Đảo chính ở Niger và lịch sử bất ổn của châu Phi

Đức Trí
Cuộc đảo chính quân sự mới nhất ở Niger không chỉ đẩy đất nước giàu tài nguyên bậc nhất của châu Phi vào vòng xoáy bất ổn mới mà còn là chất kích thích cho xu hướng đảo chính trở lại khu vực.
Theo dõi Baoquocte.vn trên
Những người ủng hộ phe đảo chính vẫy cờ Nga khi họ biểu tình ở thủ đô Niamey, ngày 6/8/2023. (Nguồn: AFP)
Những người ủng hộ phe đảo chính vẫy cờ Nga khi họ biểu tình ở thủ đô Niamey, ngày 6/8. (Nguồn: AFP)

Mọi chuyện có vẻ như đang “diễn ra ổn định” ở Niger, đất nước vốn được phương Tây coi là đồng minh chủ chốt ở châu Phi. Bất ngờ, ngày 26/7, Tướng Abdourahamane Tchiani, người đứng đầu lực lượng bảo vệ Tổng thống Niger đã bắt giữ Tổng thống dân cử Mohamed Bazoum, tuyên bố “được chọn là nguyên thủ quốc gia”, ra lệnh đóng cửa biên giới, bãi bỏ Hiến pháp và giới nghiêm trên toàn quốc.

Cộng đồng Kinh tế Tây Phi (ECOWAS), Liên minh châu Phi (AU) và hàng loạt nước, tổ chức quốc tế liên quan như Mỹ, Pháp, Đức, Nga, Trung Quốc, EU, WB… đồng loạt phản đối cuộc đảo chính, kêu gọi trả tự do và phục chức Tổng thống dân bầu Bazoum. Thế nhưng, chính quyền quân sự Niger kiên quyết không nhượng bộ và thể hiện chưa sẵn sàng tham gia vào các cuộc đàm phán do cộng đồng quốc tế thúc đẩy. Thậm chí, phe đảo chính tuyên bố sẽ truy tố và “thủ tiêu” Tổng thống Bazoum nếu bên ngoài can thiệp quân sự vào Niger.

Vùng đất của đảo chính

Theo một nghiên cứu, châu Phi đã trải qua 80 cuộc đảo chính thành công và 108 cuộc đảo chính bất thành từ năm 1956 đến nay. Mặc dù các cuộc đảo chính quân đã giảm một nửa tại khu vực này trong giai đoạn từ 2019-2022 khi hầu hết các quốc gia châu Phi chuyển sang nền dân chủ. Thế nhưng, các cuộc đảo chính lại có xu hướng trở lại trong những năm gần đây với các cuộc đảo chính ở Mali, Sudan, Zimbabwe và Burkina Faso và mới nhất là cuộc binh biến ở Niger ngày 26/7.

Tin liên quan
‘Lời nguyền tài nguyên’ ở châu Phi ‘Lời nguyền tài nguyên’ ở châu Phi

Tại Mali, vào ngày 18/8/2020, Đại tá Assimi Goita đã đảo chính lật đổ Tổng thống Ibrahim Boubacar Keita, người nắm quyền từ năm 2013. Đến tháng 5/2021, ông Assimi Goita tiếp tục phế truất Tổng thống lâm thời Bah Ndaw và thay ông nắm quyền cho đến nay. Tại Tchad, ngày 21/4/2021, với sự hỗ trợ của Hội đồng quân sự chuyển tiếp (CMT), Tướng Mahamat Déby đã thay thế người cha bị sát hại trong một chiến dịch quân sự. Tại Guinea, ngày 5/9/2021, Đại tá Doumbouya tiến hành đảo chính lật đổ Tổng thống Alpha Condé, người tái đắc cử từ năm 2010.

Tại Sudan, ngày 25/10/2021, Tướng Abdel Fatah al-Burhane đảo chính giữa lúc nước này đang thực hiện quá trình chuyển đổi sau sự sụp đổ của chế độ al-Bashir năm 2019, chấm dứt chính phủ dân sự-quân sự và bắt giữ Thủ tướng Hamdok. Tại Burkina Faso, ngày 24/1/2022, Trung tá Paul-Henri Sandaogo Damiba lật đổ Tổng thống Roch Marc Christian Kaboré, người đắc cử năm 2015. Đến tháng 10/2022, đến lượt Đại úy Ibrahim Traoré tiến hành đảo chính và đứng ra thay Trung tá Damiba lãnh đạo đất nước.

