Một thoáng văn học Thụy Điển: Sara Lipman, một tâm linh [Kỳ 1]

Hữu Ngọc
“Tôi được hân hạnh làm việc với bà trong một thời gian, tôi thấy tất cả: Sara Lidman là một tâm linh“, chị Carina, cán bộ Viện Thụy Điển, tâm sự như vậy khi chúng tôi đi dạo trên đại lộ Hamngatan ở thủ đô của Thụy Điển.
Theo dõi Baoquocte.vn trên
Nhà văn Sara Lidman.
Nhà văn Sara Lidman.

Sara Lidman người mảnh dẻ, thường mặc một bộ đồ đen xuềnh xoàng làm nổi bật khuôn mặt da trắng xanh như của một bà xơ. Dưới bộ tóc đen lốm đốm bạc, cắt lởm chởm, cả con người, thể xác của chị bị thu hút vào đôi mắt tâm linh. Đôi mắt trong suốt, vừa trinh bạch, vừa sâu lắng thiết tha.

Ông chủ tịch Hội nhà văn Thụy Điển cho tôi biết ở nước ông, số tác giả sống được bằng nhuận bút sách không quá chục người, trong đó có Sara. Nói như vậy là đủ thấy Sara là một tác giả ăn khách. Sách của chị không những ăn khách mà còn có giá trị nghệ thuật cao, đi tiên phong trào lưu chính trị-xã hội trong văn học hiện đại Bắc Âu.

Thân phận nông dân quê nhà

Sara Lidman (1923-2004) tại Missentrask, Jörn, làng quê cách thủ đô Stockholm 1.002 km, tít trên miền Norrland hẻo lánh và lạnh lẽo, vùng cao nguyên sống bằng rừng và mỏ. Mặc dù tiếng tăm lừng lẫy, Sara vẫn thích sống ở đây, lâu lâu mới về thủ đô. Dân cư trong vùng thưa thớt, chị sống biệt lập đến mức trong mỗi phòng, chị để một chiếc đồng hồ. Chị tâm sự: “Tiếng tíc tắc gắn tôi với con người và cuộc sống. Không có nó, tôi bị cắt đứt với thực tế và dễ mất lý trí”.

Thuở nhỏ, chị đi học trường làng. Sau đó, chị học hàm thụ và đến năm 1949, đỗ cử nhân ở Đại học Uppsala. Cuốn tiểu thuyết đầu tiên Lò nấu nhựa thông của chị xuất bản năm chị 30 tuổi. Lò nấu nhựa thông cùng mấy tác phẩm thuộc giai đoạn sáng tác đầu tiên (1953-1960) có tiếng vang trong văn học Thụy Điển, miêu tả đời sống của tập thể xóm làng, đi sâu vào tâm lý bằng ngòi bút vừa hiện thực vừa trữ tình. Trong những tác phẩm ấy, chị băn khoăn về đạo đức, quan niệm về tội lỗi và trách nhiệm, nỗi gian nan khi giúp người khác, cái Thiện và cái Ác, sự phản bội và đức hy sinh, bênh vực và cảm thông với những người bị hắt hủi.

Lò nấu nhựa thông miêu tả đời sống vất vả của nông dân một làng nhỏ ở gần biển, cắt khỏi thế giới văn minh. Người dân làm lụng không lúc nào ngơi tay mà vẫn không đủ ăn vì đất quá cằn cỗi. Sống trong cảnh thiếu thốn, bác Ninx và vợ cùng ba con vẫn hạnh phúc vì biết yêu thương đùm bọc nhau. Bác bỏ một năm trời ra làm cật lực để xây một cái lò nấu nhựa thông. Cả gia đình hý hửng phen này hẳn là cuộc sống sẽ ấm no. Ai ngờ có một tên lưu manh trong xã thường gọi là “con cáo” ghen ghét, tìm cách phá đổ cái lò. “Con cáo” bị kẹp nát chân vì lò đổ sập. Trong khi bác Ninx tiếc công tiếc của đâm ra mất trí thì tên lưu manh cũng rất đau đớn; hắn được một cô gái cũng mất trí trông nom, nhưng cuối cùng hắn tắt thở. Dân làng vốn mộ đạo rất hoang mang không hiểu ý Chúa thế nào. Nhưng rồi sau khi chôn cất tên lưu manh, cuộc sống làng xã đều đều lại trôi đi.

