Sổ tay văn hóa Đông-Tây:

Nhà văn hóa Hữu Ngọc: Người phương Tây nghĩ gì? (Kỳ 2)

Hữu Ngọc
TGVN. Phương pháp tư duy nội quan, suy niệm về Thượng đế bằng nhận thức trực giác, đã ảnh hưởng nhiều đến trào lưu triết học và thần học phương Tây.
Theo dõi Baoquocte.vn trên
TIN LIÊN QUAN
Nhà văn hóa Hữu Ngọc: Người phương Tây nghĩ gì? (Kỳ 1)
Nhà văn hóa Hữu Ngọc: Người Mỹ nghĩ gì? (Kỳ cuối)

Có hai dòng tư tưởng Kito giáo chủ yếu và ngược nhau: chủ nghĩa Thánh Augustin và chủ nghĩa Thánh Thomas. Thánh Augustin (thế kỷ IV-V) là giám mục ở Bắc Phi. Học thuyết của ông bi quan và thần bí, gần chủ nghĩa Platon mới. Tư tưởng của ông đánh dấu quan điểm Kito: con người bẩm sinh là tội lỗi, chỉ có một số ít được Chúa lựa chọn là hưởng ân hưởng được cứu vớt. Ông không khẳng định Thiện - Ác rạch ròi, tuyệt đối. Phương pháp tư duy nội quan, suy niệm về Thượng đế bằng nhận thức trực giác, đã ảnh hưởng nhiều đến trào lưu triết học và thần học phương Tây, như giáo phái của Jansen, Pascal, cho đến ngày nay (chủ nghĩa hiện sinh).

Chủ nghĩa Thánh Augustin (nội quan và trực quan bi quan) đối lập với chủ nghĩa Thánh Thomas (kết hợp lý tính, đức tin và lạc quan về con người). Thánh Thomas d'Aquin, thế kỷ XIII, người Italy, được coi là người đặt cơ sở thần học đạo Thiên chúa La Mã. Ông cố gắng hệ thống hóa, hòa giải, thống nhất đức tin và lý tính dựa trên cơ sở triết học Aristote. Ông quan niệm là lý tính không tạo ra được giáo lý (thuộc lĩnh vực đức tin) nhưng có thể chứng minh là lý tính không đối lập với đức tin, kiến thức và đức tin không mâu thuẫn với nhau.

3. Chủ nghĩa duy lý và đầu óc khoa học

Chủ nghĩa duy lý, nguồn gốc của đầu óc khoa học, xuất hiện rõ rệt từ thế kỷ XVI (thời kỳ Phục hưng) và tự khẳng định vào thế kỷ XVII với triết học Descartes. Nó đề cao lý tính, đối lập với đức tin và thế giới qua Thiên chúa giáo thời Trung cổ. Nhà triết học có thể nhận biết qua chân lý bằng lý trí, như nhà toán học dùng lý trí để giải quyết toán. Thuyết cơ giới quy các hình thức vận động phức tạp khác nhau của thế giới vào một hình thức vận động đơn giản nhất: vận động cơ học. Sự ra đời của thuyết cơ giới gắn liền với những thành tựu của cơ học Newton. Tiêu chuẩn chân lý ở phương Tây dần dần kết tinh ở lý tính và khoa học. Những quan điểm này đánh vào tư tưởng tôn giáo, chấm dứt thời Trung cổ (thế kỷ V-XV) và mở đầu thời kỳ Cận Đại (Temps Modernes). Giáo sư Crane Brinton đã phân tích rất xác đáng ba yếu tố cho tư tưởng Tây Âu - Bắc Mỹ hiện đại (tức là tư tưởng giai cấp tư sản) hình thành: chủ nghĩa nhân văn, cải cách tôn giáo, chủ nghĩa duy lý (gốc của đầu óc khoa học)1. Ba yếu tố này đều đóng góp đập tan hệ tư tưởng giáo lý Trung Cổ và đến thế kỷ XVIII, có thể coi như hệ tư tưởng phương Tây đã khác hẳn thời kỳ Trung Cổ, mặc dù đạo Kito không phải vì thế mà ngừng phát triển.

