Ông Ong Keng Yong, chuyên gia cao cấp của Trường Nghiên cứu Quốc tế S. Rajaratnam (RSIS), Đại học Công nghệ Nanyang, Singapore đã khẳng định như vậy trong bài viết đăng trên tờ The Today của Singapore ngày 28/12.
Đã có nhiều bài viết so sánh Cộng đồng ASEAN (AC) và EU nhưng ngay trước thềm AC chính thức ra đời, ông Ong Keng Yong làm lại phép so sánh này, và khẳng định rằng AC và EU là hai “con đường” khác nhau, nhưng có nhu cầu và tiềm năng để phát triển mối quan hệ hợp tác đã có nền tảng tốt đẹp từ nhiều năm qua.
 |
| Hội nghị cấp cao ASEAN lần thứ 27 tuyên bố hình thành Cộng đồng ASEAN vào ngày 31/12/2015. (Nguồn: Reuters) |
Thờ ơ và thất vọng
Các nhà lãnh đạo ASEAN đã tuyên bố hình thành AC trong khuôn khổ Hội nghị cấp cao ASEAN lần thứ 27 vừa qua tại Malaysia. Việc hiện thực hóa AC là một cột mốc quan trọng trong lịch sử của Hiệp hội, nhưng dường như sự kiện này đang gặp phải phản ứng thờ ơ từ một số thành phần khác nhau trong ASEAN.
Nhiều chuyên gia đặt câu hỏi liệu ASEAN đã thực sự trở thành một cộng đồng và so sánh ASEAN với EU. Họ đều tỏ ra thất vọng khi ASEAN không thể hội nhập cao tới mức như EU. ASEAN không có nghị viện và tòa án chung. Các nhà hoạt động xã hội còn cho rằng công dân Hiệp hội hầu như không nhận thức được quá trình xây dựng cộng đồng chung và chưa cảm nhận được lợi ích khi là một phần trong AC.
Nhiều doanh nghiệp ASEAN thậm chí còn phàn nàn rằng các giao dịch thương mại và đầu tư xuyên biên giới giữa các nước ASEAN vẫn đang gặp thách thức với chi phí cao và lợi nhuận thấp. Công nhân lành nghề không thể di chuyển và làm việc tự do trong khu vực như công dân tại EU. Các nhà chính trị gia cũng không thể đảm bảo AC sẽ khiến ASEAN trở nên hòa bình và ổn định hơn.
Nhìn xa và tin tưởng
Mặc dầu vậy, nhiều nhà phân tích cho rằng, cũng giống như đồng xu hai mặt, AC vẫn có nhiều triển vọng. Tất cả người dân ASEAN phải nhìn ra xa hơn và tin tưởng vào tương lai của cộng đồng.
Sự ra đời của AC là một bước đi chiến lược của các nhà lãnh đạo ASEAN nhằm gắn kết các nước thành viên, đi chung một con đường và hướng tới sự phát triển hòa bình, bền vững. AC sẽ khiến cho khu vực trở nên hấp dẫn hơn và trở thành đối tác khả thi cả về kinh tế và chính trị của nhiều chủ thể quốc tế lớn.
Mặc dù mỗi quốc gia thành viên đều có chính sách đối ngoại của riêng mình, nhưng cả 10 nước có chung một tầm nhìn chiến lược là ASEAN cần phải duy trì vai trò chủ chốt trong cấu trúc khu vực đang định hình. Điều này chỉ có thể trở thành hiện thực, nếu Hiệp hội có được sự đồng lòng của tất cả các quốc gia thành viên. Rõ ràng, những gì mà EU đạt được trong quá trình hội nhập là đáng học hỏi nhưng đó không phải là mô hình Cộng đồng của ASEAN. ASEAN sau khi trở thành cộng đồng vẫn sẽ là một tổ chức liên chính phủ, khác so với mô hình siêu quốc gia như EU. Vì vậy, so sánh trực tiếp ASEAN với EU là không thích hợp.
AC là một hành trình liên tục, mốc thời gian 31/12/2015 không phải là điểm dừng mà chỉ là một mốc quan trọng trong hành trình của AC. Trước mắt, AC sẽ vẫn vận hành theo phương thức “ASEAN Way” (Cách của ASEAN). Theo đó, các quyết định của ASEAN được đưa ra trên nguyên tắc đồng thuận, không can thiệp vào công việc nội bộ và linh hoạt thực hiện các cam kết chung. Các chuyên gia khẳng định sẽ là không công bằng, nếu như đánh giá ASEAN hoạt động không hiệu quả và không đáp ứng được nguyện vọng của người dân Hiệp hội.
