'Phản đòn' trừng phạt từ phương Tây, kinh tế Nga đã sẵn sàng cho một cuộc lao dốc?

Trừng phạt kinh tế không giống tấn công bằng tên lửa

Theo bình luận của giới quan sát, khi Moscow phát động chiến dịch quân sự tại Ukraine (2/2022), nền kinh tế Nga dường như đã được chuẩn bị sẵn sàng cho một cuộc lao dốc? Các biện pháp trừng phạt quốc tế khắc nghiệt từ phương Tây được áp đặt, với mục tiêu bóp nghẹt nền kinh tế Nga, dẫn đến sự sụt giảm giá trị của đồng Ruble và thị trường tài chính.

Nhưng hơn 8 tháng sau cuộc xung đột, kịch bản này đã không xảy ra. Thật vậy, một số dữ liệu cho thấy điều ngược lại mới đúng và nền kinh tế Nga vẫn đang hoạt động tốt.

Đồng Ruble đã mạnh lên so với đồng USD và mặc dù GDP của Nga đã giảm, nhưng mức giảm có thể được giới hạn ở mức dưới 3% vào năm 2022. Trên thực tế, nhìn vào những con số lạm phát và suy giảm GDP đều ở mức vừa phải, trong bối cảnh khó khăn chung của nền kinh tế toàn cầu.

Sự hiểu lầm về những gì mà các biện pháp trừng phạt chống Nga sẽ đạt được, có thể được giải thích một phần bởi các kỳ vọng không thực tế về tác động mà các biện pháp kinh tế có thể đạt được. Nói một cách đơn giản, chúng không “mắt thấy, tai nghe được” như với một cuộc tấn công bằng tên lửa.

Tất nhiên, về lâu dài, các biện pháp trừng phạt có thể làm suy yếu nền kinh tế và làm giảm GDP. Những ảnh hưởng của các biện pháp trừng phạt đối với tiêu dùng và chất lượng cuộc sống cũng cần nhiều thời gian hơn để phát huy tác dụng trong nền kinh tế.

Nhưng xét trong ngắn hạn, điều mà người ta có thể lý giải một cách hợp lý nhất là nhập khẩu của Nga đã giảm rất mạnh. Từ đó, đồng Ruble mạnh lên thay vì suy yếu khi nhu cầu về USD và Euro giảm xuống. Và khi số tiền lẽ ra chi cho nhập khẩu được chuyển hướng sang sản xuất trong nước, GDP trên thực tế sẽ tăng chứ không phải giảm.

Có thể giải thích hiện tượng của đồng Ruble như sau, khi bắt đầu cuộc xung đột ở Ukraine, người Nga đổ xô mua USD và Euro để tự bảo vệ trước khả năng đồng Ruble lao dốc. Kể cả trong 8 tháng tiếp theo, khi cuộc xung đột ngày càng căng thẳng, họ thậm chí còn mua nhiều hơn. Thông thường, điều này sẽ gây ra sự mất giá đáng kể của đồng Ruble vì khi mọi người mua ngoại tệ, đồng Ruble sẽ lao dốc.

Tuy nhiên, do các biện pháp trừng phạt, các con đường xuất nhập khẩu hàng hóa bị chặn lại, các công ty nhập khẩu Nga đã ngừng hoạt động mua tiền tệ vốn trước đây vẫn sử dụng cho việc nhập khẩu hàng hóa. Kết quả là, nhập khẩu đã giảm 40% trong mùa Xuân vừa qua. Một hệ quả là đồng Ruble đã mạnh lên so với USD.

Như vậy, không phải là các biện pháp trừng phạt không có tác dụng, ngược lại, tác động ngắn hạn của chúng đối với hàng nhập khẩu lại mạnh mẽ một cách bất ngờ. Thậm chí, việc giảm nhập khẩu mạnh như vậy cũng không nằm trong dự báo của Ngân hàng Trung ương Nga (BoR). Bởi nếu lường trước được, họ đã không đưa ra những hạn chế mạnh tay đối với tiền gửi bằng USD vào tháng 3, nhằm ngăn chặn sự sụp đổ về giá trị của đồng Ruble.

Tất nhiên, các biện pháp trừng phạt kinh tế đã có những tác động tức thời khác. Việc hạn chế khả năng tiếp cận của Nga với vi điện tử, chip và chất bán dẫn khiến việc sản xuất ô tô và máy bay gần như phải ngừng lại. Từ tháng 3 đến tháng 8, sản xuất ô tô của Nga đã giảm tới 90% và sản lượng máy bay cũng giảm tương tự. Điều tương tự cũng đúng đối với việc sản xuất vũ khí.

