Bị cha đẻ của thuyết quyền lực mềm chỉ trích, nỗ lực cải tổ chính quyền của Tổng thống Donald Trump có giúp Mỹ 'lật ngược thế cờ'?

Việc cải tổ chính quyền liên bang có thật sự giúp Mỹ tập trung nhiều nguồn lực hơn vào cuộc cạnh tranh với Trung Quốc - một ưu tiên hàng đầu của Tổng thống Donald Trump? (Nguồn: SCMP)

Trong sáu thập kỷ qua, Cơ quan Phát triển quốc tế Mỹ (USAID) vẫn luôn phát huy vai trò là công cụ quyền lực mềm của Washington. Cơ quan này quản lý hàng tỷ USD viện trợ tài chính được phân phối trên toàn thế giới - khoảng 71,9 tỷ USD, chiếm hơn 40% viện trợ nhân đạo toàn cầu, chỉ tính riêng trong năm 2023. Thông qua các chương trình của USAID tại 177 quốc gia, thị trường xuất khẩu của Mỹ vì thế cũng được mở rộng.

Các cường quốc như Trung Quốc cũng theo cách làm này khi thành lập các cơ quan tương tự để thực hiện các sáng kiến thể hiện ​​quyền lực mềm của riêng quốc gia mình.

Nhưng sau khi ông Donald Trump bắt đầu nhiệm kỳ thứ hai với động thái gây sốc là đóng cửa USAID cũng như đóng băng hầu hết viện trợ nước ngoài để xem xét trong 90 ngày, những nỗ lực gia tăng quyền lực mềm của Washington đột ngột bị dừng lại.

Làm suy yếu quyền lực mềm của Washington

Việc giải thể USAID là một phần trong cuộc cải tổ lớn nhằm tinh giản bộ máy chính phủ và điều chỉnh chi tiêu của cơ quan này phù hợp với các ưu tiên của chính quyền. Theo các kênh thông tin, USAID sẽ tiếp tục chức năng của mình như một cơ quan viện trợ, nhưng sẽ bị cắt giảm đáng kể nguồn tài trợ và lực lượng lao động.

Động thái này đã gây ra tình trạng mất việc làm trên diện rộng, theo đó 1 triệu công viên chức được yêu cầu từ chức hoặc có nguy cơ bị sa thải, trong khi các cơ quan nghiên cứu hàng đầu như Viện Y tế quốc gia và Quỹ Khoa học quốc gia được yêu cầu xem xét lại các khoản tài trợ và cắt giảm nhân viên.

Tin liên quan
‘Chơi với Mỹ’ theo cách của Bắc Kinh

Với việc rút Mỹ khỏi Thỏa thuận Paris ngay trong ngày đầu nhậm chức, Tổng thống Donald Trump chính thức đưa quốc gia phát thải lớn nhất thế giới đứng ngoài các nỗ lực toàn cầu chống biến đổi khí hậu. Quyết định rút Mỹ khỏi Tổ chức Y tế thế giới (WHO), cơ quan mà ông Trump đã nhiều lần chỉ trích về cách xử lý đại dịch Covid-19 cũng được xét trên nhận định là không phù hợp với các ưu tiên của đất nước.

Giới phân tích cho rằng, việc chấm dứt đột ngột viện trợ nước ngoài cũng như sự xáo trộn về chính sách ở Washington có khả năng làm suy yếu sức mạnh mềm và vị thế toàn cầu của nước Mỹ, đồng thời tạo cơ hội cho Trung Quốc mở rộng ảnh hưởng của mình.

Tuy nhiên, một số chuyên gia lại nhận định, việc cải tổ chính quyền liên bang có thể cho phép Mỹ tập trung nhiều nguồn lực hơn vào cuộc cạnh tranh với Trung Quốc - một ưu tiên hàng đầu của chính quyền Tổng thống Trump.

Việc đóng băng viện trợ nước ngoài và xóa bỏ USAID đáng chú ý là phù hợp với các đề xuất được đưa ra trong Dự án 2025 - một "chương trình nghị sự cực hữu" cho nhiệm kỳ thứ hai của ông Trump tại Nhà Trắng do nhóm nghiên cứu cánh hữu Heritage Foundation biên soạn vào năm 2023.

