| Đàm phán Nga-Ukraine đã diễn ra đến vòng thứ 4, Điện Kremlin yêu cầu Kiev phải áp dụng quy chế trung lập. (Nguồn: AP) |
Theo Liberation, để kết thúc xung đột, Điện Kremlin yêu cầu Kiev phải áp dụng quy chế trung lập, có nghĩa là phải từ bỏ mọi quan hệ quân sự với các cường quốc nước ngoài, như Stockholm và Vienna đã và đang làm.
Tuy nhiên, Kiev đã nhanh chóng bác bỏ đề xuất này, cho rằng nó không phù hợp với tình hình hiện tại, khi Ukraine đang phải chịu áp lực của Nga.
Vậy mô hình trung lập được đề xuất cho Ukraine là như thế nào và tại sao Kiev bác bỏ? Đó là một trong những yếu tố đang khiến các cuộc đàm phán giữa Moscow và Kiev trì trệ.
"Bản sắc" của Áo
Định vị quốc tế của Ukraine nằm trong danh mục nội dung vòng đàm phán thứ tư giữa Moscow và Kiev được tiến hành từ ngày 14/3.
Ngày 16/3, Điện Kremlin đã chỉ rõ một “thỏa hiệp” cần được thảo luận liên quan đến tính trung lập của Ukraine. Ý tưởng là một đường lối đối ngoại theo mô hình của Thụy Điển và Áo, tương ứng lần lượt là trung lập và không liên kết.
Martin Senn, nhà khoa học chính trị tại trường Đại học Innsbruck (Áo), cho biết: “Tính trung lập là một phần bản sắc của người Áo... Liên hợp quốc (LHQ) đã thiết lập một trong các trụ sở chính ở đây, sau đó là nhiều tổ chức quốc tế khác. Vienna trở thành nơi tôn vinh hòa bình thế giới và luôn là khuôn khổ cho các cuộc đàm phán đa phương thường xuyên".
Năm 1995, Quốc hội Áo đã bỏ phiếu thông qua Luật hiến pháp về tính trung lập của đất nước. Văn bản quy định tính trung lập vĩnh viễn mà Áo cam kết bảo vệ bằng “tất cả các phương tiện”, từ chối tham gia mọi liên minh quân sự cũng như bất kỳ căn cứ quân sự nước ngoài nào trên lãnh thổ Áo.
Tuy nhiên, Áo không hoàn toàn "vô tư" mãi như vậy. Quốc gia này đã gia nhập Liên minh châu Âu (EU) năm 1995 và tham gia cơ chế an ninh và phòng thủ chung theo nội dung Hiệp ước Lisbon vào năm 2009.
Trong EU, Áo là quốc gia chi tiêu cho quân sự ít nhất, với 0,7% GDP. Chính phủ Áo đã thông báo muốn tăng ngân sách quốc phòng lên 1%. Tuy nhiên, Thủ tướng Áo Karl Nehammer khẳng định: “Áo sẽ tiếp tục giữ quy chế trung lập”.
"Bình yên" giữa biến động
Lần gần nhất Thụy Điển tham gia một cuộc chiến đã từ năm 1814, trong chiến tranh Napoleon.
Tương tự Áo, Thụy Điển cố gắng tránh xa các cuộc xung đột trong thế kỷ XX. Nước này trung lập trong Thế chiến II, cũng như là một phần của phong trào không liên kết - không tham gia hay chống lại khối liên minh nào trong Chiến tranh Lạnh.
Nguyên tắc trung lập của Thụy Điển đã bị loại bỏ sau Chiến tranh Lạnh khi nước này gia nhập Liên minh châu Âu năm 1995. Nhưng quy chế không liên kết quân sự vẫn được duy trì, mặc dù Thụy Điển có mối quan hệ hợp tác chặt chẽ với NATO trong thập kỷ qua.
Thụy Điển hiện không phải là thành viên của NATO nhưng đã là một đối tác từ giữa thập kỷ 90 của thế kỷ trước và ngày càng có xu hướng xích lại gần khối này trong những năm gần đây.
Quốc gia Bắc Âu này là một trong số ít quốc gia châu Âu không xảy ra chiến tranh trong suốt hơn hai thế kỷ. Sau khi giảm mạnh chi tiêu quân sự, từ gần 4% GDP hồi thập kỷ 60 và 70 của thế kỷ XX xuống chỉ còn hơn 1% vào đầu thập kỷ trước, Thụy Điển bắt đầu một giai đoạn tái đầu tư lớn sau khi Nga bất ngờ sáp nhập Crimea năm 2014.
Khi Nga phát động chiến dịch quân sự vào Ukraine, Thụy Điển lập tức tuyên bố sẽ tăng đầu tư quốc phòng lên 2% GDP trong thời gian sớm nhất, có thể vào năm 2030. Trong khi đa số người dân Thụy Điển lần đầu tiên ủng hộ việc nước này gia nhập NATO, Thủ tướng Magdalena Anderson thuộc đảng Dân chủ Xã hội lại tỏ ý dè chừng, do lo ngại sẽ “gây bất ổn” cho tình hình Bắc Âu.
Đối với Thụy Điển, tình trạng trung lập trong tình hình hiện nay phức tạp hơn Áo. Khảo sát tháng 3 cho thấy có 51% người Thụy Điển ủng hộ nước này gia nhập NATO. Trước đó, tỷ lệ ủng hộ tại Thụy Điển luôn ở mức khoảng 35% kể từ khi Nga sáp nhập Crimea năm 2014.
Dù có truyền thống trung lập lâu đời, đây là lần đầu tiên hơn một nửa công chúng nhiệt tình với việc gia nhập NATO.
Chính phủ Thụy Điển nhấn mạnh rằng quy chế không liên kết đã phục vụ tốt cho nước này hơn 200 năm qua và chính sách an ninh không nên thay đổi quá nhiều, đặc biệt trong một môi trường biến động. Thủ tướng Magdalena Andersson cảnh báo việc nộp đơn gia nhập NATO vào lúc này "chỉ khiến tình hình châu Âu thêm bất ổn".
Ukraine muốn an ninh của họ (trước Nga) phải được đảm bảo bởi các cường quốc nước ngoài, vì vậy đã bác bỏ khái niệm trung lập mà Nga đưa ra.
Một nhà đàm phán Ukraine cho biết, những “đảm bảo an ninh tuyệt đối” khi đối mặt với Nga “có nghĩa là các bên ký kết sẽ không đứng sang một bên trong trường hợp xảy ra một cuộc tấn công vào Ukraine như hiện nay, mà họ sẽ tích cực can dự xung đột cùng với Ukraine”.
Trong khi đó, quy chế trung lập có nghĩa là Ukraine sẽ từ bỏ việc gia nhập NATO. Liệu Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky có sẵn sàng cho điều này, sau khi thừa nhận thực tế Ukraine sẽ không được kết nạp vào NATO.