Nhà văn hóa Hữu Ngọc: Người Nhật nghĩ gì?

Hữu Ngọc
TGVN. Muốn biết tâm tư tình cảm của con người thuộc một dân tộc nào đó, thì có lẽ một cách tốt nhất là nghiên cứu tục ngữ của dân tộc ấy.
Theo dõi Baoquocte.vn trên
TIN LIÊN QUAN
nha van hoa huu ngoc nguoi nhat nghi gi Nhà văn hóa Hữu Ngọc bàn về cái chết và tâm trạng chờ chết
nha van hoa huu ngoc nguoi nhat nghi gi Nhà văn hóa Hữu Ngọc bàn về các dân tộc thuộc địa cũ và toàn cầu hóa
nha van hoa huu ngoc nguoi nhat nghi gi

Theo nhà nghiên cứu tục ngữ Nhật Bản Ôtô Hưddi, tục ngữ là thơ của đạo lý dân gian, làm cuộc sống thường ngày thêm ý vị. Do đó, tục ngữ chỉ có thể sản sinh và nảy nở trong những thời kỳ rung cảm với thơ để thể hiện những tình cảm và ý nghĩ phổ biến, khi đời sống xã hội mang nhiều tính tập thể hơn cá nhân. Đời sống hiện đại ít sản sinh ra tục ngữ hơn, mà thiên về lời châm chọc, châm ngôn, cách ngôn mang nhiều dấu ấn cá nhân.

Một thời kỳ lãng mạn sống quá thiên về tình cảm và mơ mộng nghệ thuật, như thời Heeian (thế kỷ XVIII-XII) cũng không thuận lợi cho tục ngữ phát triển.

Phân tích từ nguyên, học giả Motoori Norinaga (1730–1801) cho “tục ngữ” (tiếng Nhật là Kotowara) gốc là lời sấm, lời của thần thánh dạy. Tập Cổ sự ký (762) có thể cung cấp một số thí dụ.

Thời Kamamura (thế kỷ VII-XIV), đạo Phật rất thịnh hành; đồng thời, chính quyền quân sự rất mạnh. Dân chúng chưa phát triển ý thức nhiều nên tục ngữ ra đời ít. Thế kỷ XIV-XVI, có những hoàn cảnh làm cho một số tư tưởng trở nên phổ biến trong nhiều tầng lớp dân chúng, do đó, có sự thông cảm chung để tục ngữ xuất hiện; đạo Phật truyền bá tư tưởng bình đẳng và tư tưởng về tính phù du của cuộc thế; ở nông thôn, nhân dân thường tập hợp ở nhà kỳ mục hay lãnh chúa trong những dịp cưới xin, hội lễ... Ở các cuộc tụ họp ấy, có những người kể chuyện thường hay thêm thắt những câu ý vị, dễ trở thành tục ngữ. Loại hài kịch ngắn Kyogen có tính trào phúng cũng dễ đẻ ra một số tục ngữ. Nhiều tục ngữ xuất phát từ những lời giáo huấn của Khổng giáo và Phật giáo, được thể hiện lại bằng ngôn ngữ nhân dân.

Thời Edo (thế kỷ XVII– giữa XIX) tục ngữ phát triển nhất. Tầng lớp thương nhân hình thành và là động lực văn hóa của thị thành toàn quốc. Tục ngữ mang tính hiện đại hơn, nội dung phức tạp hơn, không còn theo một chiều như những giáo huấn thời trước, mà nói lên cái phải trái trong cùng một vấn đề của cuộc đời, bằng một giọng hài hước, và hóm hỉnh hơn.

Thí dụ, nói về vợ, có hai nhận định ngược nhau:

- “ Vợ và nồi tốt hơn khi dùng lâu”.

- “Vợ và chiếu chỉ tốt hơn khi còn mới nguyên”.

Hay về thái độ với kẻ thù:

- “Lấy ân báo oán”.

- “Mi chết đi, ta sẽ móc mắt mi ra”.