Tại Niger, những người làm đảo chính ngày 26/7 tuyên bố “chính phủ của Tổng thống dân bầu đã thất bại trong chính sách kinh tế, đưa đất nước vào nguy cơ bất ổn gia tăng”. Tuy nhiên, các nhà quan sát cho rằng, còn có những yếu tố khác dẫn đến cuộc đảo chính như sắc tộc, sự hiện diện và can dự của các lực lượng nước ngoài ngày càng gia tăng và sự “yếu kém, mất đoàn kết” trong khu vực.

Nguyên nhân do đâu?

Lịch sử đảo chính ở châu Phi nói chung và khu vực Tây Phi cho thấy, nguyên nhân dẫn đến các cuộc binh biến là một số vấn đề lặp đi lặp lại, chủ yếu bắt nguồn từ các tác nhân bên trong và bên ngoài. Dù có một số thành tựu về dân chủ, nhưng dân chủ ở Tây Phi vẫn được mô tả bằng từ “hời hợt” hoặc “nửa vời”.

Một số tổng thống đương nhiệm ở khu vực Tây Phi còn can thiệp vào các điều khoản hiến pháp để nắm quyền lâu hơn. Điều đó gây ra sự bất mãn và là một trong những nguyên nhân dẫn đến đảo chính. Các điều kiện chính trị ở Niger, Mali, Guinea và Burkina Faso có liên quan mật thiết đến quá khứ và hiện tại đầy biến động của mỗi quốc gia.

Trên khắp vùng Sahel dân cư thưa thớt, chính quyền địa phương quản lý kém tạo ra các khoảng trống cho các phong trào thánh chiến và khủng bố cực đoan. Điều này khiến người dân dần mất niềm tin vào chính quyền địa phương, tạo điều kiện cho lực lượng quân đội đảo chính.

Trong thời gian còn là Tổng thống Mali, ông Ibrahim Boubacar Keita hứng chỉ trích gay gắt và bị người biểu tình đòi phải từ chức vì cách phản ứng không hiệu quả với phiến quân Hồi giáo nổi dậy, hàng loạt bê bối tham nhũng cũng như các cuộc bầu cử gây tranh cãi. Cuộc binh biến mới nhất ở Niger cũng tương tự với lý do chính quyền dân sự của Tổng thống đã không đưa ra những chính sách kinh tế và an ninh hiệu quả.

Bên cạnh đó, ảnh hưởng của nước ngoài và sự cạnh tranh chiến lược khiến các cuộc đảo chính dễ xảy ra hơn ở Tây Phi. Trong bốn thập kỷ, kể từ những năm 1960, các cuộc đảo chính ở châu Phi diễn ra trong bối cảnh Mỹ-Nga cạnh tranh ảnh hưởng ở châu lục này và gần đây là sự can dự của Trung Quốc.

Một trong số những nguyên nhân sâu xa dẫn đến binh biến ở Niger mới đây là việc quân đội không hoan nghênh hiện diện của các lực lượng quân đội và căn cứ nước ngoài ở quốc gia Tây Phi này. Quân đội Niger cho rằng, việc có quá nhiều lực lượng nước ngoài sẽ khiến quân đội trong nước suy yếu.

Bốn năm trước, Mỹ mở một căn cứ máy bay không người lái ở Niger dù bị nhiều người phản đối với lý do căn cứ quân sự này có thể biến Niger thành mục tiêu của các phần tử khủng bố, gây thêm bất ổn cho quốc gia này. Năm 2022, Pháp và một số đồng minh châu Âu khác đã rút quân khỏi Mali, nước láng giềng của Niger. Tổng thống Niger khi đó đã mời Pháp đưa số quân này tới đồn trú ở Niger.

Giới lãnh đạo quân đội và một số cá nhân có ảnh hưởng lớn ở Niger không hài lòng về việc này. Hiện Pháp có khoảng 1.500 quân đồn trú tại Niger, Mỹ khoảng 1.000 và Đức cũng còn khoảng 100 quân trước khi rút hết vào tháng 12 năm nay.

