Cộng đồng quốc tế đề cao giá trị pháp lý của UNCLOS và phán quyết của PCA về Biển Đông

Ngày 12/7/2016, Tòa Trọng tài Quốc tế thành lập theo Phụ lục VII của Công ước Liên hợp quốc về Luật Biển (UNCLOS) năm 1982 ở La Hay (gọi tắt là toà PCA) đã ra phán quyết về vụ Philippines kiện Trung Quốc liên quan đến vấn đề Biển Đông.

Theo đó, Bắc Kinh không có “quyền lịch sử” ở Biển Đông, không có cơ sở pháp lý cho cái gọi là "đường 9 đoạn".

Sau 5 năm, phán quyết này vẫn là dấu mốc quan trọng và là cơ sở hữu ích để giải quyết hòa bình các tranh chấp ở Biển Đông.

Quan ngại vẫn còn đó

Trong bài phân tích đăng trên Cổng thông tin pháp lý Porady của giới luật sư Ukraine, chuyên gia Sergey Tolstov, Giám đốc Viện Phân tích chính trị và Nghiên cứu quốc tế nêu rõ, tòa PCA đã đưa ra phán quyết rõ ràng về yêu sách phi lý của Trung Quốc đối với phần lớn diện tích ở Biển Đông.

PCA tuyên bố, Trung Quốc không có cơ sở pháp lý để khẳng định "quyền lịch sử" đối với các tài nguyên ở Biển Đông trong phạm vi cái gọi là "đường 9 đoạn".

Điều đó có nghĩa là, Trung Quốc không thể nêu yêu sách đối với vùng đặc quyền kinh tế (EEZ), cũng như không có "quyền lịch sử" để tuyên bố chủ quyền đối với hoạt động khai thác tài nguyên trong khu vực này.

Về ý nghĩa của luật pháp quốc tế trong giải quyết tranh chấp ở Biển Đông, chuyên gia Sergey Tolstov nhấn mạnh nghĩa vụ của các bên trong khuôn khổ UNCLOS năm 1982, đồng thời bày tỏ quan ngại về các hành động đơn phương không tuân thủ luật pháp quốc tế đã gây sự bất ổn về an ninh tại khu vực.

Theo chuyên gia này, "các bên cần tự nguyện tuân thủ UNCLOS và phán quyết của PCA".

Cổng thông tin Porady cũng đăng tải bài phỏng vấn Giáo sư Euclides Campos thuộc Đại học Panama, trong đó khẳng định giá trị pháp lý của phán quyết PCA trong vụ Philippines kiện Trung Quốc về vấn đề Biển Đông.

Ông phân tích và lập luận bác bỏ các luận điểm Trung Quốc đưa ra để từ chối thừa nhận và thực thi Phán quyết.

Ông Euclides nhận định, hiện vẫn chưa có nhiều tiến triển trong việc giải quyết tranh chấp ở Biển Đông, thậm chí căng thẳng có xu hướng gia tăng do Trung Quốc phớt lờ phán quyết của PCA, tiến hành các hoạt động bất hợp pháp.

Theo đó, Bắc Kinh không chỉ thiết lập kiểm soát toàn bộ đá Vành Khăn, biến đá này thành căn cứ quân sự có đường cất hạ cánh máy bay mà còn mở rộng kiểm soát đến cả các vùng lãnh thổ khác của Philippines, tiếp đó còn đưa tàu hiện diện trái phép trong lãnh hải của Philippines.

Việc Trung Quốc yêu cầu Philippines không áp dụng phán quyết có lợi cho nước này của PCA khó mà phù hợp với các quy định của luật pháp quốc tế. Mục tiêu chiến lược của Trung Quốc là biến Biển Đông thành "ao nhà".

Giáo sư Euclides Campos bày tỏ quan ngại khi Trung Quốc thông qua "Luật về phòng vệ bờ biển", vào tháng 2.