Nhiều tục ngữ không chú ý đến luân lý nữa, mà nêu những thái độ ứng xử thực tế.

Đời sống thị dân thời đó sinh ra nhiều tục ngữ, nhưng trong đó, thị dân cũng chịu ảnh hưởng tâm lý những tầng lớp khác như võ sĩ, sư sãi, nhà nho, ảnh hưởng nông dân bớt đi so với những giai đoạn thời Trung cổ trước đó.

Tục ngữ mang dấu ấn giai cấp võ sĩ như:

- “Hãy buộc mũ cho chặt sau khi chiến thắng” (ý nói thắng chớ vội kiêu)

- “Bước ra khỏi nhà phải sẵn sàng đối phó với bảy kẻ địch”.

- “Chiến sĩ và vàng nghỉ ngơi nhưng không gỉ”.

- “Gươm cùn chỉ để làm bếp” (ý nói một võ sĩ quý tộc bị suy đốn).

Ảnh hưởng của sư sãi và đạo Phật có thể thấy trong những tục ngữ như:

- “Sớm: mặt hồng hào, chiều: đống xương trắng”.

- “Cùng ngồi trên một tòa sen” (nói về ước mơ của cặp tình nhân được lên cõi Phật).

- “Đi sang cõi chết không còn vua chúa”.

- “Có tụ có tan”.

Những tục ngữ chịu ảnh hưởng Phật giáo mang nặng dấu ấn thị dân, để ý nhiều đến đời sống thực tế và mang tính phê phán hơn:

- “Tranh Phật vẽ rồi nhưng không vẽ mắt: (ý nói làm đãi bôi cho người khác).

- “Ngủ là thiên đàng” (ý nói: thức phải làm lụng khổ sở).

- “Cúng Phật A-di-đà nhiều vàng thì Phật càng sáng bóng” (ý nói về sức mạnh của đồng tiền)

Nhiều tục ngữ Nhật Bản sử dụng những yếu tố của thiên nhiên:

- “Có trăng thì có mây, có hoa thì có gió” (ý nói: không có gì không bị mắc míu).

- “Thoang thoảng mùi hoa” (ý nói: gần gụi thân mật nhau quá thành nhàm).

- “Hoa thì đẹp nhưng cành cao quá”.

- “Nhìn hoa cho kỹ trước khi hái”.

- “Hoa anh đào nở trong núi sâu” (ý nói: người đẹp ít ai biết).

- “Cái gì không thấy đều là hoa” (ý nói: cái gì không biết đều hay).

- “Hoa nở trên cây khô” (ý nói: về điều bất ngờ).

- “Bánh bao còn hơn hoa”.

- “Liễu không bị gẫy khi tuyết rơi” (ý nói: người yếu nhưng chịu đựng dẻo dai)

- “Sen nở trong bùn” (ý nói: cái gì quý giá lại bị ở nơi tồi tàn).

- “Liễu trước gió” (ý nói: phản ứng mềm dẻo khi bị tấn công).

Có những tục ngữ đề cao thơ và nhà thơ:

- “Thơ khiến cho quan hệ nam nữ êm dịu”.

- “Thơ khuấy trời động đất” (ý nói: chân lý và lòng thực thà khiến mọi người cảm kích).

- “Người nghèo sinh ra ăn cắp, tình yêu tạo nhà thơ”

Nhưng cũng có những ý kiến thực tế hơn:

- “Cày ruộng hơn làm thơ”.

Tình yêu và phụ nữ là những đề tài phong phú cho tục ngữ.

- Nói: “Tôi ghét” có nghĩa là “Tôi yêu”.

- “Ghen là linh hồn của yêu”.

- “Lòng dạ đàn ông thay đổi như trời thu”.

- “Lòng dạ đàn bà thay đổi như tiết trời tháng tư”.

- “Quạt mùa thu” (ý nói: phụ nữ bị bỏ rơi).

Do ảnh hưởng của Khổng giáo, nữ giới bị coi thường:

- “Đàn bà suy nghĩ không qua đầu mũi”.