Tại Mali, các nỗ lực của khu vực và quốc tế để ổn định quốc gia này tập trung quá nhiều vào an ninh mà bỏ qua thất bại trong quản lý. Đây được xem là một yếu tố góp phần gây ra cuộc đảo chính ở quốc gia Tây Phi năm 2020. Pháp, Mỹ và EU hỗ trợ an ninh cho Mali từ năm 2012 đến năm 2020 nhưng không phát triển chiến lược can dự ngoại giao để giải quyết khủng hoảng chính trị ở Mali.

Việc Paris, Washington và Brussels không đáp ứng các nhu cầu quản lý an ninh cần thiết và quan trọng của người Mali, khiến cuộc khủng hoảng chính trị ở quốc gia Tây Phi thêm trầm trọng với hệ quả là hai lần đảo chính trong năm 2020 và 2021. Assimi Goïta, thủ lĩnh của hai cuộc đảo chính ở Mali, được cho là đã nhận sự hỗ trợ và huấn luyện của Mỹ. Ảnh hưởng của Pháp với sự phát triển chính trị ở Tây Phi gần như là chắc chắn vì nhiều nước ở khu vực này từng là thuộc địa cũ của Pháp. Tướng Tchiani, người chủ mưu cuộc đảo chính mới nhất ở Niger với sự hậu thuẫn của quân đội từng được đào tạo ở Pháp, Morroco, Senegal và Mỹ.

Hệ lụy khó lường

Cuộc đảo chính mới nhất ở Niger phản ánh một xu hướng đáng báo động, đó là sự gia tăng trở lại các cuộc đảo chính quân sự khiến châu lục này không còn “tương đối ổn định” như đầu những năm 2000.

Lâu nay, châu Phi đã trở thành một chiến trường cạnh tranh địa chính trị giữa các cường quốc. Sau đảo chính, giới phân tích nhận định Pháp và phương Tây đang bị “đuổi” ra khỏi Niger để nhường chỗ cho Nga và Trung Quốc. Khi đảo chính diễn ra ở Niger, người dân ở thủ đô Niamey đã xuống đường vẫy cờ Nga, hô vang “Putin muôn năm” trong khi “đả đảo Pháp”, phá bỏ tấm biển Đại sứ quán Pháp ở thủ đô Niamey.

Cuộc đảo chính ở Niger một mặt có thể đe dọa các khoản đầu tư của Bắc Kinh nhưng cũng là cơ hội để Trung Quốc gia tăng ảnh hưởng tại khu vực. Theo Bộ Thương mại Trung Quốc, tập đoàn dầu khí Trung Quốc và tập đoàn hạt nhân Trung Quốc đã đầu tư lần lượt 4,6 tỷ USD và 480 triệu USD để khai thác dầu mỏ và uranium ở Niger.

Bên cạnh đó, việc chính quyền quân sự không chịu nhượng bộ, chắc chắn sẽ không được quốc tế công nhận, cắt đứt hỗ trợ phát triển sẽ tác động tiêu cực đến sự phát triển và cuộc sống của người dân tại đất nước hiện có hàng triệu người cần hỗ trợ nhân đạo.

Đồng thời, cuộc đảo chính có thể sẽ tạo ra chất kích thích mới cho các cuộc đảo chính, bạo loạn lan rộng, tạo cơ hội để các thế lực khủng bố trong khu vực tranh thủ gia tăng hoạt động. Điều này sẽ khiến Niger và cả lục địa có thể sẽ phải đối mặt với một vòng xoáy bất ổn toàn diện mới.

ECOWAS cân nhắc 'mọi lựa chọn' khi tìm cách lật ngược cuộc đảo chính quân sự ở Niger

ECOWAS cân nhắc 'mọi lựa chọn' khi tìm cách lật ngược cuộc đảo chính quân sự ở Niger

Các nhà lãnh đạo các nước trong Cộng đồng Kinh tế các quốc gia Tây Phi (ECOWAS) ngày 12/8 đã cân nhắc các động thái ...

