Gắn bó cả cuộc đời với giảng đường đại học, từ xuất phát điểm là giảng dạy lịch sử thế giới và lịch sử văn minh nhân loại, tôi mở dần phạm vi nghiên cứu sang lịch sử quan hệ quốc tế và lịch sử đối ngoại Việt Nam. Đó là lý do tạo điều kiện để tôi có thể tiếp cận với Học viện Ngoại giao (trước đây là Viện Quan hệ quốc tế) trong vai trò là giảng viên Cao học.
Thầy tâm huyết, trò giỏi giang
Với chuyên đề “Lịch sử văn minh thế giới”, tôi cùng các học viên ôn lại những trang huy hoàng của sự phát triển văn minh nhân loại, những vẻ đẹp của các công trình văn hóa vật thể và phi vật thể. Số đông học viên từng là sinh viên của Học viện nên có vốn ngoại ngữ tốt, phong cách năng động và giao tiếp hòa đồng. Nhờ vậy, những buổi seminar diễn ra hết sức sôi nổi, nhất là khi có tham gia của một số bạn từng công tác ở nước ngoài có thực tiễn phong phú.
Chẳng hạn như thầy trò chúng tôi thảo luận về vấn đề nguồn gốc, bản chất và vai trò tôn giáo dưới góc độ văn minh để từ đó hiểu rõ ngọn nguồn cuộc đấu tranh mang màu sắc tôn giáo thời hiện đại. Cuộc thảo luận khá sôi nổi xoay quanh chủ đề “Ba đợt sóng văn minh nhân loại”, vị trí của Việt Nam trong những trào lưu đó, những trở ngại về mặt văn hóa của người Việt trong tiến trình Công nghiệp hóa theo hướng hiện đại. Qua nghiên cứu lý luận, trải nghiệm từ thực tiễn trong sự đối sánh với thế giới, nhiều ý kiến đưa ra khá sắc sảo, rất thiết thực. Do vậy, việc giảng và học các chuyên đề diễn ra sinh động, hấp dẫn và bổ ích không còn là những trang sử khô khan nhàm chán. Những bài học được tích lũy góp phần nhỏ vào hành trang kiến thức, cùng các bạn trẻ đi vào cuộc hành trình ngoại giao đầy thử thách.
Cuối khóa học, tôi gặp lại anh chị em trong các buổi bảo vệ Luận văn cao học với nhiều đề tài đa dạng, gắn với thực tiễn của Việt Nam trong quan hệ quốc tế. Có thể thấy, bước tiến bộ rõ rệt trong việc tích lũy kiến thức cùng trải nghiệm thực tiễn tạo nên đội ngũ các nhà ngoại giao trẻ tuổi. Các thày cô giáo ở Học viện Ngoại giao cùng nhiều nhà khoa học từ các trường đại học, viện nghiên cứu cùng chung tay, góp sức đào tạo những thạc sĩ quan hệ quốc tế đầu tiên ở trong nước.
Cái nôi của hiền tài
Học viện Ngoại giao là nơi đi đầu trong công tác đào tạo Tiến sĩ chuyên ngành quan hệ quốc tế ở Việt Nam. Nghiên cứu sinh đều là những người đã kinh qua công tác thực tế về ngoại giao nên luận án có chất lượng tốt, nhiều kiến giải đưa ra có ý nghĩa thực tế và có tính khả thi. Tập thể các nhà khoa học trong và ngoài Học viện đã dành nhiều công sức để góp ý kiến cho nghiên cứu sinh, từ đề cương luận án, các bản thảo cho đến khi đủ điều kiện bảo vệ cấp cơ sở và cấp Học viện.
Những lớp Tiến sĩ chuyên ngành Quan hệ quốc tế đầu tiên được đào tạo trong nước đã đánh dấu một bước tiến quan trọng trong sự phát triển của Học viện. Tới nay, các Tiến sĩ đó đã xuất hiện trong vai trò Người Phát ngôn Bộ ngoại giao, nhà nghiên cứu chuyên sâu thuộc Viện Nghiên cứu Chiến lược Ngoại giao, nhiều người đảm lãnh trách nhiệm cao tại các Đại sứ quán Việt Nam ở nước ngoài…
Tôi từng trực tiếp hướng dẫn hai nữ nghiên cứu sinh, một đề tài về ASEAN, một đề tài về Tây Âu. Các bạn đều có vốn ngoại ngữ thành thạo, từng làm việc nhiều năm trong lĩnh vực nghiên cứu của đề tài, có bài công bố trên các tạp chí khoa học, tham gia nhiều hội thảo quốc tế. Tôi coi đây là dịp tốt trao đổi bình đẳng, thảo luận thoải mái cùng các nghiên cứu sinh, không gò bó, không áp đặt. Mọi ý tưởng đều được tôn trọng, các ý trái chiều được đưa ra cùng mổ xẻ để tìm phương án hợp lý nhất. Bằng sự hiểu biết của mình, tôi truyền tải cho các bạn kinh nghiệm về tư duy logic trong lập luận, diễn đạt và xây dựng luận án với tính chất của một công trình khoa học mà không phải là báo cáo tổng kết như quen làm trong công tác. May mắn thay, cả hai nữ Tiến sĩ đều được bổ nhiệm làm Đại sứ Việt Nam ở nước ngoài.
Đến nay, từ nhiều nguồn đào tạo ở trong và ngoài nước, đã hình thành một đội ngũ các nhà ngoại giao trẻ, có bản lĩnh chính trị vững vàng, kiến thức chuyên môn chắc chắn, phương pháp tư duy khoa học, phong cách ngoại giao hiện đại kế thừa các bậc lão thành giàu kinh nghiệm, tiếp tục thúc đẩy tiến trình hội nhập quốc tế của Việt Nam. Cùng với nhiều nhà khoa học và các cơ sở đào tạo, tôi có may mắn được tham gia một phần rất nhỏ bé như một người bạn đồng hành với các nhà ngoại giao trẻ nước nhà.