Phía sau những sự “trở về” trong quan hệ Việt - Mỹ

Nói về quan hệ Việt - Mỹ, trong chuyến thăm Mỹ năm 2015, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng đã dẫn câu nói của cố Tổng thống Mỹ Theodore Roosevelt rằng: “Có lòng tin là đã đi được nửa đường", để lạc quan vào quan hệ hai nước.

Từ cựu thù thành đối tác

Vào thời điểm hai nước bình thường hóa quan hệ năm 1995, đa số người dân Mỹ mới chỉ biết đến Việt Nam như một cuộc chiến tranh hơn là một đất nước. Nhưng ngày nay, hai tiếng Việt Nam đã trở nên quen thuộc trong đời sống thường nhật của họ. Hiếm có siêu thị lớn nào xứ cờ hoa mà không có hàng hóa xuất xứ từ Việt Nam, từ nông sản, giày dép cho đến các mặt hàng thiết yếu khác...

Nhìn lại quan hệ Việt - Mỹ Đại sứ Việt Nam tại Mỹ Hà Kim Ngọc từng chia sẻ tại một sự kiện đối ngoại tại Hà Nội rằng, với bao thăng trầm, biến cố của lịch sử, càng thấy giá trị hết sức có ý nghĩa của những gì hai nước đã giành được từ khi bình thường hóa quan hệ đến nay. Việt Nam, Mỹ thực sự đã đi được một chặng đường dài trên hành trình hòa giải vốn không dễ dàng.

“Để có được thành công của ngày hôm nay, hai nước đã có nhiều bài học từ quá khứ. Nhưng những bài học lịch sử đó cũng có giá trị thật lớn lao, chúng dạy hai bên thôi nhìn nhau qua lăng kính của người khác, để xóa đi những hiểu lầm, vốn bị bao phủ bởi những lớp mây mù. Hai bên đã học được cách nhìn vào nhau để nhận ra nhau thật rõ rằng, hai bên không phải là kẻ thù của nhau. Chỉ khi cùng bắt tay nhau, nhận biết rõ về nhau, chúng ta mới ‘chấp nhận nhau’, để rồi hai bên tiến tới xây dựng mối quan hệ bạn bè, đối tác”, Đại sứ Hà Kim Ngọc khẳng định.

Nhiều người cho rằng, hai nước đã can đảm vượt qua chính mình, bước qua ranh giới chia rẽ hai bên, từ cựu thù thành bè bạn, rồi trở thành đối tác toàn diện vào tháng 7/2013. Hợp tác từ đây trải rộng trên các lĩnh vực hai bên cùng quan tâm, từ song phương, đến khu vực và toàn cầu. Hợp tác trong việc khắc phục hậu quả chiến tranh như tìm kiếm quân nhân mất tích trong chiến tranh Việt Nam (MIA), tẩy độc dioxin, rà phá bom mìn... cũng là lĩnh vực mà cả hai bên đều chân thành tìm đến với nhau, là điểm nhấn trong quan hệ hai nước.

“Điểm sáng” và sự khởi đầu tốt đẹp

Quá khứ đâu dễ quên, nhất là khi bị in hằn bởi những vết sẹo do chiến tranh để lại nhưng với tư duy luôn hướng về phía trước, Việt Nam và Mỹ đã và đang nỗ lực rất nhiều để vượt lên trên quá khứ và định hình quan hệ tương lai. Với tinh thần khoan dung, nhân đạo, Việt Nam đã tích cực hợp tác với phía Mỹ trong việc tìm kiếm MIA. Đây được coi như một “điểm sáng” và minh chứng cho sự khởi đầu tốt đẹp trong quá trình hai nước từ “cựu thù” đến đối tác như hiện nay.

