3/2024. xổ số hôm nay 30/3

XSMN 30/3, trực tiếp kết quả xổ số miền Nam hôm nay thứ Bảy 30/3/2024. xổ số hôm nay 30/3

XSMN 30/3 - kết quả xổ số ngày 30 tháng 3. trực tiếp xổ số miền Nam 30/3/2024. xổ số miền Nam thứ 7. xo so mien nam. SXMN 30/3/2024. ...
Liệu Ukraine có thuyết phục được Ấn Độ trong quan hệ với Nga?

Liệu Ukraine có thuyết phục được Ấn Độ trong quan hệ với Nga?

Bộ trưởng Ngoại giao Ukraine Dmitry Kuleba đến thăm New Delhi trong bối cảnh Ukraine nỗ lực giành lấy sự ủng hộ của Ấn Độ.
Bạn có thể bị trầm cảm trong công việc nếu xuất hiện những thói quen sau

Bạn có thể bị trầm cảm trong công việc nếu xuất hiện những thói quen sau

Tờ HuffPost đã tham khảo các nhà trị liệu để tổng kết ra 5 thói quen làm việc thường được ngụy trang là dấu hiệu của trầm cảm. Xin giới ...
Ngoại trưởng Ấn Độ thăm Đông Nam Á: Cụ thể hóa tầm nhìn chiến lược

Ngoại trưởng Ấn Độ thăm Đông Nam Á: Cụ thể hóa tầm nhìn chiến lược

Chuyến công du Đông Nam Á của ông Jaishankar không chỉ thúc đẩy quan hệ với từng nước, mà còn góp phần nâng cao ảnh hưởng của Ấn Độ trong khu vực.
Công du New Zealand và Australia, Ngoại trưởng Trung Quốc tạo đà cải thiện quan hệ?

Công du New Zealand và Australia, Ngoại trưởng Trung Quốc tạo đà cải thiện quan hệ?

Ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị đang thực hiện chuyến công du đến New Zealand và Australia để đẩy nhanh tốc độ cải thiện quan hệ giữa hai bên.
Bước chạy đà ấn tượng

Bước chạy đà ấn tượng

Với Thông điệp liên bang mạnh mẽ, đường như đương kim Tổng thống Joe Biden đã có bước chạy đà ấn tượng cho màn tái đấu giữa hai 'người quen cũ'.
Bầu cử Tổng thống Mỹ: Màn song đấu tái hiện

Bầu cử Tổng thống Mỹ: Màn song đấu tái hiện

Từ nay đến khi cuộc bầu cử Tổng thống Mỹ diễn ra vào tháng 11 tới, nhiều bất ngờ sẽ còn xảy ra...
Chỗ dựa tinh thần của Tổng thống Palestine

Chỗ dựa tinh thần của Tổng thống Palestine

Việc Tổng thống Palestine lựa chọn đến thăm Thổ Nhĩ Kỳ trong thời điểm hiện nay có thể coi là quyết định khôn khéo.
Xung đột Nga-Ukaine, động thái mới và dự báo cục diện, kết cục

Xung đột Nga-Ukaine, động thái mới và dự báo cục diện, kết cục

Cuộc xung đột ở Ukraine bước sang năm thứ ba khó đoán định.
Thiếu hụt đạn dược trong xung đột với Nga, Ukraine tăng cường sản xuất vũ khí 'cây nhà lá vườn'

Thiếu hụt đạn dược trong xung đột với Nga, Ukraine tăng cường sản xuất vũ khí 'cây nhà lá vườn'

Trong bối cảnh xung đột Nga-Ukraine vẫn tiếp diễn, Kiev đang nỗ lực tự sản xuất vũ khí với sự hỗ trợ của phương Tây để đáp ứng nhu cầu.
Điều gì đang xảy ra với quan hệ Mỹ-Israel?

Điều gì đang xảy ra với quan hệ Mỹ-Israel?

Việc Mỹ bỏ phiếu trắng với nghị quyết kêu gọi ngừng bắn ở Gaza của Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc liệu có thể làm chuyển hướng quan hệ với Israel?
Nhật Bản cho phép xuất khẩu máy bay chiến đấu tối tân: 3 điều cần biết

Nhật Bản cho phép xuất khẩu máy bay chiến đấu tối tân: 3 điều cần biết

Kế hoạch theo Chương trình Không quân Chiến đấu Toàn cầu (GCAP) của Nhật Bản, Anh và Italy báo hiệu sự thay đổi then chốt trong chiến lược an ninh khu vực.
Ngoại trưởng Ấn Độ thăm Đông Nam Á: Dấu ấn Hành động hướng Đông, khẳng định giá trị chung với ASEAN

Ngoại trưởng Ấn Độ thăm Đông Nam Á: Dấu ấn Hành động hướng Đông, khẳng định giá trị chung với ASEAN

Ngoại trưởng Ấn Độ tìm cách tối đa hóa hoạt động ngoại giao để đưa mối quan hệ của Ấn Độ với các đối tác Đông Nam Á lên một tầm cao mới.
Vụ tấn công khủng bố ở Moscow: 'Điểm mù' của Cơ quan an ninh Nga hay thuyết âm mưu đánh lạc hướng?

Vụ tấn công khủng bố ở Moscow: 'Điểm mù' của Cơ quan an ninh Nga hay thuyết âm mưu đánh lạc hướng?

Khi chính lực lượng IS đã nhận là chủ mưu cuộc khủng bố, Nga vẫn chưa thể vội vàng tin bởi nếu vội tin rất có thể Moscow đã dính bẫy.
Chuyên gia EU: Châu Âu thức tỉnh sau 'giấc ngủ Đông', cục diện xung đột Nga-Ukraine sắp có bước chuyển?

Chuyên gia EU: Châu Âu thức tỉnh sau 'giấc ngủ Đông', cục diện xung đột Nga-Ukraine sắp có bước chuyển?

EU đồng lòng hỗ trợ Ukraine 'bằng mọi giá' vì hòa bình trong bối cảnh Nga đang dành nhiều lợi thế trong cuộc xung đột.
Phiên bản di động