Đảo chính ở Niger: Lãnh đạo đảo chính yêu cầu dỡ bỏ các biện pháp trừng phạt; ECOWAS vẫn cảnh báo sẽ can thiệp quân sự

Đảo chính ở Niger: Lãnh đạo đảo chính yêu cầu dỡ bỏ các biện pháp trừng phạt; ECOWAS vẫn cảnh báo sẽ can thiệp quân sự

Người đứng đầu chính phủ quân sự nổi dậy Niger Ali Lamine Zeine ngày 13/8 cho biết lãnh đạo lực lượng binh biến, Tướng Abdourahamane ...

Đảo chính ở Niger: Chính quyền quân sự chỉ trích ECOWAS, khẳng định sẽ 'truy tố' Tổng thống Bazoum vì điều này

Đảo chính ở Niger: Chính quyền quân sự chỉ trích ECOWAS, khẳng định sẽ 'truy tố' Tổng thống Bazoum vì điều này

Ngày 13/8, những người đứng đầu cuộc đảo chính ở Niger đã lên án Cộng đồng kinh tế các quốc gia Tây Phi (ECOWAS), cho ...

Niger đi về đâu sau đảo chính quân sự

Niger đi về đâu sau đảo chính quân sự

Khủng hoảng chính trị, quân sự đang hiện diện ở Niger và có nguy cơ lôi kéo Tây Phi và có thể cả châu Phi ...

Đảo chính ở Niger: Chính quyền quân sự để ngỏ đàm phán, Mỹ vẫn thấy ‘không gian cho ngoại giao’, Nga nói gì?

Đảo chính ở Niger: Chính quyền quân sự để ngỏ đàm phán, Mỹ vẫn thấy ‘không gian cho ngoại giao’, Nga nói gì?

Cả Nga và Mỹ đều cho thấy sự quan tâm tới vụ đảo chính ở Niger, cũng như tác động từ sự kiện này tới ...

(tổng hợp)

Bài viết cùng chủ đề

Đảo chính ở Niger

Xem nhiều

Đọc thêm

Triệu hồi hơn 11.000 xe Honda tại Việt Nam để khắc phục lỗi

Triệu hồi hơn 11.000 xe Honda tại Việt Nam để khắc phục lỗi

Honda Việt Nam (HVN) vừa thông báo triệu hồi xe đối với hơn 11.000 chiếc thuộc các mẫu CR-V, Civic và Civic Type-R để sửa chữa phụ tùng thước lái.
Việt Nam-Kyrgyzstan điện đàm tăng cường trao đổi đoàn cấp cao, thúc đẩy hợp tác kinh tế

Việt Nam-Kyrgyzstan điện đàm tăng cường trao đổi đoàn cấp cao, thúc đẩy hợp tác kinh tế

Chiều ngày 7/11, tại trụ sở Bộ, Thứ trưởng Ngoại giao Lê Thị Thu Hằng đã điện đàm với Thứ trưởng Ngoại giao Cộng hòa Kyrgyzstan Aibek Moldogaziev.
Lịch âm hôm nay 2024: Xem lịch âm 9/11/2024, Lịch vạn niên ngày 9 tháng 11 năm 2024

Lịch âm hôm nay 2024: Xem lịch âm 9/11/2024, Lịch vạn niên ngày 9 tháng 11 năm 2024

Lịch âm 9/11. Lịch âm hôm nay 9/11/2024? Âm lịch hôm nay 9/11. Lịch vạn niên 9/11/2024. Ngày hôm nay tốt hay xấu? Xem ngày giờ, hướng tốt xấu...
Tử vi hôm nay, xem tử vi 12 con giáp hôm nay ngày 9/11/2024: Tuổi Thìn tình cảm chân thật

Tử vi hôm nay, xem tử vi 12 con giáp hôm nay ngày 9/11/2024: Tuổi Thìn tình cảm chân thật

Xem tử vi 9/11 - tử vi 12 con giáp hôm nay 9/11/2024 - Tý, Sửu, Dần, Mão, Thìn, Tỵ, Ngọ, Mùi, Thân, Dậu, Tuất và Hợi về công việc, ...
100% cầu thủ muốn MU giữ Van Nistelrooy

