Quan sát mấy ngày qua tại Liên hợp quốc: Toan tính riêng, ước vọng chung

Trong bối cảnh tình hình thế giới liên tục diễn biến nhanh, có nhiều đột biến và luôn gây bất ngờ - chiến tranh thương mại Mỹ - Trung chưa thấy hồi kết, căng thẳng tại Trung Đông, vùng Vịnh và Đông Bắc Á vẫn nóng từng ngày - thì sự quy tụ của lãnh đạo các quốc gia về Trụ sở Liên hợp quốc tại New York, Mỹ từ ngày 24–30/9 là dịp không thể bỏ lỡ.

Việc thiếu vắng nguyên thủ một số nước lớn, có tầm ảnh hưởng khu vực hay nằm trong điểm nóng như Israel, Venezuela, Nga và Trung Quốc không khiến sự kiện này bớt nóng. Như mọi lần, tâm điểm của giới truyền thông luôn được dành cho bài phát biểu của Tổng thống nước chủ nhà Donald Trump.

"Chia đôi thế giới"

Mở đầu phiên khai mạc, Tổng Thư ký Liên hợp quốc Antonio Guterres đã cảnh báo rằng thế giới đang ngày một bất ổn, với “nhiều người đang bị chà đạp, đe dọa và bỏ lại phía sau" và bày tỏ quan ngại rằng cạnh tranh thương mại Mỹ - Trung sẽ “chia đôi thế giới”.

Và Tổng thống nước chủ nhà đã không để ông Guterres thất vọng. Ngay khi cầm mic trình bày bài phát biểu dài 36 phút, ông đã chỉ trích gay gắt Trung Quốc: “Trung Quốc đã theo đuổi một mô hình kinh tế dựa vào rào cản thương mại, trợ giá nhà nước, thao túng tiền tệ… chuyển giao công nghệ bắt buộc, đánh cắp quyền sở hữu trí tuệ và bí mật kinh doanh quy mô lớn… Với những gì nước Mỹ được biết, những ngày như vậy sẽ chấm dứt.” Ông chủ Nhà Trắng khẳng định sẽ “không chấp nhận thỏa thuận không có lợi cho người Mỹ”, đồng thời bày tỏ quan ngại đến tình hình bất ổn tại Hong Kong (Trung Quốc).

Song động thái này có thể là nước cờ toan tính của Tổng thống Mỹ. Ông Trump bước vào chiến dịch tranh cử năm 2020 khi chưa hoàn thành lời hứa quan trọng về thỏa thuận thương mại với Chủ tịch Tập Cận Bình. Do đó, phát biểu này là cách ông thể hiện lập trường cứng rắn, gây áp lực với Trung Quốc và thuyết phục cử tri Mỹ rằng không ký vào thỏa thuận tồi với Trung Quốc là một chiến thắng. Song cử tri Mỹ có tin vào “chiến thắng” của ông Trump này không lại là câu chuyện khác.

Khi “người yêu nước” cất tiếng

Nối tiếp truyền thống các nước trước, Tổng thống Trump đã gây ấn tượng khi chỉ trích toàn cầu hóa tại cuộc họp của tổ chức đa phương lớn nhất thế giới: “Tương lai không thuộc về người theo chủ nghĩa toàn cầu hóa. Nó thuộc về những người yêu nước; các quốc gia độc lập, chủ quyền, bảo vệ công dân, tôn trọng láng giềng và trân trọng nét khác biệt đã làm nên sự đặc biệt và độc đáo của mỗi quốc gia”.

Giọng văn, cách trình bày quan điểm của ông Trump có nhiều nét tương đồng với người bạn thân thiết ở Nam Mỹ, Tổng thống Brazil Jair Bolsonaro. Nếu ông Trump sử dụng lập luận “người yêu nước” để tái khẳng định “Nước Mỹ trên hết” thì ông Bolsonaro lại vin vào chủ nghĩa dân tộc để phản đối sự chỉ trích của cộng đồng quốc tế đối với vụ cháy rừng Amazon.

Quan trọng hơn, ông Trump đã tự đề cao bản thân là “người yêu nước” khi khẳng định “chỉ những người dũng cảm nhất mới lựa chọn hòa bình và theo đuổi chính sách ngoại giao táo bạo”, sẵn sàng tìm kiếm thỏa thuận với bất kỳ quốc gia nào, dù đó là Triều Tiên hay Iran.

