| Khu vực Kashmir đang tranh chấp giữa Pakistan và Ấn Độ. (Nguồn: AP) |
Phản ứng "lặng thinh"
Theo ông Burton, phản ứng "lặng thinh" của các quốc gia Hồi giáo ở Trung Đông về việc Ấn Độ bãi bỏ quy chế tự trị của bang Jammu và Kashmir rất đáng lưu ý.
Quy chế tự trị đặc biệt của Kashmir đã bị thách thức khi Chính phủ của Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi thông qua một đạo luật hủy bỏ Điều 370 của Hiến pháp. Với thay đổi này, bang Jammu và Kashmir với đa số là người Hồi giáo sẽ không còn là một vùng tự trị của Ấn Độ mà trở thành một vùng lãnh thổ liên bang - và do đó sẽ mất quyền tự do thiết lập và ban hành luật pháp riêng. Trước đây, chính quyền bang Jammu và Kashmir được hưởng quy chế tự trị, toàn quyền quyết định các vấn đề đối ngoại, quốc phòng, tài chính và viễn thông.
Các quốc gia láng giềng của Ấn Độ đã có phản ứng ngay lập tức. Pakistan đã chỉ trích động thái này và giáng cấp các mối quan hệ, triệu hồi Đại sứ Pakistan tại Ấn Độ về nước và đình chỉ các hoạt động thương mại song phương. Pakistan cũng đã nêu vấn đề này ra Tổ chức Hợp tác Hồi giáo (OIC) gồm 57 quốc gia Hồi giáo trên toàn thế giới và Nhóm tiếp xúc về các vấn đề liên quan đến Jammu và Kashmir. Islamabad đã lên án động thái của Ấn Độ và nhắc lại quy chế quốc tế của khu vực tranh chấp Kashmir. Tương tự, Trung Quốc đã chỉ ra những ràng buộc quốc tế, cho rằng Ấn Độ và Pakistan nên cùng nhau giải quyết vấn đề này. Quan điểm của Trung Quốc có lẽ cũng bị ảnh hưởng bởi động thái cùng lúc của Ấn Độ khi tách Ladakh - khu vực mà Bắc Kinh tuyên bố chủ quyền - khỏi bang Jammu và Kashmir để trở thành vùng lãnh thổ nằm dưới sự quản lý trực tiếp của Chính phủ liên bang.
Chuyên gia Guy Burton nhận định, nhìn xa hơn sang thế giới Hồi giáo nói chung và khu vực Trung Đông nói riêng, có lẽ phản ứng gây bất ngờ nhất là từ các Tiểu Vương quốc Arab Thống nhất (UAE). Ngay sau khi đạo luật trên được thông qua, Đại sứ UAE tại Ấn Độ đã bày tỏ quan điểm ủng hộ New Delhi, cho rằng, thay đổi này là một vấn đề nội bộ giúp nâng cao năng lực và sự hiệu quả của chính quyền và phát triển kinh tế xã hội của khu vực. Nhưng sau đó, Ngoại trưởng UAE đã xoa dịu tình hình, kêu gọi hai bên kiềm chế và cùng nhau đàm phán.
Lập trường này của UAE phù hợp với tuyên bố của các quốc gia chủ chốt ở Trung Đông, bao gồm Saudi Arabia, Iran và Thổ Nhĩ Kỳ. Cả ba nước đều có chung quan điểm rằng, tranh chấp nên được giải quyết thông qua đàm phán giữa Ấn Độ và Pakistan và cần phải có các biện pháp nhằm tránh gia tăng căng thẳng. Tuy nhiên, trong số 3 quốc gia kể trên, có thể thấy giới chính trị và truyền thông Pakistan tỏ ra tin tưởng nhất Thổ Nhĩ Kỳ cũng như cuộc điện đàm của Tổng thống Erdogan bày tỏ sẵn sàng "ủng hộ vững chắc" và sự hỗ trợ trong tương lai.
