Một thoáng văn học Thụy Điển: Sara Lipman, một tâm linh [Kỳ 1]

Hữu Ngọc
“Tôi được hân hạnh làm việc với bà trong một thời gian, tôi thấy tất cả: Sara Lidman là một tâm linh“, chị Carina, cán bộ Viện Thụy Điển, tâm sự như vậy khi chúng tôi đi dạo trên đại lộ Hamngatan ở thủ đô của Thụy Điển.
Theo dõi Baoquocte.vn trên
Nhà văn Sara Lidman.
Nhà văn Sara Lidman.

Sara Lidman người mảnh dẻ, thường mặc một bộ đồ đen xuềnh xoàng làm nổi bật khuôn mặt da trắng xanh như của một bà xơ. Dưới bộ tóc đen lốm đốm bạc, cắt lởm chởm, cả con người, thể xác của chị bị thu hút vào đôi mắt tâm linh. Đôi mắt trong suốt, vừa trinh bạch, vừa sâu lắng thiết tha.

Ông chủ tịch Hội nhà văn Thụy Điển cho tôi biết ở nước ông, số tác giả sống được bằng nhuận bút sách không quá chục người, trong đó có Sara. Nói như vậy là đủ thấy Sara là một tác giả ăn khách. Sách của chị không những ăn khách mà còn có giá trị nghệ thuật cao, đi tiên phong trào lưu chính trị-xã hội trong văn học hiện đại Bắc Âu.

Thân phận nông dân quê nhà

Sara Lidman (1923-2004) tại Missentrask, Jörn, làng quê cách thủ đô Stockholm 1.002 km, tít trên miền Norrland hẻo lánh và lạnh lẽo, vùng cao nguyên sống bằng rừng và mỏ. Mặc dù tiếng tăm lừng lẫy, Sara vẫn thích sống ở đây, lâu lâu mới về thủ đô. Dân cư trong vùng thưa thớt, chị sống biệt lập đến mức trong mỗi phòng, chị để một chiếc đồng hồ. Chị tâm sự: “Tiếng tíc tắc gắn tôi với con người và cuộc sống. Không có nó, tôi bị cắt đứt với thực tế và dễ mất lý trí”.

Thuở nhỏ, chị đi học trường làng. Sau đó, chị học hàm thụ và đến năm 1949, đỗ cử nhân ở Đại học Uppsala. Cuốn tiểu thuyết đầu tiên Lò nấu nhựa thông của chị xuất bản năm chị 30 tuổi. Lò nấu nhựa thông cùng mấy tác phẩm thuộc giai đoạn sáng tác đầu tiên (1953-1960) có tiếng vang trong văn học Thụy Điển, miêu tả đời sống của tập thể xóm làng, đi sâu vào tâm lý bằng ngòi bút vừa hiện thực vừa trữ tình. Trong những tác phẩm ấy, chị băn khoăn về đạo đức, quan niệm về tội lỗi và trách nhiệm, nỗi gian nan khi giúp người khác, cái Thiện và cái Ác, sự phản bội và đức hy sinh, bênh vực và cảm thông với những người bị hắt hủi.

Lò nấu nhựa thông miêu tả đời sống vất vả của nông dân một làng nhỏ ở gần biển, cắt khỏi thế giới văn minh. Người dân làm lụng không lúc nào ngơi tay mà vẫn không đủ ăn vì đất quá cằn cỗi. Sống trong cảnh thiếu thốn, bác Ninx và vợ cùng ba con vẫn hạnh phúc vì biết yêu thương đùm bọc nhau. Bác bỏ một năm trời ra làm cật lực để xây một cái lò nấu nhựa thông. Cả gia đình hý hửng phen này hẳn là cuộc sống sẽ ấm no. Ai ngờ có một tên lưu manh trong xã thường gọi là “con cáo” ghen ghét, tìm cách phá đổ cái lò. “Con cáo” bị kẹp nát chân vì lò đổ sập. Trong khi bác Ninx tiếc công tiếc của đâm ra mất trí thì tên lưu manh cũng rất đau đớn; hắn được một cô gái cũng mất trí trông nom, nhưng cuối cùng hắn tắt thở. Dân làng vốn mộ đạo rất hoang mang không hiểu ý Chúa thế nào. Nhưng rồi sau khi chôn cất tên lưu manh, cuộc sống làng xã đều đều lại trôi đi.

