Hàng giả nhưng nhiều người mua

Nếu xem fake news (tin tức giả) là một mặt hàng thì không thể phủ nhận sự tồn tại của nó xuất phát từ việc nhà sản xuất lợi dụng tâm lý hiếu kỳ của người mua. Từ đó, loại hình thông tin này góp phần dẫn đến những biến động lớn về chính trị, kinh tế khó dự đoán.
Theo dõi Baoquocte.vn trên
TIN LIÊN QUAN
hang gia nhung nhieu nguoi mua CEO Apple: “Tin vịt đang giết chết tâm trí con người”
hang gia nhung nhieu nguoi mua Facebook đẩy mạnh chống nạn tin tức giả mạo tại Đức

Nhà xuất bản từ điển Oxford vừa chọn một từ tiêu biểu cho năm 2016: “post-truth” – “hậu sự thật”. Theo định nghĩa, Oxford, “hậu sự thật là tính từ liên quan đến các tình huống mà sự việc khách quan tạo ra sức hấp dẫn về cảm xúc và niềm tin cá nhân hơn là định hướng công luận”. Song, theo phân tích, để có post-truth, con người trải qua tác động mạnh của fake news. Công chúng luôn có xu hướng đi theo nguồn tin mà họ tò mò và cảm tình, bất kể nội dung đó ra sao, hơn là các cố gắng phân tích rạch ròi từ một tờ báo uy tín.

Âm mưu chính trị 

Sử gia La Mã thế kỷ VI Procopius được nhớ đến vì đã viết những thông tin không rõ ràng nhằm bôi nhọ danh tiếng  của Hoàng đế Justinian (482/483-565) - người được xem là đã tạo nên kỷ nguyên khác biệt, có công phục hồi một phần lãnh thổ của Đế quốc Tây La Mã. Đến năm 1522, văn sĩ người Italy Pietro Aretino (1492 - 1556) đã sử dụng ngòi bút của mình viết bài chế nhạo các ứng viên trong cuộc bầu cử Giáo hoàng Vatican, trừ người đỡ đầu của mình là Hồng y Giulio de 'Medi - người sau này trở thành Giáo hoàng thứ 219. Những "lời chế nhạo" (pasquinade) dù có thật hay không đều phát triển thành một thể loại truyền bá tin tức giả.

hang gia nhung nhieu nguoi mua
Le Canard enchainé khiến người khác chú ý khi trong tên tạp chí này có kèm dòng “No Fake news”. (Nguồn: AP)

Theo Giáo sư Robert Darnton (Đại học Harvard, Mỹ), đến thế kỷ XVII, một phiên bản khác của fake news là canard (tin vịt) xuất hiện trên đường phố Paris trong suốt 200 năm. Nó được in trên thành tàu, bức tường hoặc chạm khắc nổi bật để thu hút người cả tin. Năm 1780, tin vịt nóng nhất là thông tin vừa bắt được một con quái vật ở Chile và đang vận chuyển đến Tây Ban Nha. Hay trong giai đoạn Cách mạng Pháp, gương mặt của Hoàng hậu Marie-Antoinette (1755 - 1793) được chạm khắc trên các tấm đồng cũ để nói về những phù phiếm, nông nổi của bà, tạo ra tin vịt tuyên truyền chính trị giả, phục vụ việc lật đổ chế độ quân chủ. Điều này phần nào tạo ra sự hận thù trong dư luận, dẫn đến việc người phụ nữ này bị đưa lên máy chém sau khi cách mạng thành công.

Những nơi ký sinh

Năm 1772, Henry Bate thành lập The Morning Post, tờ báo tập hợp nhiều đoạn tin tức phần lớn là giả mạo. Chẳng hạn, ngày 13/12/1784, tờ này đăng đoạn tin về một trai bao phục vụ hoàng hậu Marie-Antoinette. Sau đó không lâu, ký giả tờ The Morning Herald cũng chuyên  nhặt "tin tức" từ những nơi công cộng gần cung điện hoàng gia rồi viết vội lên mảnh giấy trước khi trao đổi với nhau trong quán cà phê.

Việc sản xuất và bán tin tức giả đạt đến đỉnh cao vào thế kỷ XVIII ở London khi báo chí ngày càng phổ biến. Năm 1788, thủ đô nước Anh đã có 10 tờ nhật báo và 9 tuần báo mà đặc điểm cơ bản là đưa ra những thông tin kích thích dư luận, chủ yếu là chống lại các nhân vật nổi tiếng, phê phán kịch nghệ và sách.

