Đại diện thường trú Tòa thánh Vatican tại Việt Nam: Bước đột phá trong đối ngoại tôn giáo

Ngày 23/12/2023, Tòa thánh Vatican chính thức công bố quyết định của Giáo hoàng Francis bổ nhiệm Tổng Giám mục Marek Zalewski - nhà ngoại giao chuyên nghiệp, sứ thần của Vatican, làm Đại diện thường trú đầu tiên của Tòa thánh tại Việt Nam. Và ngày 24/12/2023, Bộ Ngoại giao Việt Nam đã thông báo công khai nội dung này.

Đây là kết quả của sự nỗ lực, bền bỉ qua hơn một thập kỷ đối thoại, thấu hiểu, gạt đi những khúc mắc của lịch sử, đồng thời là thành quả của việc thực hiện nguyên tắc đa phương hóa, đa dạng hóa các mối quan hệ quốc tế, Việt Nam luôn sẵn sàng là bạn, là đối tác tin cậy và có trách nhiệm trong cộng đồng quốc tế.

Từ nay, mối quan hệ giữa Việt Nam-Vatican sẽ bước sang một trang mới, hướng tới một tương lai hòa bình, ổn định và phát triển.

Đại diện thường trú Tòa thánh Vatican tại Việt Nam: Bước đột phá trong đối ngoại tôn giáo

Chủ tịch nước Võ Văn Thưởng và Phu nhân cùng Đoàn đại biểu cấp cao Việt Nam thăm Tòa thánh Vatican, theo lời mời của Giáo hoàng Francis, ngày 27/7/2023. (Nguồn: Vatican Media)

1. Đối ngoại tôn giáo là hoạt động của các cơ quan, tổ chức, cá nhân Việt Nam với các cơ quan, tổ chức, cá nhân nước ngoài có liên quan đến lĩnh vực tôn giáo. Trong thời kỳ toàn cầu hóa hiện nay, đối ngoại tôn giáo góp phần quan trọng vào công tác đối ngoại Đảng, ngoại giao Nhà nước và đối ngoại nhân dân, góp phần giúp các cá nhân, tổ chức quốc tế hiểu rõ về chính sách nhất quán tôn trọng quyền tự do tín ngưỡng, tôn giáo của Đảng và Nhà nước cũng như thực tiễn đời sống tôn giáo Việt Nam.

Điểm nhấn về đối ngoại tôn giáo trong năm 2023 chính là việc Tòa thánh Vatican cử Đại diện thường trú tại Việt Nam. Như vậy, sau 12 năm, kể từ ngày Việt Nam chấp thuận đề nghị của Tòa thánh Vatican về việc cử một Đặc phái viên không thường trú của Vatican hoạt động tại Việt Nam năm 2011, Giáo hội Công giáo Việt Nam đã có sự liên kết thống nhất, liền mạch với Giáo triều Roma.

Như Tổng Giám mục Giuse Nguyễn Năng, Chủ tịch Hội đồng Giám mục Việt Nam khẳng định trong thư gửi các Hồng y, linh mục và đồng bào Công giáo trước thềm Giáng sinh 2023, đây là “dấu chỉ hữu hình rõ nét hơn của sự hiệp thông giữa Hội thánh Việt Nam với Đức Giáo hoàng” và “trở thành cầu nối ngoại giao để Hội thánh có thể phát triển các hoạt động đa dạng nhằm đáp ứng các nhu cầu trong cộng đồng xã hội”.

Để ký và thông qua được Quy chế thiết lập Đại diện thường trú của Tòa thánh Vatican tại Việt Nam là sự kiên trì, bền bỉ của cả Việt Nam và Tòa thánh trong “cầu đồng, tồn dị”, đặc biệt là quan điểm gác lại những vấn đề còn khúc mắc trong lịch sử, để hướng tới sự thấu hiểu, sẻ chia và cùng phát triển.

Quá trình này có thể được kể qua những dấu mốc lịch sử, thể hiện quan điểm nhất quán của Việt Nam trong đa phương hóa, đa dạng hóa các quan hệ quốc tế vì sự ổn định, phát triển của Việt Nam, hòa bình thế giới.

