 |
| Tình hình Mỹ, Trung Quốc và Nga cũng như quan hệ giữa ba nước lớn này nhiều khả năng sẽ tiếp tục chi phối cục diện và các xu hướng của tình hình thế giới trong năm tới. |
2015 - Bất ổn và bạo lực
Trong năm qua, đây đó vẫn có những điểm sáng - sắc màu của hy vọng, nhưng dường như vẫn chưa đủ để làm cho bức tranh thế giới bớt u ám. Có ít nhất ba cụm vấn đề lớn tác động đến cục diện chung của thế giới:
Một là, trong quan hệ các nước lớn, các nghi kỵ, mâu thuẫn chiến lược giữa Trung Quốc - Mỹ, rồi giữa Nga - Mỹ và phương Tây ngày một gia tăng. Ngoài Crimea và Đông Ukraine vẫn đang để ngỏ, thì nay hồ sơ các vấn đề của quan hệ Nga với phương Tây ngày càng dày thêm với việc Nga can dự vào cuộc chiến chống lực lượng Nhà nước Hồi giáo (IS) tự xưng và cuộc nội chiến Syria. Trong quan hệ Trung - Mỹ, các kênh đối thoại và hợp tác các mặt đang được cả hai bên cố gắng đẩy lên. Nhưng mâu thuẫn, thậm chí đối đầu công khai giữa hai nước trong vấn đề Biển Đông, rồi việc nước nọ nghi ngờ nước kia đơn phương tập hợp lực lượng tại Đông Á và châu Á - Thái Bình Dương theo hướng có hại cho lợi ích an ninh của mình, đang làm xói mòn nghiêm trọng lòng tin giữa hai quốc gia lớn nhất, nhì thế giới này và có nguy cơ tạo ra đường phân kỳ tập hợp lực lượng mới trong khu vực, tương tự như thời kỳ Chiến tranh Lạnh.
Hai là, làn sóng người tị nạn tràn ngập châu Âu cùng với nạn bạo lực và khủng bố đẫm máu lan rộng từ Trung Đông sang châu Phi và Nam Á, rồi từ Pháp qua Mỹ đang gây ra các lo ngại mới về tình trạng bất ổn có thể sẽ kéo dài và lan rộng. Việc IS và các tổ chức khủng bố có thể vượt qua các bức tường rào an ninh nghiêm ngặt để thực hiện thành công các vụ tấn công tại châu Âu và Mỹ cho thấy thế giới hiện không còn an toàn nữa và bất kỳ nơi nào trên thế giới cũng có thể trở thành mục tiêu bị tấn công khủng bố.
Ba là, tăng trưởng kinh tế thế giới năm qua không mấy sáng sủa. Trừ Mỹ, hai trung tâm kinh tế lớn khác của thế giới là Nhật Bản và EU vẫn tăng trưởng chậm chạp với tốc độ lần lượt là 0,5 và 1,1%. Còn Trung Quốc - một trong những động lực thúc đẩy tăng trưởng kinh tế thế giới trong một thời gian dài, dường như đang bị “hụt hơi”. Trong năm 2015, tốc độ tăng trưởng của Trung Quốc chỉ còn 7%, mức thấp nhất từ cuộc khủng hoảng kinh tế - tài chính 2008. Một số nền kinh tế mới nổi trong nhóm BRICS, như Nga và Brazil, thậm chí còn tăng trưởng âm.