Sang thế kỷ XX, fake news được sử dụng để tuyên truyền phục vụ đấu tranh giữa các trường phái tư tưởng. Trong Chiến tranh thế giới thứ Nhất, Chính phủ Anh đã sử dụng nhiều biện pháp, bao gồm cả việc tung tin giả để thúc đẩy xu hướng chống lại người Đức - thường được mô tả là Hun. Sau đó, Đức quốc xã - khi tăng cường các phương tiện thông tin đại chúng để củng cố quyền lực, đã sử dụng chính lối tuyên truyền phân biệt chủng tộc này để chống lại người Do Thái.

Mới đây tại Anh, chỉ bốn ngày sau khi cử tri bỏ phiếu rời Liên minh châu Âu (EU), giới tinh hoa London tụ họp ở British Academy bàn luận về vai trò của báo chí Anh trong trưng cầu dân ý. Các tờ báo lá cải lớn như The Sun hay Daily Mail đã ủng hộ Brexit. Để lôi kéo độc giả vào các chủ đề nóng, các tờ này bịa ra rất nhiều chi tiết sai sự thật mang lại ác cảm về châu Âu, được đồng thanh minh họa bởi các tuyên bố không cần biết đúng sai của các chính trị gia như Nigel Farage hay Boris Johnson. Điển hình là thông tin cho rằng “mỗi tuần nước Anh mất 350 triệu Bảng cho EU thay vì cho quỹ phúc lợi y tế quốc gia - NHS” mà chỉ vài giờ sau chiến thắng của phe ủng hộ Brexit, thủ lĩnh đảng Độc lập Anh (UKIP) Nigel Farage đã phải thừa nhận là không chính xác.

Trong khi đó ở Pháp, một trang mạng khẳng định ứng cử viên Tổng thống số 1 của đảng cánh hữu Francois Fillon thực ra có gốc Hồi giáo và tên thật là Farid chứ không phải cái tên đặc sệt chất Pháp - Francois. Hay những thông tin nói rằng 90% cử tri Pháp vào thời điểm này ủng hộ bà Marine Le Pen của đảng cực hữu Mặt trận quốc gia lên làm Tổng thống Pháp. Tận dụng xu hướng chỉ trích tin giả, Tạp chí trào phúng chính trị Le Canard enchainé khiến người khác chú ý khi trong tên tạp chí có kèm dòng “No Fake news”. Hồi giữa tháng 2/2017, tờ này phanh phui vụ việc ông Francois Fillon đã thuê chính vợ mình làm trợ lý Quốc hội khiến ông phải công khai xin lỗi.

PGS. Ethan Zuckerman, Giám đốc Trung tâm truyền thông MIT (Mỹ) cho rằng nếu nói đến fake news, không thể không đề cập đến nhánh con của nó là disinformatya (hướng một chiều dư luận) - biểu hiện trên mạng xã hội. Người tung tin chủ ý thuyết phục bạn đọc rằng một điều gì đó, một con người nào đó chỉ tốt hoặc xấu. Cách làm ô nhiễm “hệ sinh thái tin tức” này khiến xã hội bị lung lay niềm tin. Một trong những hình thức nổi tiếng nhất của disinformatya là "shitposting" - kỹ thuật làm tràn ngập fake news trên các diễn đàn trực tuyến.

Độc giả quyết định sự thật

Sự trở lại và phát triển mạnh mẽ của fake news trong năm 2016-2017 xoay quanh các sự kiện chính trị ở Mỹ, Anh, Pháp hay trước đó là Mùa xuân Arab khác phần lớn so với công tác tuyên truyền kỷ XX. Chủ yếu người ta nhìn thấy các nhóm người lợi dụng sự tương tác của truyền thông xã hội thông qua việc sử dụng các nguồn tin. Tuy nhiên, nét tương đồng ở đây là cả hai đều bóp méo sự thật để thuyết phục cảm xúc, điều khiển hành động của công chúng. Ngoài ra, nhiều người xem đây là cơ hội kiếm tiền nhờ việc phân phối nội dung, bán quảng cáo.