100% cầu thủ muốn MU giữ Van Nistelrooy

Sau trận thắng PAOK, thủ thành Andre Onana thúc giục MU giữ lại HLV tạm quyền Ruud van Nistelrooy.
Liên minh cầm quyền tan rã, Tổng thống Đức lên kế hoạch giải tán Quốc hội

Liên minh cầm quyền tan rã, Tổng thống Đức lên kế hoạch giải tán Quốc hội

Ngày 7/11, Tổng thống Đức Frank-Walter Steinmeier thông báo kế hoạch chuẩn bị giải tán Quốc hội và dọn đường cho các cuộc bầu cử sớm.
Liên minh cầm quyền tan rã, Tổng thống Đức lên kế hoạch giải tán Quốc hội

Liên minh cầm quyền tan rã, Tổng thống Đức lên kế hoạch giải tán Quốc hội

Ngày 7/11, Tổng thống Đức Frank-Walter Steinmeier thông báo kế hoạch chuẩn bị giải tán Quốc hội và dọn đường cho các cuộc bầu cử sớm.
Pháp-Israel 'va chạm' ngoại giao, Paris phản đối hành động không thể chấp nhận được

Pháp-Israel 'va chạm' ngoại giao, Paris phản đối hành động không thể chấp nhận được

Pháp và Israel đã vướng vào một sự cố ngoại giao, khi quốc gia Trung Đông tạm giữ 2 nhân viên mang thị thực ngoại giao của Paris.
Đây là Hội nghị có thể quyết định tương lai châu Âu trong nhiều thập kỷ

Đây là Hội nghị có thể quyết định tương lai châu Âu trong nhiều thập kỷ

Ngày 7/11, tại thủ đô Budapest của Hungary đã khai mạc Hội nghị thượng đỉnh Cộng đồng Chính trị châu Âu (EPC) lần thứ năm.
Điều máy bay F-15E Strike Eagles tới Trung Đông, Mỹ toan tính gì?

Điều máy bay F-15E Strike Eagles tới Trung Đông, Mỹ toan tính gì?

Máy bay chiến đấu F-15 của Mỹ đã đến Trung Đông, sau khi Washington tuyên bố triển khai thêm lực lượng đến khu vực này để cảnh báo Iran.
Hơn 3 tháng trước nhậm chức, ông Donald Trump bổ nhiệm nhân sự đầu tiên trong chính quyền mới

Hơn 3 tháng trước nhậm chức, ông Donald Trump bổ nhiệm nhân sự đầu tiên trong chính quyền mới

Tổng thống đắc cử Mỹ Donald Trump đã bổ nhiệm bà Susie Wiles làm Chánh Văn phòng Nhà Trắng cho nhiệm kỳ thứ 2 bắt đầu từ ngày 20/1/2025.
Hé lộ phản ứng độc đáo bất ngờ của Trung Quốc khi bị yêu cầu giảm kho vũ khí hạt nhân

Hé lộ phản ứng độc đáo bất ngờ của Trung Quốc khi bị yêu cầu giảm kho vũ khí hạt nhân

Tổng thống Nga Putin cho biết, phương Tây đã cố gắng tác động đến kho vũ khí hạt nhân của Trung Quốc thông qua Moscow.
Thế giới sẽ phải thích ứng với một nước Mỹ rất khác?

Thế giới sẽ phải thích ứng với một nước Mỹ rất khác?

Những thay đổi dưới thời Trump 2.0 sẽ tác động nhiều mặt tới nước Mỹ và thế giới.
Malaysia-Trung Quốc: Thắt chặt tình thân

Malaysia-Trung Quốc: Thắt chặt tình thân

Chuyến thăm Trung Quốc của Thủ tướng Malaysia phản ánh mong muốn tăng cường quan hệ song phương toàn diện, đặc biệt là kinh tế và thương mại.
Chiến thắng của ông Trump: 8 cụm từ đặc tả hành trình phi thường vào Nhà Trắng, đằng sau ngày thứ Ba 'nhàn nhã' là gì?

Chiến thắng của ông Trump: 8 cụm từ đặc tả hành trình phi thường vào Nhà Trắng, đằng sau ngày thứ Ba 'nhàn nhã' là gì?