Chủ nghĩa nhân văn đánh vào lý tưởng tôn giáo Trung cổ: "Sống vì thế giới bên kia". Nó đề cao con người phát triển toàn vẹn, hưởng hạnh phúc trần thế, cái đẹp của tinh thần và cả thân thể, phát triển nghệ thuật. Trào lưu văn nghệ Phục hưng xuất phát từ Italy (thế kỷ XIV) rồi lan ra Tây và Trung Âu (thế kỷ XVI). Phản ánh tư tưởng giai cấp tư sản đương lên, nó chủ trương phục hưng chủ nghĩa nhân văn cổ Hy Lạp - La Mã, nhấn mạnh vào tự do tư tưởng, chống chủ nghĩa kinh viện Trung cổ.

Phong trào cải cách tôn giáo (thế kỷ XVI) cũng gián tiếp đánh vào lý tưởng tôn giáo Trung Cổ, phá vỡ sự thống nhất của cộng đồng Thiên chúa giáo. Vẫn trung thành với đạo Kito, nó phê phán nhánh Thiên chúa giáo La Mã, đòi trở lại tinh thần đạo Kito thực, khuyến khích tự do tư tưởng và tự do phê phán của từng cá nhân. Mỗi người là linh mục của bản thân mình, không phục tùng tuyệt đối bất cứ lời dạy nào của tăng lữ. Hàng loạt giáo phái Kito mới ra đời, tách khỏi công giáo (hay Thiên chúa giáo) La Mã, gọi tên chung là tôn giáo phản kháng (Protestantisme), Tân giáo hoặc đạo Tin lành. Nhà xã hội học Đức Max Weber đã chứng minh là, giáo lý giáo phái Tân giáo Calvin và Thanh giáo - ngược lại với đạo Thiên chúa - đề cao lao động và khuyến khích làm giàu bằng kinh doanh, đã tạo ra yếu tố tinh thần, quyết định sự phát triển của chủ nghĩa tư bản ở phương Tây.

Cải cách tôn giáo, chủ nghĩa nhân văn cùng chủ nghĩa duy lý và khoa học đã dẫn đến triết học Ánh sáng (thế kỷ XVIII) của nhóm Bách khoa từ điển. Triết học Ánh sáng tin vào tiến bộ; đây là một khái niệm hoàn toàn mới, vì thời Cổ đại nhìn lại thời Hoàng kim, đạo Kito luyến tiếc vườn Eden, ngay cả Cổ đại Trung Quốc quay lại thời Nghiêu - Thuấn. Giai cấp tư sản đang lên tin là với lý tính, con người có thể xây dựng hạnh phúc ngay ở trần gian hiện tại. Nó chống đối lại phong kiến mà tôn giáo là chỗ dựa. Nó chuẩn bị mặt tinh thần cho Cách mạng tư sản Pháp 1789, mà những lý tưởng "Tự do - Bình đẳng - Bác ái" (sau bị lạm dụng rất nhiều) và những thể chế tồn tại cho đến ngày nay. Cuộc cách mạng này đưa phương Tây vào thời kỳ hiện đại (époque contemporaine).


(1) Sự hình thành của tư duy hiện đại – Mentor Book, New York 1968

Nhà văn hóa Hữu Ngọc: Người Mỹ nghĩ gì? (Kỳ 4)

Nhà văn hóa Hữu Ngọc: Người Mỹ nghĩ gì? (Kỳ 4)

TGVN. Người Mỹ trải qua lịch sử của họ như thể lịch sử đã được vạch ra từ trước và tương lai chỉ là một ...

Nhà văn hóa Hữu Ngọc: Người Mỹ nghĩ gì? (Kỳ 3)

Nhà văn hóa Hữu Ngọc: Người Mỹ nghĩ gì? (Kỳ 3)

TGVN. Tâm lý học thường thức ở Mỹ sản xuất hàng loạt sách để chế biến hạnh phúc cá nhân, dạy cách suy nghĩ đúng ...

Nhà văn hóa Hữu Ngọc: Người Mỹ nghĩ gì? (Kỳ 2)

Nhà văn hóa Hữu Ngọc: Người Mỹ nghĩ gì? (Kỳ 2)

TGVN. Người Mỹ để ý đến nghi thức xã giao khiến cho vấn đề hòa đồng dân tộc dễ dàng, người Mỹ cũng dễ tha ...

