Cuộc tranh cãi bùng phát ngày 5/6, khi các thành viên của GCC là Saudi Arabia, Bahrain, Các Tiểu vương quốc Ả rập thống nhất (UAE) và Ai Cập cắt đứt quan hệ với Qatar, vốn cũng là một thành viên của liên minh chính trị - kinh tế này. Chỉ vài ngày sau, các quốc gia trong và ngoài khu vực đã bắt đầu đánh giá lại quan hệ ngoại giao với từng bên trong cuộc tranh chấp này để quyết định nên đứng về phe nào.
Hai bên chiến tuyến
Đối với UAE, Ai Cập và Bahrain, việc gây áp lực lên Qatar là điều cần làm. Giống như đồng minh thân cận của họ là Saudi Arabia, những quốc gia này buộc tội Qatar đang gây bất ổn định khu vực. Những nước này cũng lo ngại về ảnh hưởng của Iran tại khu vực.
| Qatar giờ đây phải chống lại áp lực cấm vận đến từ 4 quốc gia "anh em" trong GCC. (Nguồn: GlobalSpaceVillage) |
Tuy nhiên, một số quốc gia khác hầu như không có sự lựa chọn trong vấn đề này. Đơn cử như chính quyền của Tổng thống Yemen Mansour Hadi buộc phải tham gia chiến dịch của Saudi Arabia chống Qatar vì Riyadh ủng hộ họ trong cuộc nội chiến tại Yemen. Chính phủ Libya cũng quyết định đứng về phe chống Qatar vì họ có liên minh chặt chẽ với Saudi Arabia, UAE và Ai Cập trong khi Doha lại đang hậu thuẫn những dân quân Hồi giáo chống chính phủ ở Libya. Các quốc gia có đa số dân theo đạo Hồi ở châu Phi cũng đặt ưu tiên cho quan hệ với Riyadh bằng cách xa lánh Doha.
Một số quốc gia khác thì không có được sự lựa chọn rõ ràng như vậy. Sudan, nước đã thắt chặt quan hệ kinh tế với Qatar trong mấy năm gần đây, không đủ sức cắt quan hệ với Doha bất luận áp lực từ Saudi Arabia. Trong khi đó, Pakistan có khả năng sẽ tiếp tục phớt lờ những lời đe dọa của Riyadh và cố gắng duy trì lập trường trung lập giữa Saudi Arabia và Iran.
Hai thành viên còn lại của GCC thậm chí còn phải đối mặt với nhiều thách thức hơn. Kuwait và Oman vốn tự hào là nhà trung gian hòa giải cho các cuộc xung đột khu vực, do đó hai quốc gia này đã nỗ lực hết sức để làm dịu căng thẳng giữa Saudi Arabia và Qatar. Tuy nhiên, những hoạt động ngoại giao không mệt mỏi của Quốc Vương Kuwait khi tới Saudi Arabia, UAE và Qatar chỉ trong ngày 6/6 cũng không thể ngăn xung đột leo thang. Trước đó ngày 5/6, Oman cũng không thành công trong việc thuyết phục Doha nhượng bộ.
Về phần mình, Qatar chống cự được trước áp lực ngày càng tăng cũng vì họ nhận được sự ủng hộ từ những nước khác. Quan hệ quân sự của nước này với Thổ Nhĩ Kỳ không chỉ giúp Doha đa dạng hóa các quan hệ đối tác an ninh, mà còn đem lại cho họ lực lượng tăng viện trong cuộc xung đột hiện nay. Hôm 7/6, Quốc hội Thổ Nhĩ Kỳ đã nhanh chóng thông qua điều luật cho phép triển khai thêm binh sĩ tới Qatar, nơi Ankara đang có kế hoạch xây căn cứ.
| Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Recep Tayyip Erdogan và Quốc hội đã nhanh chóng đứng về phía Qatar. (Nguồn: ABC) |
Mặc dù Thổ Nhĩ Kỳ cũng có quan hệ đôi bên cùng có lợi với Saudi Arabia và UAE, song giữa họ và Qatar có chung những mục tiêu chính sách đối ngoại và đây là động lực khiến Ankara hậu thuẫn Doha. Ngoài ra, những nỗ lực của Qatar nhằm phản kháng tham vọng quyền lực của Saudi Arabia phù hợp với mục tiêu kiềm chế Riyadh để trở thành cường quốc Sunni tại khu vực của Ankara.
Nga đắc lợi, Mỹ bối rối
Bên cạnh Thổ Nhĩ Kỳ, Qatar cũng nhận được sự ủng hộ từ phía Nga. Những mối quan hệ kinh tế giữa hai nước đang ngày càng phát triển trong mấy năm gần đây, đặc biệt là từ khi Quốc Vương Qatar Tamim bin Hamad al-Thani lên nắm quyền vào năm 2013. Doha đã đầu tư gần 2,5 tỷ USD cho Moscow và gần đây đã mua lại thị phần đáng kể của công ty dầu lửa lớn nhất nước Nga Rosneft.
Giống như Thổ Nhĩ Kỳ, Nga vẫn phải giữ quan hệ với những nước khác trong vùng Vịnh. Tuy nhiên, sự ủng hộ của Nga khiến Qatar có thêm sức mạnh trong cuộc tranh cãi ngoại giao này, đồng thời đem lại cho Moscow cơ hội gây ảnh hưởng lên một tình huống vốn có thể đe dọa tới quan hệ của Mỹ với khối vùng Vịnh về lâu dài.
Trong khi đó, cuộc xung đột trong nội bộ GCC đang đẩy Washington vào thế bí. Mỹ cần có mối quan hệ quốc phòng thực chất với tất cả các thành viên trong khối và cả hai phe của cuộc xung đột đều tin rằng họ nhận được sự ủng hộ hoàn toàn của quốc gia này. Tuy nhiên, bằng cách giúp cho cả Saudi Arabia lẫn Qatar, Washington có thể kéo dài sự bất đồng này. Mỹ không “đủ sức” liều lĩnh châm ngòi cho sự tan rã của GCC vì xứ cờ hoa có quan hệ quân sự, an ninh và tình báo chặt chẽ với khối này.
Tuy nhiên, Qatar có khả năng thoát khỏi cuộc khủng hoảng hiện nay nhờ chính sách đối ngoại và các mối quan hệ đối tác kinh tế đa dạng. Trong khi đó, UAE và Saudi Arabia sẽ tiếp tục đưa ra thêm nhiều yêu sách. Ngày 9/6, hai nước này, cùng với Ai Cập và Bahrain, đã đưa ra một danh sách xác định 59 cá nhân và 12 thực thể có quan hệ với Qatar mà họ cho là khủng bố. Ngay lập tức Qatar phản bác danh sách này là "không có căn cứ", phát đi tín hiệu sẵn sàng đương đầu với cuộc chiến lâu dài trước mắt.