Tác giả phê phán quan điểm của đạo Tin Lành Luther coi con người sinh ra đã tội lỗi, ai cũng bị xét xử; Sara vạch mặt thế lực hủy hoại đạo đức giả của mầm mống chủ nghĩa tư bản, đại diện bởi một tên chuyên cho vay lãi đã nhân cơ hội mua rẻ cái lò bị phá. Cùng bối cảnh địa lý xã hội và một nguồn cảm hứng ấy, còn có một số tiểu thuyết tiếp sau Lò nấu nhựa thông: Xứ dâu miền Bắc (1955), Chim trời mưa (1958).

Những năm phẫn nộ

Thường thường Sara Lidman nói nhỏ nhẹ và đôi mắt nhìn bình thản. Nhưng khi câu chuyện đụng đến những bất công xã hội, thiếu dân chủ, thì ánh mắt chị bừng lên và giọng nói sôi nổi thiết tha. Tôi cảm thấy trong chị có một “sự bất bình thường trực“ hết sức thiêng liêng. Chị là ngọn cờ đầu và hiện thân của lý tưởng và hoài bão chính đáng của phe tả Thụy Điển đối với thế giới thứ ba.

Những năm 60 của thế kỷ XX là những “dấn thân” cao độ của Sara trong hoạt động xã hội-chính trị và trong sáng tác văn học. Những năm 60-61, chị sống ở Nam Phi, rồi sau ở Kenya và ở Tanzania. Cuộc thể nghiệm châu Phi là bước ngoặt trong nhận thức của Sara. Trong hai cuốn tiểu thuyết về châu Phi: Tôi và con trai tôi (1960), đề cập sự phân biệt chủng tộc gay gắt ở Nam Phi và phê phán thái độ ngây thơ của người Thụy Điển đối với người châu Phi da đen. Tiểu thuyết Với năm viên kim cương (1964), đặt bản thân người châu Phi vào trung tâm xã hội châu Phi và văn minh phương Tây. Giữa thập kỷ 60, Sara nổi lên là một nhân vật lãnh đạo phong trào Thụy Điển chống chiến tranh Mỹ ở Việt Nam. Lúc này, Sara đã bỏ hình thức văn học thuần túy mà sử dụng vũ khí báo chí. Sara đi thăm Bắc Việt Nam, miêu tả những cố gắng phi thường của một dân tộc để tồn tại trước sự phá hủy có hệ thống của Mỹ: Chuyện trò ở Hà Nội (1966), Bạn bè và bạn bè đang xuất hiện (1969).

Sara không quên những nỗi bất công trên đất nước mình. Trong cuốn Mỏ (1968), chị tố cáo những điều kiện lao động tồi tệ và sự bóc lột lao động ở miền Bắc Thụy Điển (Norrland) quê hương chị. Chị đưa ra công luận hình ảnh khác hẳn hình ảnh công thức về Thụy Điển, đất nước của phúc lợi toàn dân. Tác phẩm đã gây ra những cuộc thảo luận sôi nổi, và có ảnh hưởng trực tiếp đến cuộc bãi công nổ ra ở các mỏ quặng cuối năm 1969; Sara đã chứng minh quyền lực chính trị của văn chương.

[Còn tiếp]

Sổ tay văn hóa Đông-Tây: Một thoáng văn học Pháp [Kỳ 53]

Sổ tay văn hóa Đông-Tây: Một thoáng văn học Pháp [Kỳ 53]

Chúng tôi tiếp tục giới thiệu tới bạn đọc những tác phẩm tập thể hay vô danh (không xác định được tác giả) của nền ...

Một thoáng văn học Thụy Điển

Một thoáng văn học Thụy Điển

Năm 1991, nhân chuyến công tác tại Thụy Điển, tôi có vinh dự được gặp và nói chuyện với Giáo sư, Tiến sĩ văn chương ...