Kể từ khi kết thúc chiến tranh Việt Nam, đã có khoảng hơn 700 bộ hài cốt quân nhân Mỹ mất tích được phía Việt Nam trao trả cho Mỹ. Ngược lại, Chính phủ Mỹ, các tổ chức cựu chiến binh, cũng phối hợp chặt chẽ với Việt Nam để cung cấp thông tin về bộ đội Việt Nam mất tích.

Trong số 700 bộ hài cốt ấy, có khi chỉ là một mẩu xương và phải mất hơn 2 thập kỷ mới có thể tìm thấy. Đó là câu chuyện của hành trình tìm kiếm hài cốt của Sĩ quan James B. Mills, phi công của hải quân Mỹ, bị bắn rơi trên vùng trời Nghệ An vào năm 1966. Tất cả được lưu lại trong một đĩa DVD dài 12 phút với đề tựa “Hành trình 24 năm” do kênh Truyền hình Quốc phòng phối hợp với Công ty sản xuất điện ảnh M21 thực hiện. Vừa qua, đĩa DVD này đã được Đại sứ Hà Kim Ngọc trao cho bà Ann Griffiths, Chủ tịch Liên đoàn quốc gia các gia đình của tù binh và người mất tích Mỹ. Bà cũng chính là em gái của Sĩ quan James B. Mills.

Khác với thường lệ bà Ann Griffiths đến Đại sứ quán Việt Nam tại Mỹ để trao đổi về công việc. Ngày 19/3, bà đến xem “bộ phim” dài 12 phút nói trên. Ngồi cạnh Đại sứ Hà Kim Ngọc, bà Ann Griffiths chăm chú xem. Có một lúc, dường như không kìm nén được xúc động, bà quay sang Đại sứ Hà Kim Ngọc như để tìm kiếm một sự chia sẻ rồi tiếp tục nhìn vào màn hình. Khi đèn bật sáng trở lại, bà Ann Griffiths ngồi lặng. Tất cả những người có mặt trong phòng cũng im lặng, bởi hiểu rằng bà đang xúc động. "Quả thật đúng là một chuyện viễn tưởng đã trở thành sự thật!", bà nói.

Tâm trạng xúc động của bà Ann Griffiths cũng là tâm trạng chung của nhiều gia đình Mỹ có người thân được “trở về” nhờ sự hợp tác và chính sách nhân đạo của Việt Nam. Bởi để có những kết quả này, cả hai bên đều phải dũng cảm vượt qua chính mình với sự kiên định hành động, sự sáng suốt về trí tuệ và có tầm nhìn chiến lược cùng với niềm tin mạnh mẽ vào tương lai tươi sáng của hai nước, hai dân tộc.

Thứ trưởng Bộ Quốc Phòng Nguyễn Chí Vịnh từng chia sẻ: "Bộ Quốc phòng Mỹ đánh giá cao về sự hợp tác của chúng ta trong việc tìm kiếm người Mỹ mất tích trong chiến tranh. Có thể nói, đây là một lĩnh vực hợp tác mà chúng ta rất tự hào. Chúng ta làm vì lòng nhân đạo, vì trách nhiệm và cũng vì xây dựng lòng tin để tăng cường hợp tác với Mỹ".

Trong thời gian tới, hai bên cũng sẽ tiếp tục phối hợp tổ chức thực hiện tìm kiếm khoảng 200.000 liệt sỹ, bộ đội Việt Nam và các quân nhân Mỹ bị mất tích trong chiến tranh Việt Nam. Công việc cực kỳ khó khăn do thời gian quá lâu, nhiều trường hợp đã trên 50 năm, lại tập trung ở những địa bàn khó khăn như trên núi cao, trong rừng rậm, biển sâu hoặc chưa xác định được hiện trường. Nhưng chắc chắn, quá trình này chưa dừng lại mà sẽ còn tiếp tục trong những năm trước mắt, hứa hẹn giúp giảm bớt nỗi đau của các thân nhân, đồng thời góp phần tăng cường hợp tác quốc tế, vì lợi ích chung của nhân dân hai nước.