Xem nhiều

Đọc thêm

Bài tarot hôm nay 23/11: Đâu là điểm nhấn khiến người khác chú ý tới bạn?

Bài tarot hôm nay 23/11: Đâu là điểm nhấn khiến người khác chú ý tới bạn?

Thông qua một lá bài tarot, bạn sẽ khám phá thông điệp điểm nhấn nào khiến người khác chú ý đến bạn? Hãy rút ngay một lá bài để giải ...
Giá vàng hôm nay 22/11/2024: Giá vàng tiếp tục tăng nhanh, cuộc săn hàng giá hời bắt đầu, chưa có lý do để điều chỉnh dự báo về vàng

Giá vàng hôm nay 22/11/2024: Giá vàng tiếp tục tăng nhanh, cuộc săn hàng giá hời bắt đầu, chưa có lý do để điều chỉnh dự báo về vàng

Giá vàng hôm nay 22/11/2024: Giá vàng chưa dứt chuỗi tăng, mở cuộc săn hàng giá hời, không có lý do để điều chỉnh dự báo.
Từ năm 2025, giấy phép lái xe ô tô bị trừ hết điểm: Phải kiểm tra lý thuyết và mô phỏng để phục hồi điểm

Từ năm 2025, giấy phép lái xe ô tô bị trừ hết điểm: Phải kiểm tra lý thuyết và mô phỏng để phục hồi điểm

Bộ Công an ban hành Thông tư 65/2024, theo đó, người có giấy phép lái xe ô tô bị trừ hết điểm thì phải kiểm tra lý thuyết và mô ...
Nhận định, dự đoán tỷ số Aston Villa vs Crystal Palace, 22h00 ngày 23/11 - Vòng 12 Ngoại hạng Anh

Nhận định, dự đoán tỷ số Aston Villa vs Crystal Palace, 22h00 ngày 23/11 - Vòng 12 Ngoại hạng Anh

Nhận định trận đấu, dự đoán tỷ số Aston Villa vs Crystal Palace tại vòng 12 giải Ngoại hạng Anh được diễn ra vào lúc 22h00 ngày 23/11.
4 mẫu xe sedan cũ trong tầm giá 200 triệu đồng đáng mua nhất

4 mẫu xe sedan cũ trong tầm giá 200 triệu đồng đáng mua nhất

Với tài chính khoảng 200 triệu đồng, người dùng vẫn có thể lựa chọn một số mẫu xe sedan cũ còn 'chất' và tương xứng với số tiền đã bỏ ...
Mỹ cho phép Ukraine tấn công sâu vào lãnh thổ Nga: ‘Đèn xanh’ nháy chậm?

Mỹ cho phép Ukraine tấn công sâu vào lãnh thổ Nga: ‘Đèn xanh’ nháy chậm?

Việc Ukraine sử dụng tên lửa tầm xa của Mỹ tấn công quân sự trên đất Nga có thể chuyển xung đột sang giai đoạn quyết liệt hơn.
Xứ Đài mùa Thu Đông: Thiên đường cho những người yêu hoa

Xứ Đài mùa Thu Đông: Thiên đường cho những người yêu hoa

Thiên nhiên của đảo Đài Loan (Trung Quốc) quanh năm như một bức tranh sống động, mùa nào cũng thu hút đông đảo du khách đến thưởng ngoạn.
Australia: Ngành du lịch kỳ vọng tăng trưởng tốt nhờ công cụ mới

Australia: Ngành du lịch kỳ vọng tăng trưởng tốt nhờ công cụ mới

LIVE Framework là một công cụ tương tác, thân thiện với người dùng, giúp doanh nghiệp, tổ chức và chính phủ truy cập thông tin kịp thời và chính xác.
Festival Huế 2024: Những trải nghiệm mới trong lĩnh vực chăm sóc sức khỏe

