Lá chắn phòng không Patriot: Mục tiêu chiến lược trong xung đột Nga-Ukraine

Hệ thống phòng không Patriot là vũ khí và mục tiêu hàng đầu trong xung đột Nga-Ukraine

Hệ thống phòng không Patriot. (Nguồn: Lục quân Mỹ)

Trước khi bước vào xung đột Nga-Ukraine, hệ thống phòng không Patriot do Mỹ sản xuất, từng nhận được nhiều đánh giá trái chiều về hiệu quả thực chiến. Tuy nhiên, việc Ukraine sử dụng Patriot một cách hiệu quả đã góp phần khẳng định giá trị của hệ thống phòng không này và điều này cũng khiến Patriot trở thành mục tiêu ưu tiên của đối thủ.

Cách Ukraine thích nghi

Patriot, được sản xuất bởi các nhà thầu quốc phòng Mỹ Raytheon và Lockheed Martin, đã được đưa vào sử dụng từ những năm 1980 và được coi là một trong những hệ thống phòng không tiên tiến nhất mà Mỹ triển khai. Patriot được thiết kế để đối phó đa dạng mối đe dọa trên không, từ máy bay chiến đấu, tên lửa hành trình đến tên lửa đạn đạo.

Theo Viện nghiên cứu chiến lược và quốc tế (CSIS), một tổ hợp Patriot PAC-3 có giá 1 tỷ USD, gồm radar mảng pha AN/MPQ-65, trạm điều khiển, máy phát điện và tối đa 8 bệ phóng, mỗi bệ chứa 4 tên lửa đánh chặn PAC-3 với chi phí 4 triệu USD/quả. Radar AN/MPQ-65 có khả năng theo dõi đồng thời hơn 100 mục tiêu trong phạm vi 160 km, khiến nó trở thành trung tâm điều phối quan trọng của hệ thống.

Lực lượng phòng không Ukraine đã có trong tay khẩu đội tên lửa đất đối không MIM-104 Patriot đầu tiên cách đây hơn hai năm. Kể từ đó, quân đội Mỹ, đơn vị hướng dẫn binh sĩ Ukraine sử dụng khẩu đội này, đã theo dõi chặt chẽ cách thức hoạt động của Patriot trong xung đột.

Trong xung đột ở Ukraine, Patriot đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ các thành phố lớn Kiev và các cơ sở hạ tầng chiến lược trước các cuộc tấn công bằng tên lửa và máy bay không người lái (UAV) của Nga.

Trung tá James Compton, Phó sĩ quan điều hành Bộ tư lệnh phòng không và phòng thủ tên lửa Lục quân Mỹ nhận định, mặc dù Nga dùng nhiều loại vũ khí trong các cuộc tấn công, nhưng Patriot đã hoạt động tốt trước các mối đe dọa mà nó phải đối mặt. Tuy nhiên, hiệu quả rõ rệt cùng với những điểm yếu cố hữu, đặc biệt là sự phụ thuộc vào radar phát tín hiệu liên tục, khiến nó dễ bị phát hiện và trở thành "mục tiêu ưu tiên".

Trung tá James Compton cho biết, Mỹ tin tưởng, Patriot sẽ hoàn thành nhiệm vụ, nhưng lo ngại binh sĩ Ukraine vẫn còn nhiều bỡ ngỡ khi sử dụng hệ thống phòng không này giao tranh với các loại vũ khí, tên lửa, đạn dược của Nga. Mặc dù vậy, vị sĩ quan Mỹ bày tỏ ấn tượng khi chứng kiến "cách Ukraine thích nghi với các kỹ thuật đang phát triển của Nga".

Ông James Compton cho rằng, phần lớn những chiến tích của Patriot trong xung đột là nhờ cách điều hành và lãnh đạo đơn vị Ukraine. Ông nhận định Ukraine đã thể hiện sự linh hoạt trong việc điều chỉnh nhanh chóng và việc ưu tiên các mục tiêu.

Vị sĩ quan lấy dẫn chứng tại các cuộc không kích lớn mà Nga tăng cường trong những tuần gần đây, hệ thống Patriot đã đóng vai trò là một phần của mạng lưới phòng không rộng lớn hơn của Ukraine.

"Rất nhiều công sức được bỏ ra để đồng bộ hóa Patriot trong các cuộc giao tranh và Ukraine đã cho thấy rất rõ cách thực hiện điều đó", ông James Compton cho biết.

