Nguyên nhân nào khiến quân đội Afghanistan sụp đổ chóng vánh?

Chỉ một tháng trước, Tổng thống Mỹ Joe Biden bảo vệ quyết định chấm dứt sự can dự của Mỹ ở Afghanistan, ông thậm chí còn khẳng định khó có khả năng Taliban tiếp quản chính quyền tại quốc gia này.

Ông Biden nhấn mạnh: “Tôi tin tưởng vào năng lực của quân đội Afghanistan, những người được đào tạo bài bản hơn, trang bị tốt hơn và có năng lực hơn”.

Quân đội Afghanistan duyệt binh tại Kabul hồi tháng 4/2021. (Nguồn: Washington Post)

Tuy nhiên, đội quân hùng hậu và được trang bị đầy đủ đó đã sụp đổ nhanh chóng và đầy bất ngờ. Trong vòng hơn một tuần, các tay súng của Taliban đã đánh chiếm 13 thủ phủ và tiến vào thủ đô Kabul mà hầu như không gặp phải sự phản kháng.

Khi đến Kabul, Taliban đã nhanh chóng chiếm được các tòa nhà của chính phủ, còn Tổng thống Afghanistan Ashraf Ghani phải bỏ trốn.

Tốc độ sụp đổ nhanh chóng của lực lượng quân sự đã khiến nhiều quan chức Mỹ và các nhà quan sát nước ngoài khác không khỏi sửng sốt. Chính phủ Mỹ không còn lựa chọn nào khác ngoài việc nỗ lực sơ tán nhân viên ngoại giao, công dân khỏi chiến trường Afghanistan.

Những diễn biến đáng chú ý này xảy ra bất chấp việc Mỹ đã đổ hơn 83 tỷ USD vào vũ khí, trang thiết bị và đào tạo cho lực lượng an ninh của Afghanistan trong hơn 2 thập kỷ.

Xây dựng bộ máy an ninh Afghanistan là một trong những phần quan trọng trong chiến lược của chính quyền Barack Obama nhằm tìm cách chuyển giao an ninh và rút quân đội về nước từ 10 năm trước.

Những nỗ lực này đã tạo ra một đội quân được mô phỏng theo hình ảnh của quân đội Mỹ, một thể chế Afghanistan với kỳ vọng tồn tại lâu hơn trong cuộc chiến tranh mà Mỹ tiến hành. Thế nhưng, mọi chuyện đã chấm dứt trước cả khi Mỹ hoàn toàn rút lui khỏi quốc gia này.

Một câu hỏi đã được đặt ra: Làm thế nào mà một đội quân với quân số đông, được cường quốc hàng đầu thế giới là Mỹ huấn luyện, tài trợ và trang bị, lại có thể mất phương hướng nhanh chóng như vậy?

Những dấu hiệu ban đầu

Những tín hiệu phản ánh sự tan rã của quân đội Afghanistan đã xuất hiện từ rất lâu trước đó. Năm 2020, Mỹ và Taliban đã đạt được một thỏa thuận lịch sử trong cuộc đàm phám được tổ chức ở Doha, trong đó xác nhận Mỹ rút quân hoàn toàn cùng với việc giảm sự hiện diện của các lực lượng đồng minh.

Do đó, một phần không nhỏ trong lực lượng Afghanistan nhận ra rằng họ sẽ mau chóng không thể trông chờ vào sức mạnh không quân Mỹ cũng như các hỗ trợ quan trọng từ các lực lượng khác. Taliban đã nắm bắt được tâm lý rệu rã của binh lính Afghanistan và tận dụng triệt để điều này.

“Một số người chỉ cần có tiền”, một sĩ quan đặc nhiệm Afghanistan giấu tên nói về những người đầu tiên đồng ý đàm phán với Taliban. Những người khác coi việc Mỹ rút quân không khác nào một sự "đảm bảo" rằng Taliban sẽ trở lại nắm quyền ở Afghanistan, và họ muốn chắc chắn rằng mình sẽ về với bên chiến thắng.

Thỏa thuận năm 2020 vốn được đề xuất nhằm chấm dứt chiến tranh ở Afghanistan. Nhưng thay vào đó, nó khiến nhiều binh sĩ Afghanistan trở nên mất tinh thần, đồng thời phơi bày tình trạng tham nhũng của nhiều quan chức, cũng như lòng trung thành mong manh của họ dành cho chính quyền.

Những thỏa thuận ngầm

Không những vậy, theo Washington Post, Taliban còn “ngấm ngầm” thỏa thuận riêng lẻ với các quan chức các cấp của Afghanistan, từ thấp đến cao. Theo lời một sĩ quan Afghanistan và một quan chức Mỹ, giới chức Afghanistan đã công bố các thỏa thuận đạt được giữa hai bên vào đầu năm ngoái là các thỏa thuận ngừng bắn.

Nhưng trên thực tế, các điều khoản trong đó quy định, Taliban sẽ trả tiền để đổi lấy vũ khí từ Afghanistan. Do vậy, khi các tay súng Taliban mở rộng khu vực kiểm soát, các quận do chính phủ nắm giữ thất thủ dễ dàng mà không hề có một sự đáp trả nào.

Kunduz, cứ điểm then chốt mang tầm quan trọng chiến lược, đã trở thành thành phố lớn đầu tiên bị Taliban chiếm đóng cách đây một tuần. Trước đó, các cuộc đàm phán kéo dài nhiều ngày giữa Taliban và các trưởng lão bộ lạc cuối cùng đã dẫn đến một thỏa thuận đầu hàng.