| Ấn Độ huỷ bỏ quyền tự trị cho khu vực Kashmir vấp phải phản ứng từ nhiều phía. (Nguồn: AP) |
Tình hình khó kéo dài
Điều gì lý giải cho phản ứng kiếm chế nói trên? chuyên gia Guy Burton cho rằng, đầu tiên, Ấn Độ là một đối tác thương mại quan trọng hơn Pakistan. Kinh tế Ấn Độ phát triển hơn kinh tế Pakistan gấp 9 lần. Chính vì thế, Ấn Độ đem lại nhiều cơ hội thương mại và đầu tư hơn cho các nước khu vực Trung Đông. Ngược lại, tình hình kinh tế Pakistan khá yếu ớt và dễ bị tổn thương. Đầu năm nay, chính phủ nước này đã phải tìm đến khoản vay khẩn cấp của Trung Quốc và Saudi Arabia, với số tiền khoảng 2 tỷ USD từ mỗi nước.
Thứ hai, có thể thấy vấn đề Kashmir không quan trọng đối với các nhà lãnh đạo chính trị ở Trung Đông. Ấn Độ chưa từng gặp phải phản ứng mạnh mẽ nào về các mối quan hệ đặc biệt với các nước Arab hay về vấn đề Kashmir.
Thứ ba, sự thù địch giữa Pakistan và một số quốc gia Trung Đông khó giải quyết hơn so với mâu thuẫn của các nước này với Ấn Độ, vì thế đã làm lu mờ những vấn đề như Kashmir. Với Iran, khu vực biên giới vẫn chưa được giải quyết: Tehran cáo buộc Pakistan "nhắm mắt làm ngơ" trước sự viện trợ của Saudi Arabia cho phiến quân Baloch, lực lượng thường xuyên nhắm mục tiêu vào binh lính và các căn cứ quân sự của Iran. Hai quốc gia này cũng đang tranh giành sự ảnh hưởng ở Afghanistan, đồng thời, xét về phương diện thương mại, hai nước đang cạnh tranh để giành thị phần lớn hơn trên thị trường vận tải hàng hóa xuyên Ấn Độ Dương ở các cảng Chabahar (của Iran) và Gwadar (của Pakistan).
Trong khi đó, khu vực Kashmir đã trở thành nơi để các đối thủ kình địch hoạt động trong khu vực Trung Đông lợi dụng. Trước đây, Saudi Arabia đã hỗ trợ dưới hình thức giảng đạo và xây dựng đền thờ Hồi giáo. Gần đây, các quốc gia từng tranh giành ảnh hưởng trong khu vực như Thổ Nhĩ Kỳ và Iran cũng đã tiến vào khu vực Kashmir để chiếm thiện cảm của người dân bản địa. Tuy mục tiêu này có vẻ vẫn chưa mấy rõ ràng, nhưng mục đích chắc chắn là thiết lập một nền tảng ủng hộ trong cộng đồng người Sunni và Shia sinh sống ở đó, để có thể kêu gọi sự ủng hộ trong tương lai.
Theo học giả Guy Burton, trước mắt, ở Ấn Độ, Kashmir sẽ vẫn là một "thùng thuốc súng". Như một phần của động thái hủy bỏ Điều 370 của Hiến pháp, Ấn Độ đã tăng cường hiện diện an ninh, áp đặt lệnh giới nghiêm, ngăn cản ban lãnh đạo chính trị của khu vực này và cắt đứt các phương tiện liên lạc. Tuy nhiên, tình hình này không thể kéo dài mãi. Cuối cùng, các lực lượng Ấn Độ sẽ phải rút lui và có thể sẽ phải đối mặt với những hành động chống đối của người dân.
Trên bình diện quốc tế, vấn đề Kashmir sẽ không biến mất. Bất chấp nỗ lực của Ấn Độ "đồng hóa" chính quyền Kashmir, Pakistan sẽ tiếp tục đưa vấn đề này ra OIC. Các chính phủ Trung Đông cũng có thể không hoàn làm ngơ trước ý kiến của công chúng. Nếu tình hình bất ổn giống như cuộc nổi dậy Mùa xuân Arab năm 2011, Saudi Arabia hay Iran có thể trở nên dễ bị lung lay hơn và có xu hướng lợi dụng các vấn đề như tranh chấp Kashmir để giành lại tính hợp pháp của vai trò người bảo vệ thế giới Hồi giáo.