Vài ý kiến khác về văn học Thụy Điển [Kỳ 2]

Vài ý kiến khác về văn học Thụy Điển [Kỳ 2]

Thụy Điển là một nước ở xa tít Bắc Âu, dường như cô đơn trong giá lạnh, đất rộng người thưa. Trước đây, văn học ...

Văn học thiếu nhi Thụy Điển [Kỳ 1]

Văn học thiếu nhi Thụy Điển [Kỳ 1]

Những năm 60 và 70 của thế kỷ XX, sách viết cho thanh thiếu niên Thụy Điển thành hàng văn hóa xuất khẩu, do chúng ...

Văn học thiếu nhi Thụy Điển [Kỳ 2]

Văn học thiếu nhi Thụy Điển [Kỳ 2]

Giai đoạn ba của văn học thiếu nhi Thụy Điển là giai đoạn “văn học hiện đại” bắt đầu từ 1945, sau Thế chiến II. ...

Xem nhiều

Đọc thêm

Tin thế giới 25/11: Ukraine tấn công kho dầu Nga, Tổng thống Philippines bị đe dọa ám sát, Niger nổi giận với EU

Tin thế giới 25/11: Ukraine tấn công kho dầu Nga, Tổng thống Philippines bị đe dọa ám sát, Niger nổi giận với EU

Báo Thế giới và Việt nam điểm một số tin quốc tế nổi bật trong 24h.
PetroVietnam làm chủ công nghệ thăm dò, khai thác tiên tiến nhất trên thế giới

PetroVietnam làm chủ công nghệ thăm dò, khai thác tiên tiến nhất trên thế giới

PetroVietnam đã trở thành tập đoàn kinh tế - kỹ thuật quan trọng hàng đầu của đất nước, làm chủ các công nghệ thăm dò, khai thác tiên tiến nhất ...
Hành trình 15 năm tiếp sức cho hàng chục ngàn phụ nữ Việt Nam thay đổi cuộc sống

Hành trình 15 năm tiếp sức cho hàng chục ngàn phụ nữ Việt Nam thay đổi cuộc sống

L’Oréal – Vì cuộc sống tốt đẹp hơn đã truyền cảm hứng và trở thành nguồn động lực mạnh mẽ cho những phụ nữ dám quyết tâm vượt qua khó ...
Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính hội kiến Tổng thống Bulgaria Rumen Radev

Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính hội kiến Tổng thống Bulgaria Rumen Radev

Chiều 25/11, tại trụ sở Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính đã hội kiến Tổng thống Bulgaria Rumen Radev.
Toàn văn Tuyên bố chung Việt Nam-Bulgaria

Toàn văn Tuyên bố chung Việt Nam-Bulgaria

Nhân chuyến thăm chính thức Việt Nam của Tổng thống Bulgaria, hai bên đã nhất trí ra Tuyên bố chung.
Tổng thống Bulgaria: Việt Nam là đối tác quan trọng tại khu vực Đông Nam Á

Tổng thống Bulgaria: Việt Nam là đối tác quan trọng tại khu vực Đông Nam Á

Tổng thống Bulgaria khẳng định coi Việt Nam là đối tác quan trọng tại khu vực Đông Nam Á và mong muốn đẩy mạnh hợp tác trên tất cả lĩnh ...
Lần thứ 8 liên tiếp, Việt Nam được vinh danh là Điểm đến Golf tốt nhất châu Á

Lần thứ 8 liên tiếp, Việt Nam được vinh danh là Điểm đến Golf tốt nhất châu Á

Theo thống kê sơ bộ, Việt Nam có khoảng 100 sân golf 18 hố và sân tập đang hoạt động, trong đó nhiều sân đạt tiêu chuẩn quốc tế.
Mê mẩn khung cảnh của cung đường bao biển đẹp nhất Việt Nam ở Quảng Ninh

Mê mẩn khung cảnh của cung đường bao biển đẹp nhất Việt Nam ở Quảng Ninh

Tuyến đường bao biển nối Hạ Long và Cẩm Phả (Quảng Ninh) được đánh giá là một tuyến đường ven biển đẹp nhất Việt Nam bởi có sự kết hợp của núi và biển.
Miễn phí vé tham quan Thành nhà Hồ nhân ngày Di sản văn hóa Việt Nam