Tại ASEAN, các biện pháp trừng phạt hay cách tiếp cận mang tính can thiệp sẽ không khả thi. Dường như tại ASEAN, các yếu tố như tình hữu nghị, hợp tác, phối hợp có thể mang lại kết quả tích cực hơn. Phần lớn các thành viên ASEAN có trình độ phát triển tương đối thấp và còn gặp nhiều khó khăn, nếu các nước “mang luật ra để nói chuyện với nhau” thì chắc chắn sẽ không hiệu quả thậm chí còn có thể mang lại nhiều “tác dụng phụ” không mong muốn. ASEAN và EU là hai tổ chức liên kết khu vực thành công nhất trên thế giới hiện nay nhưng là hai chủ thể có nhiều điểm khác biệt về tầm nhìn và sứ mệnh.
Trong khi giữa các thành viên EU có nhiều điểm tương đồng về lịch sử, thể chế và văn hóa thì ASEAN lại là một khu vực đa dạng. Nhiều thành viên ASEAN còn tương đối trẻ và coi vấn đề chủ quyền là tối quan trọng, không dễ chia sẻ. Do vậy, kịch bản xây dựng một thể chế khu vực chung vẫn sẽ là một ý tưởng không dễ thực hiện. Thay vào đó, ASEAN đang nỗ lực không ngừng hội nhập khu vực một cách toàn diện, để thích ứng với những đổi thay trong môi trường năng động toàn cầu.
Tìm nhau để hợp tác
Mặc dù tồn tại nhiều khác biệt, nhưng ASEAN và EU vẫn đang nỗ lực để phát triển mối quan hệ chính trị, kinh tế và văn hóa đã có nền tảng tốt đẹp từ nhiều năm qua.
Hai bên thúc đẩy hợp tác, hỗ trợ nhau, trao đổi những ý kiến và sáng kiến đôi bên cùng có lợi. EU là đối tác thương mại lớn thứ hai của ASEAN với kim ngạch thương mại hai chiều khoảng 248 nghìn tỷ USD trong năm 2014, chiếm khoảng 10% tổng kim ngạch thương mại của ASEAN.
EU cũng là nhà đầu tư nước ngoài lớn nhất của ASEAN giai đoạn 2012-2014 với tổng vốn đầu tư trực tiếp (FDI) khoảng 29 tỷ USD trong năm 2014, chiếm khoảng 22% tổng dòng vốn FDI vào ASEAN. Hiệp định Thương mại tự do (FTA) ASEAN – EU khó có thể đạt được trong tương lai gần, nhưng EU và một số nước thành viên ASEAN đang thúc đẩy các FTA song phương.
EU đã kết thúc đàm phán FTA với Singapore, Việt Nam và đang trong quá trình đàm phán FTA với Malaysia, Myanmar và Thái Lan. Thời gian tới, triển vọng về hợp tác thương mại và đầu từ giữa EU với các nước ASEAN khá rõ ràng dù cho thực tế cạnh tranh gay gắt tồn tại ở khắp mọi nơi.
Mối quan hệ ASEAN và EU không chỉ dựa trên nền tảng kinh tế, thương mại. Trong năm 2014, có khoảng 9,3 triệu lượt công dân EU du lịch ASEAN. Đồng thời, EU đang là điểm đến du lịch hấp dẫn của tầng lớp trung lưu ASEAN.
Trong lĩnh vực văn hóa xã hội, ASEAN và EU có nhiều dự án hợp tác thực chất giữa trong các lĩnh vực như nghệ thuật, đa dạng sinh học, giáo dục, bảo vệ môi trường, dịch bệnh, hỗ trợ nhân đạo sau thảm họa và khoa học công nghệ. Những nền tảng này đã gắn kết người dân hai khu vực với nhau, tạo nền tảng cho sự kết nối ASEAN – EU.
Phía trước, cả ASEAN và EU đều phải đối mặt với nhiều thách thức chung trong thế kỷ 21. Chắc chắc, hai bên phải hợp tác, học hỏi kinh nghiệm lẫn nhau để cùng giải quyết các vấn đề tồn tại ở cấp độ quốc gia, khu vực và quốc tế.