Tác giả phê phán quan điểm của đạo Tin Lành Luther coi con người sinh ra đã tội lỗi, ai cũng bị xét xử; Sara vạch mặt thế lực hủy hoại đạo đức giả của mầm mống chủ nghĩa tư bản, đại diện bởi một tên chuyên cho vay lãi đã nhân cơ hội mua rẻ cái lò bị phá. Cùng bối cảnh địa lý xã hội và một nguồn cảm hứng ấy, còn có một số tiểu thuyết tiếp sau Lò nấu nhựa thông: Xứ dâu miền Bắc (1955), Chim trời mưa (1958).

Những năm phẫn nộ

Thường thường Sara Lidman nói nhỏ nhẹ và đôi mắt nhìn bình thản. Nhưng khi câu chuyện đụng đến những bất công xã hội, thiếu dân chủ, thì ánh mắt chị bừng lên và giọng nói sôi nổi thiết tha. Tôi cảm thấy trong chị có một “sự bất bình thường trực“ hết sức thiêng liêng. Chị là ngọn cờ đầu và hiện thân của lý tưởng và hoài bão chính đáng của phe tả Thụy Điển đối với thế giới thứ ba.

Những năm 60 của thế kỷ XX là những “dấn thân” cao độ của Sara trong hoạt động xã hội-chính trị và trong sáng tác văn học. Những năm 60-61, chị sống ở Nam Phi, rồi sau ở Kenya và ở Tanzania. Cuộc thể nghiệm châu Phi là bước ngoặt trong nhận thức của Sara. Trong hai cuốn tiểu thuyết về châu Phi: Tôi và con trai tôi (1960), đề cập sự phân biệt chủng tộc gay gắt ở Nam Phi và phê phán thái độ ngây thơ của người Thụy Điển đối với người châu Phi da đen. Tiểu thuyết Với năm viên kim cương (1964), đặt bản thân người châu Phi vào trung tâm xã hội châu Phi và văn minh phương Tây. Giữa thập kỷ 60, Sara nổi lên là một nhân vật lãnh đạo phong trào Thụy Điển chống chiến tranh Mỹ ở Việt Nam. Lúc này, Sara đã bỏ hình thức văn học thuần túy mà sử dụng vũ khí báo chí. Sara đi thăm Bắc Việt Nam, miêu tả những cố gắng phi thường của một dân tộc để tồn tại trước sự phá hủy có hệ thống của Mỹ: Chuyện trò ở Hà Nội (1966), Bạn bè và bạn bè đang xuất hiện (1969).

Sara không quên những nỗi bất công trên đất nước mình. Trong cuốn Mỏ (1968), chị tố cáo những điều kiện lao động tồi tệ và sự bóc lột lao động ở miền Bắc Thụy Điển (Norrland) quê hương chị. Chị đưa ra công luận hình ảnh khác hẳn hình ảnh công thức về Thụy Điển, đất nước của phúc lợi toàn dân. Tác phẩm đã gây ra những cuộc thảo luận sôi nổi, và có ảnh hưởng trực tiếp đến cuộc bãi công nổ ra ở các mỏ quặng cuối năm 1969; Sara đã chứng minh quyền lực chính trị của văn chương.

[Còn tiếp]

Sổ tay văn hóa Đông-Tây: Một thoáng văn học Pháp [Kỳ 53]

Sổ tay văn hóa Đông-Tây: Một thoáng văn học Pháp [Kỳ 53]

Chúng tôi tiếp tục giới thiệu tới bạn đọc những tác phẩm tập thể hay vô danh (không xác định được tác giả) của nền ...

Một thoáng văn học Thụy Điển

Một thoáng văn học Thụy Điển

Năm 1991, nhân chuyến công tác tại Thụy Điển, tôi có vinh dự được gặp và nói chuyện với Giáo sư, Tiến sĩ văn chương ...