Giới học giả đã nhiều lần đưa ra giải pháp kiềm chế tác động của fake news nhưng điều này không dễ dàng. Ở Mỹ và nhiều nước phương Tây, hiến pháp nhấn mạnh quyền tự do báo chí phần nào tiếp sức cho dòng chảy của thông tin, bao gồm tin vịt. Một số đề xuất cho rằng các trang chia sẻ như Facebook phải lọc các tin tức giả mạo. Tuy nhiên, nhiều người e ngại cách làm này nguy hiểm khi cho nhà mạng có sức mạnh quyết định thông tin có thể đưa và điều này là không chấp nhận được.

Tuy vậy, các công ty công nghệ lớn như Facebook, Google đều đang thực hiện những cơ chế kiểm tra chéo nhằm ngăn chặn việc phát tán tin giả trên các nền tảng của mình. ABC News cho phép người dùng truy vấn những tin tức bị nghi ngờ sai lệch. Sau đó, tin tức đó sẽ được kiểm tra chéo một cách nghiêm ngặt, nhằm xác định xem các tuyên bố có bị ngắt khỏi ngữ cảnh, bị phóng đại hay làm cho sai lệch hay không. Những tin tức bị coi là giả mạo sẽ bị "gắn cờ" khi xuất hiện trên News Feed (cột tin tức chính trên trang Facebook). Một giải pháp khác được đưa ra là phổ biến nhận thức truyền thông cho công chúng để độc giả trở thành màng lọc, tự xác định thật giả và vạch trần các âm mưu tuyên truyền.

hang gia nhung nhieu nguoi mua Facebook công bố dự án tuyên chiến với "tin tức giả"

Ngày 11/1, Facebook công bố "Dự án Báo chí" nhằm ngăn chặn việc phát tán các "tin tức giả", thông qua đó xây dựng "một ...

hang gia nhung nhieu nguoi mua Người dùng Facebook mất tài khoản vì bị lừa đọc tin “hot”

Nhiều người dùng Facebook đã bị tag vào các post giới thiệu bài viết có tiêu đề hot, gợi tò mò để sau đó bị ...

hang gia nhung nhieu nguoi mua Mark Zuckerberg muốn chống tin tức giả trên Facebook

Người sáng lập trang mạng xã hội Facebook, Mark Zuckerberg ngày 20/11 đã tóm tắt kế hoạch đối phó vấn đề tin tức giả mạo ...

Nguyên Bảo (tổng hợp)

Xem nhiều

Đọc thêm

Toàn văn Tuyên bố chung Việt Nam-Bulgaria

Toàn văn Tuyên bố chung Việt Nam-Bulgaria

Nhân chuyến thăm chính thức Việt Nam của Tổng thống Bulgaria, hai bên đã nhất trí ra Tuyên bố chung.
Tổng thống Bulgaria: Việt Nam là đối tác quan trọng tại khu vực Đông Nam Á

Tổng thống Bulgaria: Việt Nam là đối tác quan trọng tại khu vực Đông Nam Á

Tổng thống Bulgaria khẳng định coi Việt Nam là đối tác quan trọng tại khu vực Đông Nam Á và mong muốn đẩy mạnh hợp tác trên tất cả lĩnh ...
Quốc vương Campuchia sắp thăm cấp Nhà nước tới Việt Nam

Quốc vương Campuchia sắp thăm cấp Nhà nước tới Việt Nam

Theo Thông cáo của Bộ Ngoại giao, Quốc vương Campuchia Preah Bat Samdech Preah Boromneat Norodom Sihamoni sẽ thăm cấp Nhà nước tới Việt Nam từ ngày 28-29/11.
Đại sứ Israel tại Mỹ 'thắp lên hy vọng' về tương lai lệnh ngừng bắn với Hezbollah

Đại sứ Israel tại Mỹ 'thắp lên hy vọng' về tương lai lệnh ngừng bắn với Hezbollah

Đại sứ Israel tại Washington tuyên bố, một thỏa thuận ngừng bắn nhằm chấm dứt giao tranh giữa Tel Aviv và Hezbollah có thể được đạt được trong vài ngày ...
Tổng thống Bulgaria thăm chính thức Việt Nam: Dấu mốc quan trọng trong quan hệ hai nước

Tổng thống Bulgaria thăm chính thức Việt Nam: Dấu mốc quan trọng trong quan hệ hai nước

Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn nhấn mạnh, Quốc hội Việt Nam mong muốn tăng cường hơn nữa quan hệ hợp tác với Quốc hội Bulgaria.
Phu nhân Chủ tịch nước Lương Cường và Phu nhân Tổng thống Bulgaria thăm Trường mầm non Việt-Bun

Phu nhân Chủ tịch nước Lương Cường và Phu nhân Tổng thống Bulgaria thăm Trường mầm non Việt-Bun

Chiều ngày 25/11, Phu nhân Chủ tịch nước Nguyễn Thị Minh Nguyệt và Phu nhân Desislava Radeva đến thăm Trường mầm non Việt-Bun.
Đại sứ Israel tại Mỹ 'thắp lên hy vọng' về tương lai lệnh ngừng bắn với Hezbollah

Đại sứ Israel tại Mỹ 'thắp lên hy vọng' về tương lai lệnh ngừng bắn với Hezbollah

Đại sứ Israel tại Washington tuyên bố, một thỏa thuận ngừng bắn nhằm chấm dứt giao tranh giữa Tel Aviv và Hezbollah có thể được đạt được trong vài ngày tới.
Biểu tình bùng phát ở Pakistan, yêu cầu trả tự do cho cựu Thủ tướng Imran Khan

Biểu tình bùng phát ở Pakistan, yêu cầu trả tự do cho cựu Thủ tướng Imran Khan

Vào ngày 25/11, hàng trăm người Pakistan đã tham gia cuộc tuần hành đòi trả tự do cho cựu Thủ tướng bị giam giữ Imran Khan.
Tình hình Lebanon: Beirut tố Israel gửi 'thông điệp đẫm máu' từ chối hòa giải, Mỹ dọa rút khỏi đàm phán ngừng bắn

Tình hình Lebanon: Beirut tố Israel gửi 'thông điệp đẫm máu' từ chối hòa giải, Mỹ dọa rút khỏi đàm phán ngừng bắn

Ngày 24/11, Thủ tướng lâm thời của Lebanon Najib Mikati cáo buộc rằng, Israel từ chối giải pháp chính trị cho xung đột với lực lượng Hezbollah.
Thủ tướng Malaysia công du Hàn Quốc: Cùng xây dựng quan hệ Đối tác chiến lược, hợp tác quốc phòng là biểu tượng của lòng tin

Thủ tướng Malaysia công du Hàn Quốc: Cùng xây dựng quan hệ Đối tác chiến lược, hợp tác quốc phòng là biểu tượng của lòng tin

Thủ tướng Malaysia Anwar Ibrahim đang có chuyến công du tới Hàn Quốc từ ngày 24-26/11, theo lời mời của Tổng thống nước chủ nhà Yoon Suk Yeol.
Hezbollah dội 250 tên lửa vào Israel, nỗ lực ngừng bắn gặp trở ngại

Hezbollah dội 250 tên lửa vào Israel, nỗ lực ngừng bắn gặp trở ngại

Lực lượng Hezbollah ngày 24/11 đã bắn khoảng 250 tên lửa và các loại đạn pháo khác vào Israel.
Xung đột Ukraine: 'Quân bài tẩy' của ông Biden khiến Tổng thống Mỹ đắc cử Trump thót tim, Nga phơi bày kế hiểm?

Xung đột Ukraine: 'Quân bài tẩy' của ông Biden khiến Tổng thống Mỹ đắc cử Trump thót tim, Nga phơi bày kế hiểm?

Ông Trump đang vô cùng lo ngại về sự leo thang của cuộc xung đột ở Ukraine và hướng đi của nó với những diễn biến mới nguy hiểm.
Mỹ cho phép Ukraine tấn công sâu vào lãnh thổ Nga: ‘Đèn xanh’ nháy chậm?

Mỹ cho phép Ukraine tấn công sâu vào lãnh thổ Nga: ‘Đèn xanh’ nháy chậm?