- “Tóc đàn bà buộc được voi” (ý nói: đàn bà dai như đỉa).

Một vài nét khác về nữ giới:

- “Không cần có gốc danh gia, phụ nữ cũng có thể đi kiệu hoa” (ý nói: lấy chồng sang).

- “Nếu nhìn phụ nữ hãy nhìn ban đêm, hay xa xa, hay dưới ô” (ý nói: dễ thấy đẹp hơn).

- “Ba mươi tuổi mà tay áo còn lụng thụng, bốn mươi mà tóc còn búi theo kiểu Ximađa!” (ý nói về sự lố bịch: trẻ gái mới mặc áo tay lụng thụng, và búi tóc kiểu Ximađa).

Nói về tình cảm con cái:

- “Chỉ có nuôi con mới biết lòng cha mẹ”

- “Mù vì con” (vì quá nuông con)

Có những tục ngữ sử dụng hình ảnh ý nhị như”

- “Đau khổ vì sợ đau đẻ” (có khi đau khổ vì tưởng tượng).

- “Treo đầu cừu bán thịt chó”

- “Khi người điên chạy, người tỉnh cũng chạy nốt” (bắt chước nhau).

- “Làm mà xong mới nói chuyện mời thầy lang”.

- “Gió cứ thổi, núi không chuyển”.

- “Đừng đổi láng giềng gần lấy chị em ở thành thị xa”.

- “Sống thì bảy lần được, bảy lần mất” (phải đợi chết mới biết ai may rủi).

- “Ve sầu lắm lời, nhưng đom đóm lặng lẽ đau khổ hơn vì bị lửa thiêu” (phụ nữ mê trai y như đom đóm bị thiêu).

- “Tụng kinh bên tai ngựa” (nói với người không biết nghe thì mất công).

- “Càng vội, càng nên theo đường vòng”.

- “Con người chỉ sống một đời, tiếng tăm sẽ còn mãi mãi”.

- “Đang ngủ, nước thình lình chảy vào lỗ tai” (ý nói: gặp một điều bất ngờ không thích thú).

- “Người nghèo ngủ say”.

- “Làm túi xách thì quá ngắn, để viền tay áo lại quá dài” (đồ vô dụng).

- “Lấy quả bầu úp cá” (mất công toi).

- “Ngu không có thuốc chữa”

- “Đóng đinh vào cám” (công toi).

- “Tin dữ chạy thiên lý”

- “Đem vàng cho mèo” (phí của)

Từ thời Minh Trị, một số tục ngữ phương Tây được đưa vào ngôn ngữ Nhật Bản:

- “Một đầu óc lành mạnh sống trong thân thể lành mạnh”

- “Trời cứu những kẻ tự cứu mình”.

- “Đuổi theo hai con thỏ thì chẳng được con nào”.

- “Hãy đập sắt khi sắt đương nóng”.

- “Ném một viên đá, giết chết hai con chim…”

nha van hoa huu ngoc nguoi nhat nghi gi

Nhà văn Hữu Ngọc bàn về đầm và hồ Hà Nội

Đầm và hồ Hà Nội là tấm gương phản ánh tinh thần Hà Thành - đầm hồ là động cơ bị gây mê nhưng luôn ...

nha van hoa huu ngoc nguoi nhat nghi gi

Nhà văn hóa Hữu Ngọc bàn về hội nhập - tác động của phương Tây tới Đông Á

TGVN. Khi hội nhập với phương Tây, các nước Đông Á hiện đại hóa đều phải giải quyết một vấn đề là bảo tồn bản ...

nha van hoa huu ngoc nguoi nhat nghi gi

Nhà văn hóa Hữu Ngọc ra mắt bộ sách ở tuổi 'xưa nay hiếm'

TGVN. Ở tuổi 102, nhà nghiên cứu văn hóa Hữu Ngọc cho ra mắt bộ sách giới thiệu về cuộc đời, sự nghiệp, tư tưởng ...