“… Cả hai bên đã có thể cùng nhau tiến tới và sẽ còn tiến nữa, nhờ nhìn nhận những điểm tương đồng và tôn trọng những khác biệt. Hơn thế nữa, hai bên đã có thể đồng hành, lắng nghe nhau và hiểu nhau”.

(Trích thư của Giáo hoàng Thư Đức Giáo hoàng Francis gửi cộng đoàn Công giáo Việt Nam nhân dịp công nhận Thoả thuận về quy chế cho Đại diện thường trú của Toà thánh và Văn phòng đại diện thường trú của Toà thánh tại Việt Nam)

Quá trình thiết lập Đại diện thường trú với Tòa thánh Vatican được đánh dấu từ cuộc gặp lịch sử tháng 11/2007 của nguyên Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Tấn Dũng với Giáo hoàng Benedict XVI. Đây là sự kiện đầu tiên trong lịch sử, khi một lãnh đạo Đảng, Nhà nước Việt Nam gặp gỡ trực tiếp, cởi mở với người đứng đầu Tòa thánh. Và thông qua cuộc gặp, nguyên Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng đã khẳng định quan điểm: “Chính phủ Việt Nam luôn coi trọng mối quan hệ với Tòa thánh Vatican”.

Và để tiếp tục thực thi quan điểm nhất quán của Nhà nước Việt Nam, đến năm 2008, nhóm Công tác hỗn hợp Việt Nam-Tòa thánh Vatican đã được thiết lập, phía Việt Nam do một đồng chí Thứ trưởng Bộ Ngoại giao làm Trưởng đoàn và phía Vatican là sứ thần của Giáo hoàng. Hai bên đã xúc tiến các cuộc họp thường niên để trao đổi các vấn đề liên quan quan hệ song phương, kể cả những điểm bất đồng.

Đến năm 2009, nguyên Chủ tịch nước Nguyễn Minh Triết gặp Giáo hoàng Benedict XVI tại Tòa thánh Vatican, tái khẳng định quan điểm Việt Nam với đường lối đối ngoại độc lập, sẵn sàng là bạn, đối tác tin cậy, thành viên có trách nhiệm của cộng đồng quốc tế và mong muốn thúc đẩy quan hệ với Tòa thánh Vatican. Với sự nỗ lực của cả hai bên, năm 2011, Tòa thánh đã bổ nhiệm Đặc phái viên không thường trú tại Việt Nam.

Năm 2013, lần đầu tiên trong lịch sử, Giáo hoàng Công giáo đã đón Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng - người đứng đầu một Đảng Cộng sản theo nghi thức nguyên thủ quốc gia. Điều này thể hiện quan điểm của Vatican trong việc khẳng định vị trí, sự lãnh đạo tuyệt đối, toàn diện, mọi mặt đời sống chính trị, xã hội ở Việt Nam của Đảng Cộng sản Việt Nam.

Kể từ khi thiết lập Đặc phái viên không thường trú, Việt Nam đã tạo điều kiện cho sứ thần Tòa thánh tiến hành hàng trăm cuộc thăm viếng tới các giáo phận ở Việt Nam và gặp gỡ hàng trăm lượt các chức sắc Công giáo Việt Nam.

Đảng, Nhà nước Việt Nam luôn nhất quán nguyên tắc tôn trọng độc lập, chủ quyền, toàn vẹn lãnh thổ, không can thiệp vào công việc nội bộ của nhau, đóng góp tích cực cho hòa bình, hợp tác và phát triển trên thế giới. Chính phủ Việt Nam luôn khuyến khích các hoạt động mục vụ ở các tỉnh, thành phố, chỉ dẫn người có đạo hoạt động thuần túy tôn giáo, chấp hành quy định pháp luật Việt Nam của sứ thần Tòa thánh.

Thứ trưởng Ngoại giao Lê Thị Thu Hằng tiếp Đại diện thường trú đầu tiên của Tòa thánh Vatican tại Việt Nam, Tổng Giám mục Marek Zalewski. (Ảnh: Nguyễn Hồng)

2. Với sự cố gắng nỗ lực của Tổ công tác hỗn hợp, tháng 7/2023, nhân chuyến thăm Vatican của Chủ tịch nước Võ Văn Thưởng, sau các cuộc hội đàm cùng Giáo hoàng Francis và Hồng y Pietro Parolin - Thủ tướng Tòa thánh, Thỏa thuận Quy chế hoạt động của Đại diện thường trú và Văn phòng Đại diện thường trú Tòa thánh tại Việt Nam chính thức được ký kết. Đây là dấu mốc lịch sử quan trọng trong quan hệ ngoại giao của Vatican và Việt Nam.

