Bài toán ổn định và phát triển thị trường vàng

Không chỉ là vấn đề của những nhà đầu tư “đu đỉnh” 90 triệu đồng/lượng, sự biến động này phản ánh những điểm nghẽn lớn trong chính sách quản lý. Đã đến lúc chúng ta cần đặt câu hỏi: Làm thế nào để giải phóng dòng tiền từ vàng, giảm phụ thuộc nhập khẩu và tạo nên một thị trường minh bạch, lành mạnh hơn?

Những ngày gần đây, thị trường vàng Việt Nam chứng kiến sự giảm giá mạnh mẽ. Chỉ trong vòng bốn ngày (12-15/11), giá vàng miếng SJC đã giảm đến 2 triệu đồng/lượng, đưa giá mua vào xuống còn 80 triệu đồng/lượng và giá bán ra còn khoảng 83 triệu đồng/lượng. Thậm chí, vàng nhẫn - vốn được coi là lựa chọn đầu tư linh hoạt hơn - còn rớt giá thê thảm hơn, mất tới 2,7 triệu đồng/lượng ở ngưỡng 79,8-82,1 triệu đồng/lượng (mua vào-bán ra). Điều này khiến nhiều nhà đầu tư “đu đỉnh” ở mức giá gần 90 triệu đồng/lượng không khỏi lo lắng, trong khi những người đang tìm cách mua vàng đầu tư lại ngậm ngùi vì nhiều cửa hàng báo không có vàng để bán.

Phố vàng Trần Nhân Tông (Hà Nội), vốn được coi là trung tâm giao dịch vàng lớn, cũng không phải ngoại lệ. Nhiều cửa hàng báo hết vàng miếng hoặc vàng nhẫn, trong khi người tiêu dùng vẫn chật vật tìm kiếm nguồn cung. Tình trạng “khó mua, khó bán” vàng trong thời điểm giá biến động mạnh không phải là hiện tượng mới. Nó phản ánh những bất cập lớn trong cơ chế quản lý thị trường vàng tại Việt Nam.

Thống đốc Ngân hàng Nhà nước (NHNN) Nguyễn Thị Hồng thừa nhận rằng, Việt Nam không sản xuất vàng và hoàn toàn phụ thuộc vào nguồn nhập khẩu. Điều này khiến thị trường vàng nội địa bị chi phối mạnh mẽ bởi những cơn sóng lớn của giá vàng thế giới. “Việt Nam không sản xuất vàng, nguồn cung hoàn toàn phụ thuộc nhập khẩu, do đó thị trường vàng chịu tác động rất lớn từ biến động quốc tế,” bà Hồng chia sẻ trong phiên chất vấn trước Quốc hội.

Tuy nhiên, ngoài yếu tố nguồn cung, thị trường vàng trong nước còn chịu tác động từ những bất cập trong chính sách quản lý. Nghị định 24/2012/NĐ-CP, được kỳ vọng sẽ tạo khung pháp lý ổn định cho thị trường vàng, đã lộ rõ nhiều điểm hạn chế sau hơn một thập kỷ áp dụng. Việc độc quyền nhập khẩu vàng qua Ngân hàng Nhà nước, cùng với việc hạn chế số lượng doanh nghiệp được giao dịch vàng miếng, đã làm giảm tính cạnh tranh và sự minh bạch trên thị trường.

Chênh lệch giá vàng giữa trong nước và thế giới cũng là một vấn đề lớn. Dù giá vàng thế giới đang giảm mạnh, giá vàng trong nước vẫn duy trì mức cao, khiến người tiêu dùng chịu thiệt. Đặc biệt, khi giá vàng thế giới giảm, người dân mua vàng trong nước thường gặp rủi ro lớn vì mức giảm không đồng nhất.

Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn đã đặt ra câu hỏi quan trọng trong phiên chất vấn: “Ngân hàng Nhà nước cần nghiên cứu giải pháp để khuyến khích người dân bán vàng đầu tư vào sản xuất, kinh doanh thay vì tích trữ.” Đây không chỉ là một lời nhắc nhở mà còn là bài toán lớn đặt ra cho cả hệ thống chính sách. Làm thế nào để chuyển dòng tiền từ vàng – một tài sản “chết” – vào các lĩnh vực mang lại giá trị gia tăng cao hơn như sản xuất, kinh doanh hay khởi nghiệp?

Chuyên gia kinh tế PGS.TS Nguyễn Thường Lạng nhận định rằng, vấn đề cốt lõi của thị trường vàng hiện nay nằm ở tư duy quản lý. “Chúng ta không thể mãi điều tiết thị trường vàng bằng các biện pháp hành chính. Nếu muốn ổn định thị trường, Việt Nam cần chấp nhận sự liên thông chặt chẽ với thị trường thế giới, đồng thời áp dụng các biện pháp kinh tế linh hoạt như điều chỉnh thuế nhập khẩu vàng, tăng nguồn cung nội địa và giảm bớt chênh lệch giá trong nước và quốc tế,” ông nhấn mạnh.