Không cần phải chờ đợi thêm, ứng cử viên Donald Trump đã giành chiến thắng thuyết phục trong cuộc Bầu cử Tổng thống Mỹ 2024.
Bầu cử Tổng thống Mỹ 2024: Màu sắc chính sách đối ngoại của ông Trump và bà Harris nếu đắc cử

Bầu cử Tổng thống Mỹ 2024: Màu sắc chính sách đối ngoại của ông Trump và bà Harris nếu đắc cử

Kết quả bầu cử Tổng thống Mỹ 2024 sẽ tác động tới tình hình thế giới thế nào và chính sách đối ngoại của ông Trump và bà Harris khác biệt ra sao?
Đại sứ Phạm Quang Vinh: 'Độc lạ', gay cấn bầu cử Tổng thống Mỹ 2024 và câu chuyện với Việt Nam

Đại sứ Phạm Quang Vinh: 'Độc lạ', gay cấn bầu cử Tổng thống Mỹ 2024 và câu chuyện với Việt Nam

Theo Đại sứ Phạm Quang Vinh, cuộc bầu cử Tổng thống Mỹ năm nay rất sít sao, nhưng dù là ai thì quan hệ Việt Nam-Mỹ vẫn tiếp đà phát triển tích cực.
Bầu cử Tổng thống Mỹ 2024: Ý nghĩa và tác động

Bầu cử Tổng thống Mỹ 2024: Ý nghĩa và tác động

Bầu cử Tổng thống Mỹ luôn có ý nghĩa quan trọng không chỉ trong nội bộ nước Mỹ mà còn với cộng đồng quốc tế.
Hiệp định Paris liệu có lâm nguy vì kết quả bầu cử Mỹ?

Hiệp định Paris liệu có lâm nguy vì kết quả bầu cử Mỹ?

Bầu cử Mỹ khép lại với những lo ngại từ giới chuyên gia rằng Washington có thể suy giảm cam kết trong cuộc chiến chống biến đổi khí hậu toàn cầu.
Chủ tịch Tập Cận Bình nhắn nhủ gì tới ông Trump trong thông điệp chúc mừng?

Chủ tịch Tập Cận Bình nhắn nhủ gì tới ông Trump trong thông điệp chúc mừng?

Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình đã gửi thông điệp chúc mừng tới Tổng thống Mỹ mới đắc cử Donald Trump, khẳng định hai bên nên hợp tác, thay vì đối đầu.
Bầu cử Mỹ trước 'giờ G': 'Kỳ phùng địch thủ' Trung Quốc vẫn gia tăng sức ảnh hưởng, chiến lược châu Á sẽ được định hình ra sao?

Bầu cử Mỹ trước 'giờ G': 'Kỳ phùng địch thủ' Trung Quốc vẫn gia tăng sức ảnh hưởng, chiến lược châu Á sẽ được định hình ra sao?

Cả ông Trump và bà Harris đều đang tìm cách mô tả bên kia là 'yếu thế trước Trung Quốc' trong nỗ lực vượt qua phe đối lập.
Quan hệ Mỹ-Anh hậu bầu cử: Hai ngã rẽ trước chân trời mới

Quan hệ Mỹ-Anh hậu bầu cử: Hai ngã rẽ trước chân trời mới

Quan hệ truyền thống Mỹ-Anh có thể sẽ đổi khác, khi cuộc bầu cử sắp tới mở ra hai viễn cảnh khác nhau cho mối thâm tình này.
Bài phát biểu tranh cử cuối cùng của bà Kamala Harris: Những 'đòn công kích' phút chót, so sánh rất giàu hình ảnh

Bài phát biểu tranh cử cuối cùng của bà Kamala Harris: Những 'đòn công kích' phút chót, so sánh rất giàu hình ảnh

Phó Tổng thống Kamala Harris đã có bài phát biểu khép lại chiến dịch tranh cử tại công viên Ellipse ở Washington, D.C.
'Ván cờ' Nga-Ukraine trước ngã rẽ bầu cử Mỹ

'Ván cờ' Nga-Ukraine trước ngã rẽ bầu cử Mỹ

Kết quả bầu cử Tổng thống Mỹ năm 2024 sẽ có ảnh hưởng lớn đến cục diện xung đột Nga-Ukraine.
Phiên bản di động