Xem nhiều

Đọc thêm

Chủ tịch nước tặng Huân chương Bảo vệ Tổ quốc cho 2 phi công vụ tai nạn máy bay ở Bình Định

Chủ tịch nước tặng Huân chương Bảo vệ Tổ quốc cho 2 phi công vụ tai nạn máy bay ở Bình Định

Ngày 22/11, Chủ tịch nước vừa có Quyết định về việc tặng thưởng Huân chương Bảo vệ Tổ quốc.
Một Iran 'rất khác' sẽ khiến ông Trump phải đau đầu!

Một Iran 'rất khác' sẽ khiến ông Trump phải đau đầu!

Rất có thể chính sách 'gây áp lực tối đa' của Tổng thống đắc cử Donald Trump sẽ không còn tác dụng với Iran khi ở thời điểm hiện nay.
Lịch thi đấu bóng đá hôm nay 23/11 và sáng 24/11: Lịch thi đấu Ngoại hạng Anh - Man City vs Tottenham; La Liga - Celta Vigo vs Barcelona

Lịch thi đấu bóng đá hôm nay 23/11 và sáng 24/11: Lịch thi đấu Ngoại hạng Anh - Man City vs Tottenham; La Liga - Celta Vigo vs Barcelona

Lịch thi đấu bóng đá hôm nay 23/11 và sáng 24/11: Lịch thi đấu Ngoại hạng Anh - Arsenal vs Nottingham Forest; La Liga - Celta Vigo vs Barcelona.
Thứ trưởng Ngoại giao Đỗ Hùng Việt trao quyết định điều động và bổ nhiệm cán bộ cấp Vụ

Thứ trưởng Ngoại giao Đỗ Hùng Việt trao quyết định điều động và bổ nhiệm cán bộ cấp Vụ

Ngày 22/11, tại Trụ sở Bộ, Thứ trưởng Ngoại giao Đỗ Hùng Việt đã trao quyết định điều động và bổ nhiệm cán bộ cấp Vụ của Bộ Ngoại giao.
Tử vi 12 cung hoàng đạo Thứ Bảy ngày 23/11/2024: Sư Tử tình cảm chớm nở

Tử vi 12 cung hoàng đạo Thứ Bảy ngày 23/11/2024: Sư Tử tình cảm chớm nở

Tử vi hôm nay 23/11/2024 của 12 cung hoàng đạo - Ma Kết, Bảo Bình, Song Ngư, Bạch Dương, Kim Ngưu, Song Tử, Cự Giải, Sư Tử, Xử Nữ, Thiên ...
Tái bản cuốn tiểu thuyết 'Sông Thami trong xanh' của Mông Cổ tại Việt Nam

Tái bản cuốn tiểu thuyết 'Sông Thami trong xanh' của Mông Cổ tại Việt Nam

Liên hiệp các tổ chức hữu nghị phối hợp cùng Đại sứ quán Mông Cổ tại Việt Nam tổ chức Lễ giới thiệu cuốn tiểu thuyết 'Sông Thami trong xanh'.
Xứ Đài mùa Thu Đông: Thiên đường cho những người yêu hoa

Xứ Đài mùa Thu Đông: Thiên đường cho những người yêu hoa

Thiên nhiên của đảo Đài Loan (Trung Quốc) quanh năm như một bức tranh sống động, mùa nào cũng thu hút đông đảo du khách đến thưởng ngoạn.
Australia: Ngành du lịch kỳ vọng tăng trưởng tốt nhờ công cụ mới

Australia: Ngành du lịch kỳ vọng tăng trưởng tốt nhờ công cụ mới

LIVE Framework là một công cụ tương tác, thân thiện với người dùng, giúp doanh nghiệp, tổ chức và chính phủ truy cập thông tin kịp thời và chính xác.
Festival Huế 2024: Những trải nghiệm mới trong lĩnh vực chăm sóc sức khỏe

Festival Huế 2024: Những trải nghiệm mới trong lĩnh vực chăm sóc sức khỏe

Từ ngày 22-24/11, Tuần lễ du lịch Chăm sóc sức khỏe - Wellness Tourism Weekend sẽ diễn ra trong khuôn khổ Lễ hội mùa Đông của Festival Huế 2024.
Nhật Bản: Trải nghiệm đặc biệt vào ban đêm với đoàn tàu nghệ thuật kỹ thuật số

