Ngày Tết, bạn hãy thử giải mã câu đố của đồng bào Gia Rai (jrai)

	Một thời “chơi” Tết của "Đại gia" Hà Thành
	Tết của ngày xưa cũ

Trong 15 năm hoạt động, Quỹ Thụy Điển - Việt Nam phát triển văn hóa chúng tôi có dịp đi điền dã ở một số vùng đồng bào Gia Rai ở Tây Nguyên. Theo niên giám thống kê, đến cuối năm 2009, toàn tỉnh Gia Lai có 1.227.400 người, trong đó có 411.000 người Gia Rai, thuộc nhóm ngôn ngữ Nam Đảo (Malayo-Polynesia). UNESCO đã công nhận Không gian văn hóa cồng chiêng Tây Nguyên, trong đó tỉnh Gia Lai, là Di sản văn hóa phi vật thể tuyệt vời của nhân loại. Ngoài cồng chiêng, người Gia Rai nói chung còn có nhiều di sản vô giá khác, như diễn xướng sử thi, nhà rông, nhà mồ, truyện cổ tích, hát dân ca... Tiếc thay, do cuộc sống có phần gấp gáp, cùng với sự xuất hiện của hàng loạt phương tiện cơ giới), các phương tiện giải trí, đặc biệt là sự chuyển đổi phương thức canh tác, gieo trồng, đã không cho phép ở buôn làng có những cuộc tụ họp như trước đây nữa. Nam nữ thanh niên trong vùng không còn yêu văn hóa dân tộc mà thích sử dụng điện thoại di động nhiều màu sắc, đi xe máy phân khối lớn, ăn mặc quần áo thời trang,… Sự thay đổi đó dẫn đến việc một loại hình văn hóa dân gian độc đáo, đề cao trí thức của người Gia Rai bị thoái hóa đến mức có thể sẽ bị xóa mờ: Đó là câu đố dân gian. Ở các buôn làng chúng tôi gặp rất ít người ở độ tuổi trung niên trở lên còn biết và yêu thích sinh hoạt đố Gia Rai, trong khi đó, thanh niên không còn mấy tha thiết với loại hình nghệ thuật này.

Sinh hoạt đố Gia Rai (còn được gọi là pơđao) là một hình thức giải trí đơn thuần nhưng mang tính trí tuệ cao. Có một mối liên hệ giữa hình thức đối (tính chất vần điệu, ngôn từ) với lời nói vần (tục ngữ, thành ngữ, ca dao, dân ca) của tộc người này. Sinh hoạt đố có thể diễn ra trong bất cứ trường hợp nào chứ không phải chỉ trong dịp lễ hội. Người ta có thể đố nhau qua lại khi tham gia lao động tập thể, trên nương dưới ruộng, tại nhà rông, nơi nhà ở hay bên ngoài chòi đựng lúa... Ai cũng có thể tham gia đố, từ người già đến người trẻ, từ nam đến nữ,… Tuy vậy, sinh hoạt đố vẫn phát triển nhất vào những dịp tụ họp đông người và thường có uống rượu của cộng đồng.

Tác giả Nguyễn Quang Tuệ, đã có công bỏ ra nhiều năm để ghi lại và nghiên cứu hàng nghìn câu đó của người Gia Rai trong cuốn Câu đố Jrai (NXB Đà Nẵng). Chúng tôi xin trích ở tác phẩm ấy một số câu đố. Xin thách độc giả và đặc biệt là các bạn trẻ tộc Việt tìm ra và giải đáp:

Cơ thể người và hoạt động

1. Cây ở phía trên (tây) người ta để dồn; Cây ở khắp rừng người ta buộc chung? Là gì?

2. Bụng thì đói, mắt thì no?

3. Bao nhiêu người tranh một trái mà không xong?

4. Chân duỗi thẳng, mắt nhìn nghiêng, tay đánh chỏ?

5. Thả cần câu rồi lại vớt lên ngay?

6. Đang ăn thì khóc; Đói bụng lại nín?