Tăng trưởng và cầu giảm của các đầu tàu kinh tế lớn đã dẫn đến các hệ lụy là: (i) Tăng trưởng kinh tế thế giới bị kéo xuống thấp, chỉ còn 3,1% năm 2015 so với 3,3% năm 2013 và 3,4% năm 2014; (ii) Xu hướng các quốc gia tăng cường liên kết kinh tế trong khuôn khổ các FTA để mở rộng thị trường xuất khẩu và hạn chế các biến động từ bên ngoài; (iii) Giá hàng hóa thương phẩm (commodities) nhất là khoáng sản, nhiên liệu như quặng sắt, boxit, quặng đồng, than đá và đặc biệt là dầu lửa đã tuột dốc không phanh. Sự sụt giảm giá dầu từ đỉnh cao 120 USD cách đây vài năm xuống mức hiện nay là 35 USD khiến hàng loạt quốc gia phụ thuộc vào nguồn xuất khẩu dầu lửa và hàng hóa thương phẩm như Nga, Venezuela, Saudi Arabia... đang ngày càng điêu đứng.
2016 - Thách thức và hy vọng
Về cơ bản, các xu hướng kinh tế, chính trị, an ninh thế giới sẽ tiếp nối xu hướng bất ổn và khó đoán định của năm trước đó, tuy rằng có một số đột biến. Sơ bộ, các vấn đề lớn có thể diễn ra theo các hướng sau:
Thứ nhất, kinh tế thế giới sẽ có nhiều tác động rất khó lường. Theo chu kỳ phát triển, kinh tế Trung Quốc sẽ khó tránh khỏi đà giảm tốc. Nga, Brazil nhiều khả năng vẫn sẽ tiếp tục vật lộn với khó khăn do phụ thuộc vào xuất khẩu dầu lửa và hàng hóa thương phẩm. Ba trung tâm kinh tế là Mỹ, Nhật Bản và Tây Âu sẽ bước vào giai đoạn phục hồi và tăng trưởng, trong đó mức tăng của Mỹ là mạnh nhất.
Điều này giúp Mỹ tiếp tục hướng tới việc tăng lãi suất cơ bản của đồng USD sau lần tăng đầu tiên tháng 12/2015. Trong bối cảnh các nền kinh tế thế giới phụ thuộc lẫn nhau hơn bao giờ hết, quyết định của Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (FED) sẽ có hiệu ứng domino toàn cầu: (i) Đồng USD sẽ trở nên đắt giá và có khả năng tạo sự phá giá liên hoàn các đồng tiền nội tệ, đặc biệt của nhiều nền kinh tế đang trỗi dậy như Indonesia, Malaysia, Trung Quốc…; (ii) Xu hướng đồng USD bị rút khỏi các thị trường mới nổi và hút trở lại về Mỹ. Điều này sẽ buộc ngân hàng trung ương các nền kinh tế mới nổi phải tăng lãi suất tiền gửi USD lẫn đồng nội tệ của mình để “giữ chân” đồng USD. Và hệ quả là vốn vay cho phát triển sẽ ngày một đắt hơn và thất nghiệp cũng như bất ổn xã hội ở các nước này cũng sẽ tăng theo.
Thứ hai, cuộc chiến chống khủng bố sẽ có cả hai mặt sáng và tối. Với sự hợp lực của Nga, Mỹ, châu Âu và nhiều nước Hồi giáo Trung Đông, lực lượng IS sẽ sớm bị tan rã và bị truy đuổi như al Qaeda trước đây. Tuy nhiên, điều này không có nghĩa Mỹ, châu Âu và thế giới sẽ trở nên an toàn hơn, mà ngược lại các vụ tấn công khủng bố sẽ ngày càng nhiều và cũng manh động hơn, do: (i) IS sẽ bị phân rã thành hàng trăm tổ chức khủng bố lớn, nhỏ khác nhau và các tổ chức khủng bố này sẽ cạnh tranh lẫn nhau về mức độ tàn bạo, cũng như khả năng gây thiệt hại về người và của cho các nước phương Tây; (ii) Cuộc khủng bố tại Paris và sau đó là vụ khủng bố tại Mỹ cho thấy, những kẻ khủng bố vẫn còn khả năng và nguồn lực rất lớn để có thể tiến hành các vụ khủng bố mới với quy mô, thời điểm và địa điểm do chúng quyết định.