Chung tay hạ nhiệt điểm nóng

Điểm chung hiếm hoi xuất hiện trong bài phát biểu của Tổng thống Mỹ cùng nguyên thủ các quốc gia khác là mong muốn hạ nhiệt tại các điểm nóng. Ông Trump đã khẳng định “với tinh thần trách nhiệm, không Chính phủ nào nên hỗ trợ “cơn khát máu” của Iran… Chừng nào các hành động gây tổn hại của Iran còn tiếp diễn, cấm vận sẽ không được dỡ bỏ, thậm chí là thắt chặt hơn”.

Tuy nhiên, ông cũng cho biết nước Mỹ “sẵn sàng đề cao mối quan hệ hữu nghị với những ai thật tâm tìm kiếm hòa bình và sự tôn trọng”. Thủ tướng Đức Angela Merkel cùng Tổng thống Pháp Emmanuel Macron cũng mong Mỹ và Iran nối lại liên lạc, Thủ tướng Anh Boris Johnson kêu gọi Tehran trả tự do cho công dân Anh, còn Thủ tướng Pakistan Imran Khan khẳng định đang đối thoại với chính quyền Tổng thống Iran Hassan Rouhani.

Trong khi đó, Thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe và Tổng thống Hàn Quốc Moon Jae-in lại “không hẹn mà gặp” khi dành thời lượng phát biểu về vấn đề Triều Tiên. Ông chủ Nhà Xanh kêu gọi mở rộng giao thương với Triều Tiên để thúc đẩy quá trình phi hạt nhân hóa, thiết lập “khu vực hòa bình quốc tế” tại làng đình chiến Panmunjom và khu công nghiệp liên Triều Kaesong, đồng thời xây dựng cơ chế bảo đảm an ninh hai miền.

Trong khi đó, Thủ tướng Shinzo Abe khẳng định sẵn sàng gặp Chủ tịch Kim Jong-un phi điều kiện nhằm bình thường hóa quan hệ và giải quyết “quá khứ thiếu may mắn”, đồng thời ủng hộ tiến trình đối thoại giữa Mỹ và Triều Tiên.

Chiến sự tại Syria hay xung đột Israel – Palestine cũng được nhắc đến trong bài phát biểu nhiệt huyết của Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Recep Tayyip Erdogan. Cầm trên tay bức ảnh của cậu bé ba tuổi xấu số Alan Kurdi gục ngã trên bờ biển Thổ Nhĩ Kỳ khi cố gắng chạy trốn từ chiến tranh, ông Erdogan nhắc nhở các quốc gia về trách nhiệm giải quyết thảm họa nhân đạo tại Syria và thúc đẩy tiến trình đàm phán hòa bình. Nhà lãnh đạo Thổ Nhĩ Kỳ và Quốc vương Qatar Sheikh Tamim bin Hamad Al Thani cũng cho thấy “ý tưởng lớn gặp nhau” khi đều chỉ trích các hoạt động chiếm đóng bờ Tây của Israel.

Một số điểm đáng chú ý khác có thể kể đến trong buổi đầu của khóa họp 74 Đại hội đồng Liên hợp quốc là “lời kêu cứu” của Tổng thống Ai Cập Fattal El-Sisi nhằm khôi phục hòa bình tại Libya; khẳng định đanh thép của Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Tayyip Erdogan về quyền sở hữu vũ khí hạt nhân; lãnh đạo các nước kỷ niệm 150 năm ngày sinh của lãnh tụ Mahatma Gandhi hay việc Thủ tướng Anh Boris Johnson nhấn mạnh tương lai của công nghệ số và không đề cập về Brexit; nghị trình về biến đổi khí hậu hay xóa đói giảm nghèo của Liên hợp quốc.

Chính những hỷ, nộ, ái, ố xung quanh phát ngôn trái chiều, các màn đấu khẩu kịch tính đã làm nên sắc màu riêng của khóa họp Đại hội đồng Liên hợp quốc, biến nó trở thành sự kiện độc đáo, không thể thiếu của giới quan sát mỗi dịp tháng Chín. Những toan tính riêng hay ước vọng chung về một thế giới hòa bình, ổn định và phát triển hơn sẽ chiếm ưu thế? Câu trả lời nằm ở các lãnh đạo quốc gia đang dự Đại hội đồng Liên hợp quốc tại New York...