Nhật Bản: Trải nghiệm đặc biệt vào ban đêm với đoàn tàu nghệ thuật kỹ thuật số

Những hành khách trên 'đoàn tàu nghệ thuật kỹ thuật số' chạy ban đêm ở Osaka (Nhật Bản) sẽ có dịp chiêm ngưỡng khung cảnh theo cách đặc biệt.
Tà Lài (Đồng Nai): Nơi giao thoa giữa văn hóa và thiên nhiên

Tà Lài (Đồng Nai): Nơi giao thoa giữa văn hóa và thiên nhiên

Tà Lài không chỉ nổi bật với cảnh quan thiên nhiên hùng vĩ, mà còn là một địa phương giàu bản sắc văn hóa của tỉnh Đồng Nai.
Phục vụ nhu cầu đi lại dịp Tết Nguyên đán 2025, 6 sân bay sẽ tăng thời gian khai thác đêm

Phục vụ nhu cầu đi lại dịp Tết Nguyên đán 2025, 6 sân bay sẽ tăng thời gian khai thác đêm

Cục Hàng không Việt Nam sẽ tổ chức theo dõi tình hình đặt giữ chỗ, giá vé máy bay trên các đường bay nội địa trong dịp Tết Nguyên đán Ất Tỵ năm 2025.
Vịnh Hạ Long và những lần được thế giới trao 'vương miện'

Vịnh Hạ Long và những lần được thế giới trao 'vương miện'

Cách đây gần 30 năm, ngày 17/12/1994, tại Thái Lan, lần đầu tiên Vịnh Hạ Long được công nhận là Di sản thiên nhiên thế giới.
Di sản văn hóa phi vật thể: 15 năm bảo tồn, phát huy giá trị Dân ca Quan họ Bắc Ninh

Di sản văn hóa phi vật thể: 15 năm bảo tồn, phát huy giá trị Dân ca Quan họ Bắc Ninh

Bắc Ninh đã không ngừng nỗ lực bảo tồn, phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại Dân ca Quan họ với nhiều cơ chế đặc thù.
Khám phá xác tàu đắm bí ẩn nhiều thế kỷ trong hồ lớn nhất Na Uy

Khám phá xác tàu đắm bí ẩn nhiều thế kỷ trong hồ lớn nhất Na Uy

Một xác tàu đắm được các nhà nghiên cứu Na Uy phát hiện ra tại Hồ Mjøsa của nước này, được xác định là có niên đại khoảng 7 thế kỷ trước.
Bộ sưu tập lấy cảm hứng từ các bảo vật quốc gia của Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam

Bộ sưu tập lấy cảm hứng từ các bảo vật quốc gia của Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam

Mang tên 'Khơi dậy tinh hoa, nối dài di sản', bộ sưu tập độc đáo đến từ thượng hiệu lụa DeSilk đã được giới thiệu tại Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam.
Nghiên cứu xây dựng Bảo tàng Quốc gia 'Ký ức chiến tranh và khát vọng hòa bình'

Nghiên cứu xây dựng Bảo tàng Quốc gia 'Ký ức chiến tranh và khát vọng hòa bình'

Bộ Văn hoá, Thể thao và Du lịch đã có Công văn gửi UBND tỉnh Quảng Trị về việc xây dựng Bảo tàng Quốc gia 'Ký ức chiến tranh và khát vọng hòa bình'.
Theo dấu chân Chủ tịch Hồ Chí Minh ở Trung Quốc

Theo dấu chân Chủ tịch Hồ Chí Minh ở Trung Quốc

Bảo tàng Hồ Chí Minh phối hợp với Cục Lưu trữ Văn phòng Trung ương Đảng tổ chức trưng bày chuyên đề 'Dấu chân Hồ Chí Minh ở Trung Quốc'.
Phiên bản di động