Kỳ vọng rằng, các tuyến thương mại mới qua Trung Quốc, Thổ Nhĩ Kỳ và các quốc gia khác không nằm trong các phạm vi trừng phạt sẽ bù đắp cho sự mất mát của Nga đã được chứng minh là không chính xác. Đồng Ruble mạnh bất thường là tín hiệu cho thấy, các kênh nhập khẩu “cửa sau” không hoạt động. Nếu hàng nhập khẩu chảy vào Nga thông qua các kênh đó, các nhà nhập khẩu sẽ mua USD, khiến đồng Ruble giảm giá.

Tuy nhiên, nếu không có những mặt hàng nhập khẩu quan trọng này, sức khỏe lâu dài của ngành công nghiệp công nghệ cao của Nga sẽ rất nguy hiểm. Rõ ràng, thiệt hại trên thực tế là nghiêm trọng. Mà theo giới phân tích, về lâu dài, nền kinh tế Nga rất có thể sẽ phải trải qua một thời kỳ trì trệ kéo dài, với những khó khăn có khả năng ngày càng trở nên rõ rệt hơn.

Kinh tế Nga rơi vào suy thoái

Nền kinh tế Nga đã bước vào suy thoái khi GDP giảm 4% trong quý thứ III, theo ước tính đầu tiên vừa được công bố bởi Cơ quan Thống kê quốc gia Rosstat. Đây là quý sụt giảm GDP liên tiếp, ngay sau mức giảm 4% trong quý II, khi các biện pháp trừng phạt khắc nghiệt của phương Tây giáng đòn mạnh vào nền kinh tế, sau chiến dịch của Moscow ở Ukraine.

Sản lượng kinh tế đã giảm 4% từ tháng 7 đến tháng 9, thấp hơn mức giảm 4,5% mà các nhà phân tích dự kiến.

Sự co lại của nền kinh tế là do sự sụt giảm mạnh tới 22,6% trong thương mại bán buôn và giảm 9,1% trong thương mại bán lẻ. Về mặt tích cực, lĩnh vực xây dựng đã tăng 6,7% và nông nghiệp tăng 6,2%.

Suy thoái kinh tế theo lý thuyết là hai quý tăng trưởng suy giảm liên tiếp. Trước đó, Nga cũng đã phải trải qua suy thoái kỹ thuật là vào cuối năm 2020 và đầu năm 2021, trong đại dịch Covid-19.

Nền kinh tế Nga phát triển tốt vào đầu năm 2022 với GDP tăng 3,5%, nhưng việc Moscow bắt đầu chiến dịch quân sự tại Ukraine đã gây ra một loạt lệnh trừng phạt từ phương Tây.

Hạn chế xuất khẩu và nhập khẩu, thiếu hụt lao động và các vấn đề về cung cấp phụ tùng thay thế đã gây căng thẳng nặng nề cho nền kinh tế Nga.

Ngày 8/11, BoR dự đoán GDP sẽ giảm 3,5% trong năm nay. Quỹ Tiền tệ quốc tế (IMF) và Ngân hàng Thế giới (WB) lần lượt ước tính mức giảm GDP của Nga là 3,4% và 4,5%.

Tuy nhiên, theo Rosstat, bất chấp nền kinh tế đang suy thoái, tỷ lệ thất nghiệp của Nga vẫn ở mức 3,9% trong tháng 9.

Trong tháng 10, BoR giữ nguyên lãi suất cơ bản ở mức 7,5%. Thống đốc BoR Elvira Nabiullina cho biết, ngân hàng không có kế hoạch thay đổi tỷ giá cho đến cuối năm nay, đây là một dấu hiệu "thích ứng" với "thực tế mới".

Trước đó, ngay sau khi Nga bị phương Tây trừng phạt vì cuộc xung đột với Ukraine, ngân hàng này đã tăng mạnh lãi suất cơ bản từ 9,5% lên 20% trong nỗ lực chống lạm phát và hỗ trợ đồng nội tệ.

Trên thực tế, GDP quý III của Nga đã trượt dốc nhẹ hơn so với mức giảm 7% mà nước này dự đoán trước đó. Dù vậy, Thống đốc BoR Elvira Nabiullina vẫn cho rằng, Moscow cần phải xem xét lại tình hình kinh tế một cách "tỉnh táo với đôi mắt mở" và sẵn sàng cho bất kỳ diễn biến nào.

“Tình hình có thể trở nên tồi tệ hơn, chúng tôi hiểu điều này”, bà Nabiullina thừa nhận và cho rằng, Moscow rất cần phải tái cơ cấu lại nền kinh tế.