| IPEF có thể là phương tiện để Mỹ tham gia sâu hơn vào thương mại châu Á. (Nguồn: China Briefing) |
Tại sao Mỹ khởi động IPEF?
Mỹ là một đối tác thương mại quan trọng ở khu vực châu Á-Thái Bình Dương và có ảnh hưởng quan trọng đến chuỗi giá trị khu vực ở châu Á.
Kể từ đầu thế kỷ này, các chính quyền của Mỹ đã do dự và phản đối trong việc thúc đẩy các kế hoạch đàm phán thương mại lớn, sa lầy vào tranh chấp lưỡng đảng và không có biện pháp nào thúc đẩy hiệu quả tăng cường quan hệ kinh tế - thương mại với khu vực.
Chính quyền cựu Tổng thống Donald Trump đã thúc đẩy một cuộc chiến thương mại với Trung Quốc, áp đặt mức thuế cao. Sau khi chính quyền Tổng thống Joe Biden tiếp quản, những tác động tiêu cực của thuế quan cao đối với nền kinh tế Mỹ dần xuất hiện.
Hiệp định Đối tác Kinh tế toàn diện khu vực (RCEP), trong đó Trung Quốc là một thành viên quan trọng, đã hoàn tất các cuộc đàm phán và có hiệu lực, hình thành khu vực thương mại tự do lớn nhất thế giới. Trung Quốc đã đồng thời đăng ký tham gia Hiệp định Đối tác toàn diện và tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP) và Hiệp định Đối tác kinh tế kỹ thuật số (DEPA) và đã có những bước chuẩn bị tích cực cho việc này.
Trong bối cảnh đó, tất cả các giới ở Mỹ đã thúc giục chính quyền của ông Biden đưa ra một hệ thống chính sách thương mại rõ ràng đối với Trung Quốc và một chiến lược thương mại ở khu vực châu Á-Thái Bình Dương.
Trước áp lực trong nước và nhu cầu bầu cử giữa kỳ, chính quyền Mỹ phải có động thái phản hồi và IPEF ra đời.
Các nội dung chính của IPEF là gì?
Nội dung được IPEF công bố hiện nay được chia thành 4 trụ cột và không thể loại trừ nội dung sẽ thay đổi trong tương lai.
Trụ cột đầu tiên là vấn đề thương mại, do Văn phòng Đại diện Thương mại Mỹ phụ trách. Trụ cột thứ hai là chuỗi cung ứng có khả năng phục hồi. Trụ cột thứ ba là năng lượng sạch, khử carbon và cơ sở hạ tầng. Trụ cột thứ tư là thuế và chống tham nhũng. Ba trụ cột sau thuộc trách nhiệm của Bộ Thương mại Mỹ.
Nhìn chung, bốn trụ cột liên quan đến nhiều chủ đề và tình huống phức tạp. Một số nội dung phản ánh các yêu cầu của các quy tắc kinh tế và thương mại tiêu chuẩn cao và hợp lý. Tuy nhiên, hầu hết các nội dung này đều liên quan mật thiết đến lợi ích của Mỹ.
Không rõ các nước đang phát triển như Ấn Độ có thể thoát khỏi giai đoạn phát triển kinh tế ở mức độ nào và chấp nhận môi trường tiêu chuẩn cao, lao động, nền kinh tế kỹ thuật số và các yêu cầu khác do Mỹ đưa ra.
Cũng có một số yếu tố trong bốn trụ cột cố tình thay đổi chuỗi cung ứng với lý do yếu tố an ninh; điều này có thể làm suy yếu an ninh của chuỗi cung ứng ở các quốc gia khác trong khi cải thiện khả năng phục hồi của chuỗi cung ứng của chính Mỹ.
Tại sao Mỹ không chọn quay trở lại TPP (CPTPP)?
Tại cuộc họp báo về IPEF ngày 23/5, Đại diện thương mại Mỹ Katherine Tai đã trả lời rõ ràng rằng, việc quay trở lại Hiệp định đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP - tiền thân của CPTPP) thiếu sự ủng hộ trong nước. Hơn nữa, việc quay trở lại TPP không tốt cho việc bầu cử của đảng Dân chủ.
Lấy quan hệ thương mại Mỹ-Nhật Bản làm ví dụ, chính quyền của ông Trump từng gây sức ép buộc Tokyo phải chấp nhận giai đoạn đầu của Hiệp định thương mại Mỹ-Nhật.
Trong hiệp định này, thuế quan của Nhật Bản đối với các sản phẩm nông nghiệp và thực phẩm của Mỹ đã được giảm xuống mức của TPP, trong khi thuế quan của Mỹ đối với ô tô và phụ tùng ô tô của Nhật Bản không được giảm xuống như một ngoại lệ. Nếu Mỹ quay trở lại TPP, Mỹ sẽ bị hạn chế thêm lợi ích từ Nhật Bản, nhưng sẽ phải đối mặt với áp lực giảm thuế ô tô.
Năm 2016, Đại học Tufts Sundaram đưa ra Mô hình Tufts, cho rằng TPP sẽ làm giảm tăng trưởng GDP của Mỹ đi 0,54% và mất 448.000 việc làm do thuế hàng dệt may giảm (từ khoảng 10% xuống 0%) và các lý do khác.