Vài ý kiến khác về văn học Thụy Điển [Kỳ 2]

Vài ý kiến khác về văn học Thụy Điển [Kỳ 2]

Thụy Điển là một nước ở xa tít Bắc Âu, dường như cô đơn trong giá lạnh, đất rộng người thưa. Trước đây, văn học ...

Văn học thiếu nhi Thụy Điển [Kỳ 1]

Văn học thiếu nhi Thụy Điển [Kỳ 1]

Những năm 60 và 70 của thế kỷ XX, sách viết cho thanh thiếu niên Thụy Điển thành hàng văn hóa xuất khẩu, do chúng ...

Văn học thiếu nhi Thụy Điển [Kỳ 2]

Văn học thiếu nhi Thụy Điển [Kỳ 2]

Giai đoạn ba của văn học thiếu nhi Thụy Điển là giai đoạn “văn học hiện đại” bắt đầu từ 1945, sau Thế chiến II. ...

Xem nhiều

Đọc thêm

Giá xăng dầu hôm nay 9/11: Cả tuần, giá dầu vẫn tăng hơn 1%

Giá xăng dầu hôm nay 9/11: Cả tuần, giá dầu vẫn tăng hơn 1%

Giá xăng dầu hôm nay 9/11, giá dầu giảm hơn 2% khi các nhà giao dịch bớt lo ngại về tình trạng gián đoạn nguồn cung.
Nâng cao năng lực thích ứng, sử dụng thông thái thành tựu của công nghệ số

Nâng cao năng lực thích ứng, sử dụng thông thái thành tựu của công nghệ số

Mỗi người dân, doanh nghiệp cần nâng cao năng lực thích ứng, tự bảo vệ và là người tiếp cận, sử dụng và ứng dụng thông thái những thành tựu ...
Niềm tin của người Nga dành cho Tổng thống Vladimir Putin và đảng Nước Nga thống nhất tăng

Niềm tin của người Nga dành cho Tổng thống Vladimir Putin và đảng Nước Nga thống nhất tăng

Niềm tin của người Nga dành cho Tổng thống Vladimir Putin và đảng Nước Nga thống nhất tăng.
Ca sĩ Bảo Anh đăng ảnh gợi cảm, Phương Mỹ Chi nổi bật với sơ mi trắng tinh khôi

Ca sĩ Bảo Anh đăng ảnh gợi cảm, Phương Mỹ Chi nổi bật với sơ mi trắng tinh khôi

Ca sĩ Bảo Anh đăng ảnh gợi cảm, ba người đẹp tên Huyền đọ sắc, Phương Mỹ Chi thanh lịch với áo sơ mi trắng.
Phớt lờ Mỹ, EU bàn cách tài trợ Ukraine, kết quả thế nào?

Phớt lờ Mỹ, EU bàn cách tài trợ Ukraine, kết quả thế nào?

Phớt lờ Mỹ, EU bàn cách tài trợ Ukraine, kết quả thế nào?
Bất động sản mới nhất: Mặc kệ tồn kho ngày càng lớn, giá vẫn tăng vù vù, thị trường vào mùa cuối năm, bảng giá 14 chung cư vừa mở bán

Bất động sản mới nhất: Mặc kệ tồn kho ngày càng lớn, giá vẫn tăng vù vù, thị trường vào mùa cuối năm, bảng giá 14 chung cư vừa mở bán

Tồn kho ngày càng lớn, giá chung cư tại TPHCM chạm 80 triệu đồng/m2, Hà Nội thu hồi hơn 7.100 m2 đất… là những tin bất động sản (BĐS) mới ...
Trùng Khánh: Vùng biên viễn yên bình, thơ mộng giữa non nước Cao Bằng

Trùng Khánh: Vùng biên viễn yên bình, thơ mộng giữa non nước Cao Bằng

Nắng vàng như mật rải khắp triền núi, làng mạc, cánh đồng ở huyện Trùng Khánh (Cao Bằng) khiến khung cảnh nên thơ, đẹp như tranh vẽ.
Hợp tác và kết nối du lịch giữa Việt Nam với Brunei và tiểu vùng BIMP – EAGA

