TS. Hoàng Ngọc Vinh: 'Phải dạy và học ra những giá trị thật, để văn bằng thực sự là giấy thông hành suốt cuộc đời'

“Học thật, thi thật để có nhân tài thật” là từ khóa, cũng là bài toán mà Thủ tướng Chính phủ đã đặt ra cho Bộ GD&ĐT trong buổi làm việc vào đầu tháng 5. Quan điểm của ông ra sao về một nền giáo dục thực chất, “học thật, thi thật” để ra những sản phẩm giáo dục thật?

Nền giáo dục thực chất là nền giáo dục ở đó con người được tiếp nhận những giá trị thực và mang những giá trị thực đó phục vụ cho cuộc sống trước hết của bản thân và sau là gia đình và xã hội một cách hiệu quả. Nói cách khác, giáo dục giúp con người hoàn thiện nhân cách, năng lực của mình theo những chuẩn mực chung của xã hội loài người như trung thực, nhân ái, dân chủ, bình đẳng, trách nhiệm với cộng đồng... và có khả năng độc lập, tự chủ, trách nhiệm với nghề nghiệp của mình và với tổ chức của mình.

Nói như vậy, những gì trong giáo dục không giúp cho con người hoàn thiện các giá trị đúng đắn mà lại cung cấp những giá trị lệch lạc là nền giáo dục giả. Việc học hay dạy trong nhà trường cũng thế, tức là cũng phải dạy ra những giá trị thật tương xứng với sự đầu tư về sức người, sức của. Từ đó, làm cho văn bằng thực sự là "giấy thông hành" suốt cuộc đời của mình, tạo niềm tin cho người sử dụng yên tâm với những giá trị kết tinh trong văn bằng khẳng định học vấn của mình.

Muốn học thật, dạy thật, có nhân tài thật thì phải bắt đầu từ đâu?

Câu hỏi thì đơn giản nhưng vấn đề lại khá phức tạp, phụ thuộc quá nhiều yếu tố từ bên trong môi trường học tập và bên ngoài từ thị trường lao động và xã hội.

Về bên trong môi trường học tập, là những yếu tố như học sinh, sinh viên, thầy cô giáo, cán bộ quản lý (phẩm chất và năng lực), tài chính cho giáo dục (học phí, đầu tư tài chính...), chương trình giáo dục, thể chế giáo dục (các quy định và tổ chức hệ thống), hệ thống trợ giúp học sinh – sinh viên (HSSV), hệ thống đánh giá, văn hóa trường học...

Những yếu tố bên ngoài nhà trường, như thị trường lao động (tuyển dụng), đãi ngộ, thể chế thị trường, văn hóa đạo đức xã hội, phụ huynh...

Nói bắt đầu từ đâu, tôi nghĩ nên cân chọn các yếu tố, xem yếu tố nào tác động mạnh nhất đến việc học thật, dạy thật thì thấy rằng HSSV, đội ngũ giáo viên là những nhân tố rất quan trọng để có sản phẩm thật.

Nếu HSSV và giáo viên lại "hợp đồng" với nhau cùng tạo ra một sản phẩm giáo dục dễ dãi, dạy và học "được chăng hay chớ", thi kiểm tra đánh giá thiếu các chuẩn mực sẽ chẳng bao giờ có học thật và dạy thật cả.

Ngoài ra, thị trường lao động là yếu tố đầu ra rất quan trọng để tác động trở lại việc dạy và học trong nhà trường. Ví dụ, dựa vào sự quen biết và chạy chọt để kiếm công ăn việc làm trong bộ máy công chức viên chức sẽ góp phần hủy hoại chính nền giáo dục.

Theo ông, việc học thật, thi thật trong nhà trường đang gặp những bất cập, rào cản nào?

Hãy xem xét các yếu tố ảnh hưởng đến học thật thì sẽ thấy các rào cản nằm ở động cơ và mục đích học tập của HSSV. Nếu HSSV không tự giác học tập và rèn luyện thì có hô khẩu hiệu "học thực" mà không có giải pháp cũng chỉ ở khẩu hiệu thôi.

Cùng với đó, chương trình giáo dục (có những nội dung không mấy ý nghĩa trong việc làm gia tăng giá trị cho người học, hoặc quá tải khiến cho người học chán học). Tài chính giáo dục không đủ lập tức nhà trường sẽ tăng số hssv/gv, lấy quy mô bù vào chất lượng, cắt bớt thời lượng thực tập, máy móc thiết bị thiếu phải học "chay", hoặc học phí quá thấp đừng mong có chất lượng thực như kỳ vọng.