Việc thiết lập Đại diện thường trú của Tòa thánh tại Việt Nam đã tạo ra những thuận lợi trong công tác đối ngoại của Việt Nam và sứ mệnh phục vụ đức tin tôn giáo cho các tín hữu của Giáo hội Công giáo Roma. Nhờ có Đại diện thường trú mà bất kỳ các vấn đề nảy sinh, đặc biệt là các vấn đề phức tạp, nhạy cảm liên quan đến Công giáo sẽ được nhanh chóng trao đổi trực tiếp thông qua Đại diện thường trú.

Các hoạt động, chương trình ngoại giao, sẽ được chính thức thực hiện ở cấp độ Nhà nước giữa Vatican và Nhà nước Việt Nam. Mặt khác, Đại diện thường trú sẽ có điều kiện thuận lợi thực hiện nhiệm vụ và trách nhiệm của Tòa thánh giao đối với các hoạt động tôn giáo của Giáo hội Công giáo Việt Nam.

Có thể khẳng định việc nâng cấp quan hệ lên Đại diện thường trú với Tòa thánh Vatican, một mặt thể hiện đường lối đối ngoại đúng đắn của Đảng, Nhà nước ta; mặt khác là sự quan tâm của Đảng, Nhà nước Việt Nam đối với chức sắc, tín đồ Công giáo tại Việt Nam; tái khẳng định sự thấu hiểu, sẻ chia trong đối ngoại tôn giáo; tạo điều kiện cho Tòa thánh thực hiện sứ mệnh tôn giáo trong bồi dưỡng đức tin, hòa giải xung đột, gìn giữ hòa bình, đường hướng tín đồ tuân thủ pháp luật, đồng hành cùng chính quyền các cấp.

Ngay sau khi Quy chế thiết lập Đại diện thường trú với Tòa thánh Vatican được ký kết, Giáo hoàng Francis đã có thư gửi cộng đồng tín hữu Công giáo tại Việt Nam, khẳng định và nhấn mạnh quan điểm: “Giáo dân tốt phải là người công dân tốt” và truyền tải thông điệp xây dựng tinh thần hòa hợp, đoàn kết dân tộc..."

Bí thư Trung ương Đảng, Trưởng ban Đối ngoại Trung ương Lê Hoài Trung gặp Giáo hoàng Francis. (Nguồn: TTXVN)

Mới đây, ngày 18/1/2024, đoàn đại biểu Việt Nam do đồng chí Lê Hoài Trung, Bí thư Trung ương Đảng, Trưởng ban Đối ngoại Trung ương dẫn đầu đã hội kiến với Giáo hoàng Francis, làm việc với Thủ tướng và Bộ trưởng Ngoại giao Vatican.

Giáo hoàng Francis đã nhận lời mời của Lãnh đạo Đảng, Nhà nước và dự kiến sẽ có chuyến thăm Việt Nam trong năm 2024. Đây tiếp tục là chỉ dấu quan trọng trong mối quan hệ tốt đẹp giữa hai bên.

Với quan điểm bỏ qua những bất đồng, khác biệt trong lịch sử; nhất quán thực hiện đường lối đối ngoại độc lập, tự chủ, hòa bình, hợp tác và phát triển, Việt Nam và Vatican đã xây dựng một mối quan hệ ngoại giao mới, chắc chắn rằng sẽ có sự phát triển hơn nữa trong tương lai.

Công giáo Việt Nam từ đây sẽ thực hiện theo một đường hướng mới của Giáo hội Công giáo Roma, đặc biệt là tiếp tục hướng dẫn, động viên tín đồ tuân thủ Hiến pháp và pháp luật.

Đây là thành tựu điểm nhấn trong đối ngoại tôn giáo của Việt Nam trong năm 2023, tất cả vì một mục tiêu chung là bảo đảm môi trường hòa bình, ổn định, tạo các điều kiện thuận lợi cho công cuộc đổi mới để phát triển kinh tế - xã hội, thu hút các nguồn lực, đặc biệt là các nguồn lực tôn giáo đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước trong thời kỳ mới.