Cho rằng việc thực thi luật này trong các vùng nước tranh chấp và các vùng nước quốc tế đang làm gia tăng nguy cơ xung đột diện rộng, Giáo sư bày tỏ hy vọng, phán quyết dựa trên luật pháp quốc tế này sẽ được tất cả các bên tôn trọng và thực thi.

Cũng liên quan đến chủ đề nêu trên, trang news24ua.com đã đăng bài viết với tiêu đề "Bản phán quyết không được thực hiện" của tác giả Alexander Danilov.

Bài viết nêu kết quả vụ kiện, theo đó PCA ra phán quyết xác định Trung Quốc không có "quyền lịch sử" đối với các vùng nước ở Biển Đông.

Bài viết dẫn chứng rằng, trong vài năm gần đây, Trung Quốc tích cực phát triển hạ tầng quân sự ở các đảo tranh chấp, xây dựng đường băng cất hạ cánh và bãi đỗ trực thăng.

Ngoài ra, trên Biển Đông còn xuất hiện hàng chục đảo nhân tạo có thể sử dụng cho mục đích quân sự. Hoạt động của Trung Quốc gây sự chú ý và phản ứng từ các nước.

ASEAN cần phát huy vai trò trung tâm

Phát biểu tại Hội thảo lần thứ 4 về Biển Đông nhân dịp 5 năm PCA ra phán quyết về Biển Đông do Viện Á-Phi thuộc Đại học Hamburg của Đức tổ chức ngày 9/7, Giáo sư Thomas Engelbert thuộc Đại học Hamburg cho rằng, từ sau khi PCA ra phán quyết về Biển Đông, tình hình tại vùng biển này tiếp tục có nhiều diễn biến căng thẳng trên thực địa, với việc liên tiếp diễn ra các hành vi vi phạm luật pháp quốc tế khiến nhiều nước phải lên tiếng phản đối.

Trong khi đó, quá trình đàm phán về COC giữa ASEAN và Trung Quốc vẫn chưa hoàn thành.

Theo ông, thời gian qua Mỹ đã thúc đẩy mạnh chiến lược Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương, Liên minh châu Âu (EU) và nhiều quốc thành viên cũng đã ban hành các chiến lược riêng về khu vực này.

Giáo sư Thomas Engelbert cũng nhắc đến việc đầu năm nay Nhật Bản đã gửi công hàm lên Liên hợp quốc bác các yêu sách chủ quyền phi lý của Trung Quốc ở Biển Đông.

Các nước như Mỹ, Anh, Pháp, Đức, Australia, New Zealand, Indonesia, Malaysia, Philippines và Việt Nam cũng đã đưa ra các tuyên bố về những diễn biến căng thẳng trên vùng biển này. Các bên đều mong muốn Biển Đông sẽ là một vùng biển an toàn, ổn định và đảm bảo tự do hàng hải.

Bên cạnh đó, cộng đồng quốc tế cũng luôn đề cao việc tuân thủ luật pháp quốc tế và phản đối mạnh mẽ những hành động vi phạm UNCLOS cũng như việc không tuân thủ phán quyết của Tòa PCA.

Chia sẻ quan điểm này, Giáo sư Suzette Suarez thuộc Đại học Khoa học ứng dụng Bremen khẳng định, phán quyết của PCA là văn bản pháp lý có giá trị quốc tế cao và có vai trò quan trọng trong giải quyết tranh chấp cũng như phân định giới hạn bên ngoài của thềm lục địa ở Biển Đông.

Việc phân định các giới hạn của thềm lục địa là thủ tục ràng buộc và bắt buộc trong UNCLOS.

Tại hội thảo trực tuyến quốc tế cấp cao lần thứ 4 với chủ đề: “Sự phát triển tình hình Biển Đông hướng tới hòa bình và an ninh khu vực: Quan điểm của ASEAN” do Viện Nghiên cứu Đông Nam Á Indonesia tổ chức ngày 8/7, ông Veeramalla Anjaiah, Nghiên cứu viên cao cấp của Trung tâm Nghiên cứu Đông Nam Á Indonesia cho rằng, bất chấp đại dịch Covid-19, hành vi gây hấn của Trung Quốc ngày càng gia tăng trên Biển Đông, xâm phạm chủ quyền của các nước ASEAN, vi phạm luật pháp quốc tế và gây ra mối đe dọa lớn đối với hòa bình và an ninh trong khu vực.