Bên cạnh mối đe dọa tấn công khủng bố, các vấn đề an ninh truyền thống và phi truyền thống lớn khác như các điểm nóng trên bán đảo Triều Tiên, tình hình Biển Đông, tranh chấp lãnh thổ Trung – Nhật, các bất ổn ở Trung Đông, nguy cơ lây lan các dịch bệnh mới khó kiểm soát… là những nhân tố trực chờ có thể gây bất ổn và ảnh hưởng đến an ninh toàn cầu bất cứ lúc nào.
Thứ ba, tình hình Mỹ, Trung Quốc và Nga cũng như quan hệ giữa ba nước lớn này nhiều khả năng sẽ tiếp tục chi phối cục diện và các xu hướng của tình hình thế giới trong năm tới. Trong năm 2016, nước Mỹ sẽ bầu cử Tổng thống. Có thể thấy, dù ứng cử viên Cộng hòa hay Dân chủ thắng cử, xu hướng củng cố sức mạnh bên trong và thể hiện sự quyết đoán của Mỹ trong các vấn đề đối ngoại sẽ thắng thế. Đối với Trung Quốc hay Nga cũng vậy, các xu hướng cứng rắn và dân tộc chủ nghĩa sẽ tiếp tục chi phối chính sách an ninh, đối ngoại của các nước này. Ngoài ra là các mối lo khác về nguy cơ “hạ cánh” cứng của nền kinh tế Trung Quốc ảnh hưởng đến ổn định chính trị-xã hội của nước này, cũng như các tác động sâu rộng đến phát triển và ổn định tại nhiều quốc gia khác trên thế giới. Trong khi đó, Nga sẽ là ẩn số chứa nhiều rủi ro nhất, do tác động cộng hưởng từ sự sụt giảm tiếp tục của giá dầu, các khó khăn kinh tế trong nước, lệnh cấm vận của phương Tây và sự can dự về mặt quân sự của Nga ở nước ngoài.
Còn quan hệ Trung - Mỹ, Nga - Mỹ (và rộng hơn là Nga - phương Tây) sẽ được đẩy theo cả hai xu hướng trái ngược nhau là cạnh tranh và hợp tác. Trong quan hệ Trung - Mỹ, cạnh tranh chiến lược sẽ tiếp tục diễn ra gay gắt, đặc biệt trong vấn đề Biển Đông, khi Mỹ không thể thỏa hiệp trong vấn đề tự do hàng hải và hàng không, còn Trung Quốc vẫn tiếp tục thực hiện việc mở rộng và xây cất trên các đảo đá nhân tạo mà nước này chiếm đóng trái phép tại Biển Đông. Nhiều khả năng tình hình khu vực và quan hệ hai nước sẽ nóng lên khi phán quyết của Tòa án quốc tế về luật biển (ITLOS) liên quan đến vụ kiện của Philippines ngày một tới gần. Trong quan hệ với Nga, Mỹ và phương Tây sẽ tránh đối đầu trực tiếp khi có thể, nhưng sẽ dùng các sức ép phi quân sự và hỗ trợ các đồng minh, đối tác đối đầu cục bộ để phân tán nguồn lực và sức mạnh của Nga.
Trong bối cảnh đó, hợp tác Trung - Mỹ và Nga - Mỹ sẽ thiếu thực chất, nhưng vẫn hết sức cần thiết và được đẩy mạnh để các bên “giữ cầu” và tránh để quan hệ đối đầu vượt quá tầm kiểm soát.
Nhìn chung, năm 2016 sẽ tiếp tục là một năm khó khăn và phức tạp. Điều quan trọng nhất đối với Việt Nam là cần lường trước và có phương án đối phó với các nguy cơ cận kề, trong khi ra sức củng cố nội lực, tăng cường đoàn kết trong ASEAN và làm sâu sắc quan hệ với các đối tác xa, gần để giảm thiểu các tác động tiêu cực mọi mặt trong khi vẫn tận dụng được các cơ hội cho đổi mới, phát triển và hội nhập.