Festival Huế 2024: Những trải nghiệm mới trong lĩnh vực chăm sóc sức khỏe

Từ ngày 22-24/11, Tuần lễ du lịch Chăm sóc sức khỏe - Wellness Tourism Weekend sẽ diễn ra trong khuôn khổ Lễ hội mùa Đông của Festival Huế 2024.
Nhật Bản: Trải nghiệm đặc biệt vào ban đêm với đoàn tàu nghệ thuật kỹ thuật số

Nhật Bản: Trải nghiệm đặc biệt vào ban đêm với đoàn tàu nghệ thuật kỹ thuật số

Những hành khách trên 'đoàn tàu nghệ thuật kỹ thuật số' chạy ban đêm ở Osaka (Nhật Bản) sẽ có dịp chiêm ngưỡng khung cảnh theo cách đặc biệt.
Tà Lài (Đồng Nai): Nơi giao thoa giữa văn hóa và thiên nhiên

Tà Lài (Đồng Nai): Nơi giao thoa giữa văn hóa và thiên nhiên

Tà Lài không chỉ nổi bật với cảnh quan thiên nhiên hùng vĩ, mà còn là một địa phương giàu bản sắc văn hóa của tỉnh Đồng Nai.
Phục vụ nhu cầu đi lại dịp Tết Nguyên đán 2025, 6 sân bay sẽ tăng thời gian khai thác đêm

Phục vụ nhu cầu đi lại dịp Tết Nguyên đán 2025, 6 sân bay sẽ tăng thời gian khai thác đêm

Cục Hàng không Việt Nam sẽ tổ chức theo dõi tình hình đặt giữ chỗ, giá vé máy bay trên các đường bay nội địa trong dịp Tết Nguyên đán Ất Tỵ năm 2025.
Vịnh Hạ Long và những lần được thế giới trao 'vương miện'

Vịnh Hạ Long và những lần được thế giới trao 'vương miện'

Cách đây gần 30 năm, ngày 17/12/1994, tại Thái Lan, lần đầu tiên Vịnh Hạ Long được công nhận là Di sản thiên nhiên thế giới.
Di sản văn hóa phi vật thể: 15 năm bảo tồn, phát huy giá trị Dân ca Quan họ Bắc Ninh

Di sản văn hóa phi vật thể: 15 năm bảo tồn, phát huy giá trị Dân ca Quan họ Bắc Ninh

Bắc Ninh đã không ngừng nỗ lực bảo tồn, phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại Dân ca Quan họ với nhiều cơ chế đặc thù.
Khám phá xác tàu đắm bí ẩn nhiều thế kỷ trong hồ lớn nhất Na Uy

Khám phá xác tàu đắm bí ẩn nhiều thế kỷ trong hồ lớn nhất Na Uy

Một xác tàu đắm được các nhà nghiên cứu Na Uy phát hiện ra tại Hồ Mjøsa của nước này, được xác định là có niên đại khoảng 7 thế kỷ trước.
Bộ sưu tập lấy cảm hứng từ các bảo vật quốc gia của Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam

Bộ sưu tập lấy cảm hứng từ các bảo vật quốc gia của Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam

Mang tên 'Khơi dậy tinh hoa, nối dài di sản', bộ sưu tập độc đáo đến từ thượng hiệu lụa DeSilk đã được giới thiệu tại Bảo tàng Mỹ thuật Việt Nam.
Nghiên cứu xây dựng Bảo tàng Quốc gia 'Ký ức chiến tranh và khát vọng hòa bình'

Nghiên cứu xây dựng Bảo tàng Quốc gia 'Ký ức chiến tranh và khát vọng hòa bình'

Bộ Văn hoá, Thể thao và Du lịch đã có Công văn gửi UBND tỉnh Quảng Trị về việc xây dựng Bảo tàng Quốc gia 'Ký ức chiến tranh và khát vọng hòa bình'.
Theo dấu chân Chủ tịch Hồ Chí Minh ở Trung Quốc

Theo dấu chân Chủ tịch Hồ Chí Minh ở Trung Quốc

Bảo tàng Hồ Chí Minh phối hợp với Cục Lưu trữ Văn phòng Trung ương Đảng tổ chức trưng bày chuyên đề 'Dấu chân Hồ Chí Minh ở Trung Quốc'.
Phiên bản di động