Cuộc chiến giành ưu thế trên không

Trước khi Patriot đến Ukraine, hiệu quả của chúng bị nghi ngờ, một phần là do hiệu suất được phóng đại trong Chiến tranh vùng Vịnh và những thất bại gần đây. Tuy nhiên, việc nâng cấp hệ thống và tỷ lệ đánh chặn cao đối với tên lửa của Nga, thậm chí là một số vũ khí đặc biệt tiên tiến, đã biến nó thành một tài sản được ca ngợi ở Kiev và nhu cầu ngày càng tăng của Ukraine.

Theo một số nguồn tin không chính thức, Ukraine có 6 khẩu đội Patriot đang hoạt động, nhưng cần có thêm năng lực phòng không. Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky đã nhiều lần thúc giục Mỹ và các đồng minh Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) khác cung cấp thêm nhiều hệ thống và tên lửa đánh chặn trong bối cảnh kho dự trữ của nước này ngày càng cạn kiệt và các cuộc tấn công trên không của Nga ngày càng quyết liệt.

Chuẩn úy Sanjeev Jay Siva, một kỹ thuật viên tại Bộ tư lệnh phòng không và phòng thủ tên lửa Lục quân Mỹ, khẳng định, thực tiễn cho thấy Patriot đã thành công trước các loại vũ khí tiên tiến nhất của Nga, cụ thể là tên lửa đạn đạo Kh-47M2 Kinzhal, mà Moscow từng nhấn mạnh là hầu như không thể ngăn cản. Ukraine cho biết lực lượng của họ đã bắn hạ nhiều tên lửa này.

Ông Siva cho rằng, hiệu quả của Patriot trong xung đột ở Ukraine là nhờ đầu tư vào việc nâng cấp phần mềm và cải tiến tên lửa đánh chặn, cũng như "năng lực đã được chứng minh của các đơn vị phòng không Ukraine trong các đơn vị được đào tạo".

Tuy nhiên, thành công đó dường như đã phải trả giá. Ông Siva cho biết, Patriot và các đơn vị phòng không tầm ngắn luôn là mục tiêu ưu tiên của đối thủ, đòi hỏi phải thay đổi tư duy tác chiến. Việc ngăn chặn và phá hủy các hệ thống phòng không như Patriot thường rất quan trọng để thực hiện các cuộc tấn công tên lửa hiệu quả hơn và bảo vệ lực lượng không quân. Do đó, các hệ thống phòng không như Patriot đã trở thành mục tiêu có giá trị cao.

Ngày 5/7, Bộ Quốc phòng Nga công bố bản tóm tắt tình hình xung đột, tuyên bố lực lượng của họ đã phá hủy hai bệ phóng và hai trạm radar AN/MPQ-65 thuộc hệ thống phòng không Patriot do Mỹ sản xuất, cùng với một loạt mục tiêu quân sự khác của Ukraine.

Chuẩn úy Sanjeev Jay Siva nhấn mạnh việc các đơn vị Patriot hiện cần ưu tiên kỷ luật khi di chuyển, chiến thuật che chắn và ẩn núp, cũng như tìm ra các biện pháp sống sót cao hơn cho loại vũ khí này.

Một khẩu đội Patriot bao gồm một số bộ phận bổ sung như radar, bệ phóng tên lửa và các đơn vị điều khiển. Đầu năm nay, Ukraine đã bắt đầu trang bị các đơn vị điều khiển, nơi phi hành đoàn ngồi, bằng các tấm thép để bảo vệ họ khỏi các mảnh đạn tên lửa và mảnh vỡ nổ.

Các cuộc tấn công tên lửa gần đây của Nga nhằm phá hủy Patriot là cú đánh mạnh vào lá chắn phòng không của Ukraine, đặc biệt khi nguồn viện trợ phương Tây gặp khó khăn. Ngày 4/7, Mỹ tuyên bố tạm dừng cung cấp đạn dược quan trọng, bao gồm tên lửa PAC-3 MSE cho Patriot.

Oleksii, một chỉ huy phòng không Ukraine tại Kiev, cảnh báo rằng, việc cạn kiệt tên lửa Patriot có thể dẫn đến thiệt hại lớn về hạ tầng và dân thường.

Chuyên gia Tom Karako từ CSIS nhấn mạnh: “Phòng không không thể thắng trong xung đột quân sự, nhưng không có nó, bạn sẽ thua nhanh chóng”.

Qua đó có thể thấy, vị thế không nhỏ của hệ thống phòng không Patriot trong cuộc chiến giành ưu thế trên không đang ngày càng cam go, quyết liệt tại xung đột Nga-Ukraine.