Theo đó, Project 2025 kêu gọi chính quyền mới thực hiện “những bước đi táo bạo” vào “ngày đầu tiên” để “thay đổi quy mô và mục đích sử dụng danh mục viện trợ nhân đạo của USAID” nhằm đối phó tốt hơn với Bắc Kinh.

“Mục đích chung của cuộc cải tổ lần này là giảm thiểu lãng phí và nâng cao hiệu quả, và không còn nghi ngờ gì nữa, Bắc Kinh chắc chắn là ưu tiên trong việc phân bổ lại các nguồn lực ngoại giao và an ninh của Washington trong tương lai”, Wu Xinbo, Viện trưởng Viện Nghiên cứu quốc tế tại Đại học Fudan ở Thượng Hải cho biết.

Cũng theo ông Wu, trong khi Tổng thống Mỹ và những người ủng hộ ông tuyên bố rằng mục tiêu là giảm thiểu lãng phí tài nguyên, thì “mặt khác, các nguồn lực này có khả năng sẽ được chuyển hướng đến khu vực cạnh tranh với Trung Quốc”.

Viện trợ nước ngoài từ lâu vốn được coi là nền tảng của “quyền lực mềm” - một thuật ngữ được nhà khoa học chính trị Joseph Nye đưa ra lần đầu tiên vào năm 1990 để định nghĩa khả năng của một quốc gia trong việc gây ảnh hưởng lên một quốc gia khác mà không cần dùng đến sự ép buộc. Không giống như “quyền lực cứng” – sử dụng các biện pháp quân sự và kinh tế – quyền lực mềm không chỉ được các quốc gia ưa chuộng mà còn được vận dụng thông qua các tổ chức phi chính phủ và các tổ chức quốc tế khác.

Kể từ khi Tổng thống Trump ký sắc lệnh hành pháp đình chỉ viện trợ nước ngoài trong vòng 90 ngày hôm 20/1, giới phân tích đã lo ngại rằng cường quốc số một thế giới có thể mất vị thế trên trường quốc tế khi các cường quốc đối thủ như Trung Quốc và Nga cố gắng lấp đầy khoảng trống.

Trong một cuộc phỏng vấn với hãng tin NBC News, Joseph Nye cho biết, ông tin rằng ông chủ Nhà Trắng không hiểu gì về quyền lực mềm.

Ngoại trưởng Mỹ Marco Rubio - người được bổ nhiệm làm Quyền Giám đốc USAID, đã tìm cách xoa dịu những lo ngại về tương lai của cơ quan này. Ông hứa sẽ duy trì các chương trình liên quan đến "dịch vụ y tế, thực phẩm, nơi trú ẩn và hỗ trợ sinh kế".

Trong chuyến công du nước ngoài đầu tiên sau khi nhậm chức, ông Rubio đã trao đổi với nhân viên Đại sứ quán ở Guatemala rằng Mỹ “sẽ không từ bỏ viện trợ nước ngoài”, theo tờ The New York Times.

Cố vấn cấp cao cho Tổng thống Donald Trump, tỷ phú Elon Musk, lãnh đạo của Bộ Hiệu quả chính phủ (DOGE), đã đưa ra kế hoạch đóng cửa nhiều cơ quan liên bang hơn, bao gồm cả Bộ Giáo dục. Một loạt các vụ kiện đã được các công đoàn và nhóm tổng chưởng lý hơn 10 bang Dân chủ đệ trình lên tòa án để đáp trả động thái này.

Trên thế giới, các quốc gia, bao gồm cả các đồng minh của Mỹ cũng đang theo dõi chặt chẽ những thay đổi chính sách mạnh mẽ đang diễn ra tại Washington và phân tích những tác động tiềm tàng có thể xảy đến. Ngoại trưởng Philippines Enrique Manalo vào tuần trước cho biết ông sẽ “tìm cách làm rõ chính xác những gì sẽ bị ảnh hưởng” khi ông gặp Ngoại trưởng Marco Rubio bên lề Hội nghị An ninh Munich.

Theo cổng thông tin GMA Network có trụ sở tại Manila, USAID đã hỗ trợ 39 tổ chức và dự án tại Philippines với khoản hỗ trợ tài chính lên tới 47 triệu USD.