Việc Ukraine sử dụng tên lửa tầm xa của Mỹ tấn công quân sự trên đất Nga có thể chuyển xung đột sang giai đoạn quyết liệt hơn.
Hội nghị thượng đỉnh G20: Cam kết, xu thế và động lực

Hội nghị thượng đỉnh G20: Cam kết, xu thế và động lực

Trong bối cảnh địa chính trị phân hóa sâu sắc, xung đột leo thang và biến đổi khí hậu, Thượng đỉnh G20 rất được trông đợi.
Chuyến thăm đa mục đích của Tổng thống Indonesia

Chuyến thăm đa mục đích của Tổng thống Indonesia

Tân Tổng thống Indonesia Prabowo Subianto có chuyến công du nước ngoài đầu tiên kéo dài nhiều ngày với quy mô lớn.
Hội nghị thượng đỉnh bất thường các nước Arab và Hồi giáo: Nỗ lực ngăn xung đột lan rộng

Hội nghị thượng đỉnh bất thường các nước Arab và Hồi giáo: Nỗ lực ngăn xung đột lan rộng

Hội nghị đã thể hiện rõ ý chí và cam kết của nhiều quốc gia trong việc ủng hộ người Palestine và tìm kiếm các giải pháp lâu dài.
Thế giới sẽ phải thích ứng với một nước Mỹ rất khác

Thế giới sẽ phải thích ứng với một nước Mỹ rất khác

Những thay đổi dưới thời Trump 2.0 sẽ tác động nhiều mặt tới nước Mỹ và thế giới.
Malaysia-Trung Quốc: Thắt chặt tình thân

Malaysia-Trung Quốc: Thắt chặt tình thân

Chuyến thăm Trung Quốc của Thủ tướng Malaysia phản ánh mong muốn tăng cường quan hệ song phương toàn diện, đặc biệt là kinh tế và thương mại.
Chuyên gia Thái Lan: Chuyến thăm Malaysia của Tổng Bí thư Tô Lâm thể hiện cách tiếp cận lấy ASEAN làm trung tâm

Chuyên gia Thái Lan: Chuyến thăm Malaysia của Tổng Bí thư Tô Lâm thể hiện cách tiếp cận lấy ASEAN làm trung tâm

Theo chuyên gia Thái Lan, chuyến thăm Malaysia của Tổng Bí thư Tô Lâm diễn ra khi 2 quốc gia ASEAN đang điều hướng thay đổi địa chính trị nhanh chóng.
Một Iran 'rất khác' sẽ khiến ông Trump phải đau đầu!

Một Iran 'rất khác' sẽ khiến ông Trump phải đau đầu!

Rất có thể chính sách 'gây áp lực tối đa' của Tổng thống đắc cử Donald Trump sẽ không còn tác dụng với Iran khi ở thời điểm hiện nay.
Ông Donald Trump 'tái xuất': Cục diện Nam bán cầu có đảo chiều?

Ông Donald Trump 'tái xuất': Cục diện Nam bán cầu có đảo chiều?

Sự trở lại của ông Donald Trump không chỉ đánh dấu bước ngoặt trong chính trị Mỹ mà còn hứa hẹn ảnh hưởng sâu rộng đến khu vực Nam bán cầu.
'Hạt hòa bình' gieo mầm ngoại giao nông sản Mỹ-Trung

'Hạt hòa bình' gieo mầm ngoại giao nông sản Mỹ-Trung

Nhóm các nhà nghiên cứu Mỹ và Trung Quốc đang tiến hành dự án 'hạt hòa bình' nhằm thúc đẩy cân bằng thương mại nông nghiệp giữa hai nước.
Xung đột Nga-Ukraine: Đoán ý đồ người kế nhiệm, Tổng thống Biden đi thêm nước cờ 'một mũi tên trúng hai đích'

Xung đột Nga-Ukraine: Đoán ý đồ người kế nhiệm, Tổng thống Biden đi thêm nước cờ 'một mũi tên trúng hai đích'

Mặc dù sắp mãn nhiệm nhưng Tổng thống Mỹ Joe Biden đã có một quyết định quan trọng liên quan đến xung đột Nga-Ukraine.
Cái 'gật đầu muộn mằn' của Tổng thống Biden với Ukraine: Thay đổi cục diện hay thêm dầu vào lửa?

Cái 'gật đầu muộn mằn' của Tổng thống Biden với Ukraine: Thay đổi cục diện hay thêm dầu vào lửa?

Tổng thống Joe Biden đã quyết định 'xé rào' vũ khí cho Ukraine. Tuy nhiên, những 'đòn giáng' không thể tạo ra bằng lời nói.
Phiên bản di động