Ngoài ra, một trong những giải pháp được nhiều chuyên gia đồng tình là thành lập sàn giao dịch vàng quốc gia. Hiện tại, Việt Nam vẫn chưa có một sàn giao dịch vàng chính thức, nơi các giao dịch được công khai và minh bạch. Việc thiếu minh bạch này không chỉ làm tăng nguy cơ đầu cơ mà còn gây ra những biến động không cần thiết trên thị trường.

Trung Quốc, quốc gia tiêu thụ vàng lớn nhất thế giới, đã thành công với việc thành lập các sàn giao dịch vàng minh bạch và liên thông với quốc tế. Điều này không chỉ giúp ổn định giá vàng trong nước mà còn giảm thiểu rủi ro cho nhà đầu tư. Việt Nam hoàn toàn có thể học hỏi mô hình này để tăng cường tính minh bạch và ổn định cho thị trường vàng.

Một vấn đề khác không thể bỏ qua là cơ chế nhập khẩu vàng. Việc độc quyền nhập khẩu qua NHNN không chỉ làm giảm tính linh hoạt của thị trường mà còn gây áp lực lên giá vàng nội địa. Nếu mở rộng đầu mối nhập khẩu và cho phép nhiều doanh nghiệp tham gia vào chuỗi cung ứng, thị trường sẽ có tính cạnh tranh cao hơn, đồng thời giảm áp lực chênh lệch giá.

Tuy nhiên, thị trường vàng không chỉ là câu chuyện về cung và cầu. Với người Việt, vàng từ lâu đã trở thành biểu tượng của sự an toàn và ổn định tài chính. Chính tâm lý này đã ăn sâu vào văn hóa đầu tư, khiến việc chuyển đổi dòng tiền từ vàng sang các kênh khác trở thành một thách thức không nhỏ.

Ấn Độ là một ví dụ điển hình về cách giảm sự phụ thuộc vào vàng. Chính phủ nước này không chỉ áp thuế nhập khẩu vàng cao mà còn phát hành trái phiếu vàng, khuyến khích người dân gửi vàng vào ngân hàng thay vì giữ trong nhà. Những bài học từ Ấn Độ cho thấy rằng, để thay đổi thói quen tích trữ vàng của người dân, cần một chiến lược dài hạn với sự tham gia đồng bộ của cả chính phủ và các tổ chức tài chính.

Ngoài ra, tình trạng buôn lậu vàng cũng là một vấn đề nghiêm trọng. Khi giá vàng trong nước bị đẩy lên bởi các mức thuế cao, thị trường “đen” dễ dàng hưởng lợi. Tình trạng này không chỉ gây thất thoát ngân sách mà còn làm rối loạn thị trường chính thức. Các cơ quan chức năng cần tăng cường kiểm tra, giám sát và xử lý nghiêm các hành vi buôn lậu, đồng thời xây dựng các tiêu chuẩn chất lượng vàng, bao gồm hóa đơn và chứng từ giao dịch, để đảm bảo tính minh bạch.

Chuyên gia PGS.TS Nguyễn Thường Lạng nhấn mạnh rằng, đổi mới tư duy quản lý là một bài toán dài hạn, đòi hỏi sự phối hợp đồng bộ giữa các cơ quan quản lý, doanh nghiệp và chính người dân. “Một thị trường vàng ổn định không chỉ bảo vệ quyền lợi của nhà đầu tư mà còn là động lực để dòng tiền chảy vào các lĩnh vực sản xuất, kinh doanh,” ông chia sẻ.

Trong dài hạn, việc sửa đổi Nghị định 24 là cần thiết, nhưng không đủ. Việt Nam cần một chiến lược toàn diện hơn để chuyển đổi thị trường vàng từ một “vùng tối” thiếu minh bạch sang một hệ thống minh bạch, hiệu quả và liên thông với thế giới. Điều này không chỉ là bài toán kinh tế mà còn là cách để định hình lại tư duy đầu tư của người dân, thúc đẩy sự phát triển bền vững cho cả nền kinh tế.

Thị trường vàng Việt Nam đang đứng trước những thách thức lớn, nhưng đồng thời cũng mở ra cơ hội cải cách toàn diện. Đã đến lúc chúng ta cần nhìn nhận lại: Vàng không phải là câu trả lời cho mọi bài toán kinh tế. Đổi mới tư duy quản lý không chỉ để bảo vệ nhà đầu tư mà còn để tạo nên một nền kinh tế tự chủ, mạnh mẽ và công bằng hơn.