Còn làm gì để dạy thật, trước hết phải là phẩm chất đạo đức nghề nghiệp của giáo viên, năng lực và trình độ sư phạm. Giáo viên mà phẩm chất kém, thiếu bản lĩnh trung thực trong đánh giá HSSV, kiến thức chuyên môn và kỹ năng sư phạm yếu sẽ ảnh hưởng đến động cơ học tập của HSSV.

Đồng thời, nếu phẩm chất kém, dạy học "kiểu sống chết mặc bay" hoặc cứ có đút lót của người học là nhắm mắt làm ngơ sai phạm của HSSV trong quá trình dạy học hoặc thi kiểm tra đánh giá là làm hại họ hơn là giúp họ học thật. Nhất là, do lợi ích cục bộ thu được có thể do hạ thấp mức chất lượng giáo dục như các chương trình đào tạo cử nhân, thạc sĩ, tiến sĩ đang là nguồn thu khá lớn ở các trường nhờ tăng quy mô học viên, buông lỏng kiểm soát chất lượng. Đây cũng là những rào cản do cơn khát tài chính mang đến khiến dư luận không an tâm.

Ngoài ra, những vấn đề về quản lý giáo dục cũng là rào cản không nhỏ liên quan đến các bệnh thi đua hình thức, trường chuẩn… động cơ chính trị của người làm công tác quản lý trường học sợ bị cấp trên đánh giá năng lực yếu nên thả lỏng kiểm soát chất lượng, lo "mất ghế" rồi văn hóa ganh đua chạy theo các giá trị ảo (không giúp cải thiện giá trị người học) giữa lớp này với lớp khác, trường này với trường khác, giữa địa phương này với địa phương khác...

Thứ đến là thị trường tuyển dụng, những người học thật, có năng lực thật chưa chắc đã được tuyển dụng hoặc được bổ nhiệm. Ngược lại, con cái những gia đình giàu có hoặc có vai vế trong xã hội thì thường có sự ưu ái hơn, khiến động lực học tập của một bộ phận sinh viên giảm sút... Một thị trường tuyển dụng hoặc bổ nhiệm thiếu minh bạch chắn chắn sẽ khó tạo ra nhân tài và sẽ ảnh hưởng đến kỳ vọng của rất nhiều bạn trẻ.

Ông có hiến kế gì cho Bộ GD&ĐT trong việc đưa ra giải pháp để giải bài toán mà Thủ tướng đã đặt ra và kỳ vọng?

Tôi thấy Bộ trưởng Bộ GD&ĐT trả lời trên phương tiện truyền thông đại chúng như vậy khá là đủ rồi. Vấn đề bây giờ là làm sao để cả hệ thống giáo dục nói riêng và toàn xã hội nói chung có được sự đồng thuận ủng hộ Bộ trưởng hành động quyết liệt, đừng ngại va chạm.

"Thuốc đắng dã tật", có thể hệ thống sẽ bị đau đớn, có thể lãnh đạo vài địa phương nào đó cảm thấy "mất mặt" nếu thi, kiểm tra đánh giá thực chất. Nhưng nhờ có thi, kiểm tra đánh giá thực chất thì người ta mới biết "bệnh tật" có căn nguyên ở đâu. Nếu việc đo lượng và đánh giá không chuẩn, sẽ rất khó chẩn đoán bệnh cũng như nguyên nhân gì.

Bên cạnh đó, rất cần đổi mới thể chế giáo dục làm sao để nâng cao tự chủ cho nhà trường và trách nhiệm giải trình về việc học của HSSV không chỉ đối với nhà trường chung chung mà cả với mỗi thầy cô giáo, cán bộ quản lý và kể cả lãnh đạo quản lý địa phương, bộ ngành.

Cán bộ lãnh đạo quản lý, đội ngũ giáo viên trước hết phải làm gương cho việc học thật, để chứng tỏ mình là nhân tài thật được xã hội tôn trọng. Ở đây, cần xác định và thực thi trách nhiệm của người đứng đầu với giáo dục. Như vậy, phải có sự sàng lọc những cán bộ giáo viên yếu kém ra khỏi ngành, kể cả ở cơ quan đầu não của ngành cho đến địa phương và các địa phương phải xắn tay cùng ngành giáo dục làm cho được.

Điểm cuối cùng, sự học có thể diễn ra học chính quy, không chính quy và phi chính quy. Nếu bản thân người học trung thực, khiêm tốn, ham học hỏi thì sự học thật không nhất thiết phải học trong nhà trường mới là học.

Học qua trải nghiệm, học lẫn nhau trong một cộng đồng, nhất là ngày nay công nghệ học tập rất phong phú cũng là cơ hội để học thật. Việc còn lại của cơ quan quản lý là thiết kế chính sách và kỹ thuật đo lường để công nhận quá trình học trước của người học trong một nền giáo dục mở.

Xin cảm ơn ông!