Hợp tác và kết nối du lịch giữa Việt Nam với Brunei và tiểu vùng BIMP – EAGA

Ngày 6/11, Đại sứ quán Việt Nam tại Brunei Darussalam đã tổ chức Hội thảo 'Thúc đẩy hợp tác du lịch Việt Nam - Brunei và tiểu vùng Mekong – BIMP EAGA'
Du lịch Bình Định: Điểm tên các món đặc sản nức tiếng ở Quy Nhơn

Du lịch Bình Định: Điểm tên các món đặc sản nức tiếng ở Quy Nhơn

Không chỉ sở hữu vẻ đẹp hoang sơ của biển xanh, cát trắng, TP. Quy Nhơn (Bình Định) còn mang trọn ‘thế giới’ ẩm thực đa dạng và phong phú.
Việt Nam ‘bội thu’ du khách quốc tế trong 10 tháng đầu năm 2024

Việt Nam ‘bội thu’ du khách quốc tế trong 10 tháng đầu năm 2024

Trong 10 thị trường lớn nhất của du lịch Việt Nam, Hàn Quốc chiếm thị phần lớn nhất, Trung Quốc xếp ở vị trí thứ 2, theo sau là Mỹ, Nhật Bản…
Quảng Ninh phát triển xứng tầm vị trí trung tâm du lịch quốc tế

Quảng Ninh phát triển xứng tầm vị trí trung tâm du lịch quốc tế

Du lịch Quảng Ninh ngày càng phát triển, thực sự trở thành ngành kinh tế mũi nhọn và bền vững...
Thung Nham: Bức tranh thiên nhiên sống động trong lòng Tràng An

Thung Nham: Bức tranh thiên nhiên sống động trong lòng Tràng An

Với vị trí giữa vùng lõi của Di sản thế giới Tràng An (Ninh Bình), Thung Nham mang đến cho du khách những trải nghiệm thú vị và khác biệt.
Quảng bá di sản văn hóa Việt Nam tại Liên hoan phim quốc tế Hà Nội

Quảng bá di sản văn hóa Việt Nam tại Liên hoan phim quốc tế Hà Nội

Viện Phim Việt Nam tổ chức triển lãm 'Các di sản của Việt Nam được UNESCO công nhận – Trải nghiệm qua các thước phim điện ảnh' từ ngày 7-11/11.
Bảo tồn, phát huy di sản văn hoá gắn với phát triển du lịch: Bài học kinh nghiệm từ Hàn Quốc

Bảo tồn, phát huy di sản văn hoá gắn với phát triển du lịch: Bài học kinh nghiệm từ Hàn Quốc

Với bề dày lịch sử khoảng 5.000 năm, Hàn Quốc hiện là một trong những quốc gia đi đầu trong lĩnh vực bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa.
Công bố Đề án nghiên cứu Lượng giá giá trị kinh tế Quần thể danh thắng Tràng An

Công bố Đề án nghiên cứu Lượng giá giá trị kinh tế Quần thể danh thắng Tràng An

Sở Du lịch Ninh Bình vừa tổ chức Hội nghị công bố Đề án nghiên cứu Lượng giá giá trị kinh tế Quần thể danh thắng Tràng An.
Phát hiện thành phố cổ bí ẩn thuộc nền văn minh Maya

Phát hiện thành phố cổ bí ẩn thuộc nền văn minh Maya

Các cuộc khảo sát bằng tia laser đã phát hiện một thành phố cổ rộng lớn thuộc nền văn minh Maya, có tuổi đời hàng thế kỷ ở Bán đảo Yucatán, Mexico.
Bánh pía Sóc Trăng: Món ăn truyền thống vươn tầm quốc tế

Bánh pía Sóc Trăng: Món ăn truyền thống vươn tầm quốc tế

Sóc Trăng hiện có trên 30 thương hiệu bánh pía được sản xuất từ nhiều cơ sở, doanh nghiệp, trong đó có những thương hiệu được xây dựng gần 100 năm.
Bước đi cần thiết để phát triển du lịch bền vững

Bước đi cần thiết để phát triển du lịch bền vững

Nhân rộng mô hình du lịch xanh là vô cùng cần thiết để phát triển du lịch bền vững cho Việt Nam.
Phiên bản di động