Miễn phí vé tham quan Thành nhà Hồ nhân ngày Di sản văn hóa Việt Nam

Nhân kỷ niệm ngày Di sản văn hóa Việt Nam, sẽ miễn vé cho du khách trong nước và quốc tế đến tham quan, trải nghiệm tại Di sản Thành nhà Hồ.
Xứ Đài mùa Thu Đông: Thiên đường cho những người yêu hoa

Xứ Đài mùa Thu Đông: Thiên đường cho những người yêu hoa

Thiên nhiên của đảo Đài Loan (Trung Quốc) quanh năm như một bức tranh sống động, mùa nào cũng thu hút đông đảo du khách đến thưởng ngoạn.
Australia: Ngành du lịch kỳ vọng tăng trưởng tốt nhờ công cụ mới

Australia: Ngành du lịch kỳ vọng tăng trưởng tốt nhờ công cụ mới

LIVE Framework là một công cụ tương tác, thân thiện với người dùng, giúp doanh nghiệp, tổ chức và chính phủ truy cập thông tin kịp thời và chính xác.
Festival Huế 2024: Những trải nghiệm mới trong lĩnh vực chăm sóc sức khỏe

Festival Huế 2024: Những trải nghiệm mới trong lĩnh vực chăm sóc sức khỏe

Từ ngày 22-24/11, Tuần lễ du lịch Chăm sóc sức khỏe - Wellness Tourism Weekend sẽ diễn ra trong khuôn khổ Lễ hội mùa Đông của Festival Huế 2024.
Huế đón nhận Bằng công nhận mới của UNESCO về Di sản Tư liệu khu vực châu Á - Thái Bình Dương

Huế đón nhận Bằng công nhận mới của UNESCO về Di sản Tư liệu khu vực châu Á - Thái Bình Dương

Thừa Thiên Huế đón nhận Bằng công nhận Di sản Tư liệu khu vực châu Á-Thái Bình Dương của UNESCO cho 'Những bản đúc nổi trên chín đỉnh đồng ở Hoàng cung Huế'.
Ngày hội cổ phục Việt lan tỏa giá trị và nét đẹp văn hóa truyền thống

Ngày hội cổ phục Việt lan tỏa giá trị và nét đẹp văn hóa truyền thống

Kỷ niệm Ngày Di sản văn hóa Việt Nam, chương trình biểu diễn cổ phục 'Theo sợi chỉ vàng'đ ã diễn ra vào ngày 23/11 tại TP.HCM.
Di sản: Nguồn lực góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế của Hà Nội

Di sản: Nguồn lực góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế của Hà Nội

Baoquocte.vn. Các công trình kiến trúc lịch sử, truyền thống văn hoá lâu đời khiến Hà Nội trở thành điểm đến hấp dẫn du khách.
Phát huy giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của các dân tộc thiểu số gắn với phát triển du lịch

Phát huy giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của các dân tộc thiểu số gắn với phát triển du lịch

Báo Văn hoá tổ chức Hội thảo 'Bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của các dân tộc thiểu số gắn với phát triển du lịch tỉnh Quảng Ngãi'.
Phát huy di sản văn hóa Việt Nam: Cần một đối thoại đa chiều

Phát huy di sản văn hóa Việt Nam: Cần một đối thoại đa chiều

Việt Nam sở hữu kho tàng di sản văn hóa đa dạng, giàu bản sắc, không chỉ mang đậm dấu ấn lịch sử mà còn chứa đựng giá trị tinh thần vô cùng phong phú.
Dân ca Quan họ Bắc Ninh ngày càng 'danh thơm nức tiếng' và lan tỏa mạnh mẽ

Dân ca Quan họ Bắc Ninh ngày càng 'danh thơm nức tiếng' và lan tỏa mạnh mẽ

Tối 23/11, đã diễn ra Lễ kỷ niệm 15 năm Dân ca Quan họ Bắc Ninh được UNESCO ghi danh là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại.
Phiên bản di động