Mặc dù những ước tính này còn khá nhiều tranh cãi, nhưng chúng đã có tác động lớn đến nền chính trị Mỹ. Trong trường hợp Tổng thống Biden đưa nước Mỹ quay trở lại CPTPP, điều đó nhất định tạo cơ hội cho đảng Cộng hòa tấn công chính sách thương mại của đảng Dân chủ.
Sự khác biệt giữa TPP (CPTPP) và IPEF là gì?
Thứ nhất, cả TPP và IPEF do Mỹ khởi xướng đều có những mục đích nhất định ứng phó với Trung Quốc, nhưng IPEF được nhắm đến nhiều hơn.
TPP không cho phép Trung Quốc tham gia đàm phán ban đầu, nhưng các quan chức thương mại Mỹ cũng cho biết, sau khi đàm phán ban đầu hoàn tất và các quy tắc được xác định, Trung Quốc sẽ được phép tham gia và Bắc Kinh sẽ phải chấp nhận các quy định liên quan.
Tuy nhiên, một số nội dung của IPEF quá nhắm vào Trung Quốc, chẳng hạn như các bộ phận của chuỗi cung ứng linh hoạt và trên thực tế Bắc Kinh không thể tham gia.
Thứ hai, TPP liên quan đến việc cắt giảm thuế quan và hơn 99% số thuế có mức thuế bằng 0. IPEF không bao gồm các nhượng bộ về thuế quan.
Thứ ba, TPP là hiệp định thương mại tự do, nếu Mỹ tham gia thì không thể bỏ qua sự liên kết thông qua cửa Quốc hội. Cho đến nay, Chính phủ Mỹ đã chỉ ra rằng, họ sẽ trao đổi nhiều hơn với các thành viên của Quốc hội về IPEF, nhưng đó là một thỏa thuận hành chính và không có ý định trình lên Quốc hội để bỏ phiếu.
Thứ tư, nếu tham gia TPP, TPP cần phải chấp nhận tất cả gói quy tắc, trong khi IPEF cho phép lựa chọn từng trụ cột để tham gia.
Ba điểm khác biệt cuối cùng giữa IPEF và TPP thực sự làm giảm khả năng thất bại hoàn toàn trong IPEF. Có lẽ, ít nhiều một phần nội dung của IPEF cuối cùng sẽ có hiệu lực đối với tất cả hoặc một số thành viên.
Triển vọng và tác động của IPEF?
Mỹ ban đầu đã thiết kế bốn trụ cột của IPEF, nhưng phạm vi đàm phán sâu hơn của nó vẫn chưa được tất cả các bên liên quan thảo luận và thống nhất.
Tổ chức tư vấn CSIS của Mỹ dự kiến rằng, các bên tham gia IPEF sẽ tổ chức một cuộc họp cấp bộ trưởng vào giữa mùa Hè này để làm rõ thêm nội dung của các cuộc đàm phán, sau đó bắt đầu đàm phán nhóm về các vấn đề trụ cột chính và cuối cùng hoàn thành đàm phán trước khi các nhà lãnh đạo Diễn đàn Hợp tác kinh tế châu Á-Thái Bình Dương (APEC) họp không chính thức tại Mỹ, vào tháng 11/2023.
Mỹ là thị trường quan trọng của nhiều nền kinh tế trong khu vực. Vì lo sợ mất thị trường Mỹ và mong muốn có được đầu tư và công nghệ của Mỹ, hoặc mong muốn có được một phần chuyển giao công nghiệp từ Trung Quốc, hầu hết các quốc gia trong khu vực sẵn sàng tham gia vào các cuộc thảo luận và đàm phán sau khi được mời.
Một khi bắt đầu đàm phán, nhiều nước đang phát triển có thể do dự và rút lui nếu họ không thể tiếp cận thị trường nhiều hơn, chấp nhận các tiêu chuẩn cao do Mỹ đặt ra và có thể tôn trọng ý định của Mỹ trong việc sắp xếp chuỗi cung ứng.
Sự không chắc chắn về kết quả cuộc bầu cử giữa kỳ của Mỹ và cuộc bầu cử tổng thống năm 2024 khiến triển vọng của IPEF càng khó dự đoán hơn.
Tuy nhiên, Mỹ đã thực hiện một số bước để tối đa hóa xác suất tồn tại của IPEF. Mỹ đã mời tất cả các nhà đàm phán RCEP tham gia IPEF, ngoại trừ Trung Quốc và ba nước kém phát triển nhất.
Cùng với việc cho phép các bên lựa chọn các trụ cột khác nhau để đàm phán, có thể IPEF sẽ không bị thất bại như các cuộc đàm phán trước và có thể một số nội dung cuối cùng sẽ khả thi.
Các lĩnh vực đáng chú ý nhất bao gồm, các quy tắc nền kinh tế kỹ thuật số và chuỗi cung ứng linh hoạt, không loại trừ Mỹ sẽ hình thành một cơ chế mới kiểm soát công nghệ ở khu vực, đề phòng nguồn năng lượng mới lọt vào Trung Quốc.