Học giả Veeramalla khẳng định: “Đã đến lúc ASEAN cần phải đoàn kết để yêu cầu Trung Quốc tuân thủ phán quyết của Tòa trọng tài cũng như UNCLOS năm 1982 mà Trung Quốc là một bên ký kết. Đồng thời, ASEAN phải nhanh chóng thúc đẩy các cuộc đàm phán về COC một cách thực chất, hiệu quả và có tính ràng buộc pháp lý phù hợp với UNCLOS".

Trong bài viết trên trang India Blooms, Giáo sư Baladas Ghoshal nhận định, ASEAN đang không chỉ bị rơi vào vòng xoáy cạnh tranh và đối đầu giữa Mỹ-Trung Quốc, mà còn chịu ảnh hưởng bởi đại dịch Covid-19.

Giáo sư Ghoshal nhấn mạnh: "Trong bối cảnh khó khăn như vậy, ASEAN cần phải duy trì sự đoàn kết và đưa ra lập trường thống nhất về vấn đề Biển Đông, từ đó lên tiếng kêu gọi Bắc Kinh chấp nhận phán quyết của PCA và sớm ký kết COC vì hòa bình và ổn định của khu vực".

Quốc tế ủng hộ trật tự dựa trên luật lệ

Ngày 11/7, Ngoại trưởng Mỹ Antony Blinken nhấn mạnh, Washington tiếp tục ủng hộ phán quyết của Tòa PCA năm 2016.

Người đứng đầu ngành ngoại giao Mỹ nêu rõ: "Tự do hàng hải là lợi ích lâu dài của tất cả các nước và là vấn đề sống còn đối với hòa bình và thịnh vượng toàn cầu. Công ước UNCLOS là cơ sở cho các hành động và hợp tác quốc gia, khu vực và toàn cầu trong lĩnh vực hàng hải và quan trọng đối phó với việc đảm bảo dòng chảy tự do của thương mại toàn cầu".

Bộ Ngoại giao Nhật Bản ngày 12/7 cũng ra tuyên bố khẳng định, phán quyết của Tòa Trọng tài là cuối cùng và mang tính ràng buộc về pháp lý đối với các bên tranh chấp theo các quy định của UNCLOS năm 1982, các bên liên quan cần phải tuân thủ phán quyết.

Ngoại trưởng Toshimitsu Motegi khẳng định, việc Trung Quốc tuyên bố không chấp nhận phán quyết là đi ngược lại nguyên tắc giải quyết hòa bình các tranh chấp phù hợp với luật pháp quốc tế, cụ thể là UNCLOS, và làm suy yếu pháp quyền như một giá trị cơ bản của cộng đồng quốc tế.

Nhật Bản hy vọng rằng, hành động các bên tuân thủ phán quyết sẽ dẫn đến việc giải quyết hòa bình các tranh chấp ở Biển Đông.

Trong khi đó, Bộ Ngoại giao Canada ngày 11/7 ra tuyên bố “tái khẳng định sự cần thiết của việc tất cả các bên liên quan phải tuân thủ phán quyết này. Phán quyết là cột mốc ý nghĩa và là cơ sở hữu ích để giải quyết hòa bình tranh chấp tại Biển Đông”.

Tuyên bố của Bộ Ngoại giao Canada bày tỏ “đặc biệt quan ngại trước các hành động leo thang và gây bất ổn của Trung Quốc tại Biển Đông và biển Hoa Đông”.

Canada “kêu gọi tất cả các nước, bao gồm Trung Quốc, tuân thủ các cam kết trước đó được đưa ra trong Tuyên bố về Ứng xử của các bên ở Biển Đông (DOC) năm 2002”.