7. Chặt đuôi bố, xé áo con?

8. Người ta càng đốt lửa nó càng cười?

9. Hai vợ chồng sinh ra năm đôi đều là sinh đôi cả?

10. Thù lù ếch ngồi trên bờ hồ?

11. Mình đi nó nằm; Mình nằm nó đứng?

12. Anh em giành nhau con đường?

13. Ở trên nhà hai chân; Xuống đến đất ba chân?

Dụng cụ, đồ vật

14. Trăm nghìn người tranh nhau soi gương?

15. Một lá mà ra làm vua; Đất nước do nó cai quản?

16. Người ta nói nó không nghe; Người ta gọi nó chẳng thưa; Mãi mãi nó cứ đứng hoài?

17. No thì khóc, đói lại nín?

18. Cây bằng bắp đùi; Lá là những dây?

19. Đuôi nó có lỗ; Bụng nó hở ra; Giữa có con dao; Luôn luôn nằm sấp; Ngửa lên là cắn?

20. Hai mươi thanh niên trong một nhà tù; Mặt mũi tất cả đều giống hệt nhau?

21. Lửa ăn gốc; Than ăn cây?

22. Ống cong cong; Ống chua chua; Ống ngòn ngọt?

23. Cái gì đắng mà người Kinh lại thích?

24. Da bò, thân cây mà lại biết kêu?

25. Đánh vào đầu thì nó khóc; Cốc lên đầu thì nó kêu?

26. Cây gì không cành, một lá?

27. Để nguyên nằm im thin thít; Chạm đến đít chạy lung tung?

28. Người đen hôn người trắng?

Phương tiện

29. Sau đít có khói; Trước đầu có lửa?

30. Đuôi nó như đuôi cá; Mà đi không cần đường?

31. Người gầy trơ xương mà chạy thật nhanh?

32. Một người nó có hai cái lưỡi; Không thích nước, chỉ ưa ăn cỏ?

33. Tròn tròn trắng trắng, chịu nắng chịu mưa cả ngày?

34. Người càng ăn thịt lại càng gầy?

35. Mặt mặt trời; Răng thì cưa; Người biết mới dùng; Người giỏi mới xem?

36. Lê lết từ đầu đến cuối nhà; Rồi mệt nhoài nằm lăn ra cửa?

Động vật

37. Khi no nó ở dưới nước; Khi đói nó mò lên cạn?

38. Chân chân voi; Bụng bụng đá; Đầu đầu trăn?

39. Nó đi như đứng; Nó đứng như đi?

40. Đứng trên ngọn cây cao mà thổi kèn?

41. Đắp tấm mền mỏng; Cắm đầu xuống đất?

42. Lù lù một đống, chân không có?

43. Hàng trăm người cùng làm, nhưng mỗi người một việc?

44. Đầu kiến nhỏ; Chân kiến đen; Đít có lửa?

45. Đầu nó cum cúp; Đuôi nó khum khum?

46. Nhà xi măng, cửa có khóa?

47. Mình như chó; Lông giống beo; Mắt đèn pin; Ở trong nhà?

48. Còn nhỏ nó chỉ ăn con mối; Già rồi nó chỉ ăn con kiến; Ở đâu nó cũng ngủ được cả?

49. Trên cạn thì nó khóc; Dưới nước thì nó nín; Nhìn xa là sợi dây; Nhìn gần như con gà?

50. Tròn tròn trắng trắng, chẳng có cái cuống?

Trở lại hương vị Tết xưa với “Sách Tết Kỷ Hợi 2019” Được NXB Văn học và Công ty sách Đông A ấn hành, “Sách Tết Kỷ Hợi 2019” ghi lại những cảm xúc, suy tư, dấu ...

Độc đáo phiên chợ chỉ họp 3 ngày đầu năm trên gò cao Cứ vào những ngày đầu xuân, tại làng Mỹ Lợi (xã Vinh Mỹ, huyện Phú Lộc, tỉnh Thừa Thiên - Huế) lại tấp nập kẻ ...

Văn chương - món ăn tinh thần ngày Tết Văn chương là hồn cốt của dân tộc, là hơi thở của cuộc sống, đặc biệt là mỗi dịp Tết đến xuân về.